Bezsenność u dzieci i problemy ze snem u nastolatków - jak z nimi walczyć?

Problem bezsenności i innych zaburzeń snu narasta od kilku dekad. Dotyczy nie tylko populacji osób dorosłych, ale również aż 25 do 60% dzieci i młodzieży. Zaburzenia snu mogą w konsekwencji prowadzić do rozwoju wielu chorób oraz problemów w funkcjonowaniu poznawczym, emocjonalnym, społecznym i biologicznym.

Jak walczyć z bezsennością u dzieci i z problemami ze snem u nastolatków?

Bezsenność u dzieci i nastolatków to trudności z zasypianiem i/lub utrzymaniem ciągłości snu, zbyt wczesne budzenie się, opór przed kładzeniem się do łóżka bądź też problemy z zasypianiem bez udziału opiekunów, występujące przynajmniej trzy razy w tygodniu, skutkujące przemęczeniem, labilnością nastroju, drażliwością, zaburzeniami koncentracji, uwagi i pamięci, sennością w ciągu dnia oraz upośledzeniem funkcjonowania rodzinnego, społecznego i szkolnego.

Bezsenność u dzieci - przyczyny i leczenie

Przyczyny bezsenności u dzieci podobnie jak u dorosłych, mogą mieć charakter pierwotny – bezsenność pojawiająca się samoistnie oraz wtórny, czyli problemy ze snem mogą towarzyszyć innym chorobom. Bezsenność może być wywołana przez stres, zaburzenia lękowe, niewłaściwe nawyki związane ze snem ( nie przestrzeganie zasad higieny snu), złą dietę ( spożywanie substancji pobudzających – kofeina, guarana)) i choroby somatyczne, które zakłócają przebieg snu. U dzieci wyróżnia się również bezsenność behawioralną: z braku dyscypliny oraz warunkową. Bezsenność behawioralna definiowana jest  jako powtarzające się trudności związane z zasypianiem, czasem trwania snu, konsolidacją lub jakością snu, pojawiające się mimo adekwatnego do wieku czasu i możliwości snu. Bezsenność warunkowa wynika z powstania nieodpowiednich lub świadczących o nieprzystosowaniu uwarunkowań, takich jak kołysanie, karmienie, oglądanie telewizji lub słuchanie radia oraz obecność rodzica w łóżku. Natomiast bezsenność z braku dyscypliny jest konsekwencją opóźniania zasypiania przez dziecko lub stawiania oporu przed pójściem do łóżka w odpowiednim czasie.

Leczenie bezsenności u dzieci może być prowadzone dwojako: przez zastosowanie terapii poznawczo – behawioralnej lub farmakoterapii. Pierwsza obejmuje różnego rodzaju interwencje behawioralne, na przykład:

• Próba ignorowania dziecka i jego zachowania od momentu położenia go do łóżka bądź też zmodyfikowane jego formy: zmodyfikowane wygaszanie – obecność rodzica w pokoju dziecka w trakcie usypiania, ale bez ingerencji czy stopniowe wygaszanie: planowe krótkie wizyty w przypadku nieustającego płaczu, np. co pięć minut, lub na stopniowym wydłużaniu czasu pomiędzy kolejnymi reakcjami na płacz dziecka,
• wyciszanie przed snem: wyjmowanie dziecka z łóżeczka, jeśli nie śpi i spokojna zabawa z rodzicem przez określony czas ( np. 30 minut). W celu ograniczenia do minimum czasu zasypiania opóźnia się porę kładzenia się do łóżka. Po uzyskaniu pozytywnego wzmocnienia związanego z szybkim usypianiem, w kolejnych dniach przesuwa się porę snu na wcześniejszą o 15–30 minut, aż do uzyskania pożądanej pory zasypiania,
• systematyczne wybudzanie w przypadku częstych wybudzeń w nocy: rodzice budzą dziecko na 15–60 minut przed zwyczajowym samoistnym wybudzeniem, a następnie usypiają dziecko w sposób standardowy,
• zapobieganie powstawaniu problemów ze snem poprzez zastosowanie zasad higieny snu oraz wytwarzanie prawidłowych nawyków okołosennych.

Zasady higieny snu

Zasady higieny snu, których warto przestrzegać są następujące:

• sypialnia pozbawioną intensywnych bodźców,
• stałe ramy snu,
• rytuały okołosenne,
• unikanie napojów zawierających kofeinę,
• czytanie przed snem,
• zasypianie we własnym łóżku pod nieobecność rodzica,
• ograniczenie czasu korzystania z urządzeń emitujących spektrum światła niebieskiego: tablety, smartfony, komputery, telewizory,
• umiarkowana aktywność fizyczną w ciągu dnia,
• śniadanie bogate w tryptofan oraz witaminę B6,
• ekspozycja na światło w godzinach porannych.

Naprzeciw problemom zaburzenia snu wychodzą specjalistyczne poradnie leczenia bezsenności. Oferujące kompleksową diagnostykę oraz leczenie pod okiem specjalisty. Farmakoterapia u dzieci stanowi ostateczność. Specjaliści zalecają, aby terapia rozpoczynała się od wprowadzenia zasad prawidłowej higieny snu oraz metod niefarmakologicznych. Farmakoterapia z kolei powinna być dobrana indywidualnie i dostosowana do rozpoznania klinicznego. Leczenie należy stosować krótkoterminowo, oceniając jego skuteczność i cele przy każdym przedłużaniu recepty. W przypadku bezsenności wynikającej z innych jednostek chorobowych prowadzi się najpierw leczenie choroby podstawowej.

Problemy ze snem u nastolatków - przyczyny i leczenie

Najczęstszymi problemami nastolatków ze snem są: zmęczenie po przebudzeniu, zmienne i nieregularne pory zasypiania, zmienny i nieregularny czas trwania snu, sypianie krócej niż 6godzina na dobę, brak satysfakcji z jakości snu oraz senność w trakcie dnia i ewentualny mimowolny sen. Wśród przyczyn zaburzeń snu u nastolatków wymienia się:

• depresję, przygnębienie,
• trudne do rozwiązania problemy osobiste,
• częstą naukę w nocy,
• częste picie kawy,
• wysoki poziom hałasu w miejscu zamieszkania,
• zażywanie leków nasennych,
• kłopoty ze snem w rodzinie,
• dużą ilość czasu poświęcaną na naukę,
• napiętą i nerwową atmosferę w domu lub w szkole,
• korzystanie z substancji pobudzających,
• przewlekłą chorobę,
• regularne spożywanie alkoholu,
• regularne palenie tytoniu.

Leczenie zaburzeń snu, tak jak u dzieci, odbywa się przez zastosowanie terapii poznawczo – behawioralnej lub farmakoterapii.   

Konsekwencje bezsenności u dzieci i nastolatków

Długość oraz jakość snu ma wpływ na prawidłowy przebieg procesów życiowych jednostki, w tym na wytwarzanie hormonów, a także na regulację rytmów okołodobowych, rozwój intelektualny i emocjonalny. Powikłania bezsenności u dzieci można podzielić na trzy kategorie: somatyczne, psychiczne i społeczne. W pierwszej grupie wymienić można: zmniejszoną aktywność fizyczną, zwiększone ryzyko otyłości, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, zespołu metabolicznego. Do powikłań psychicznych należą: obniżenie nastroju, zaburzenia lękowe, zaburzenia uwagi, kontroli impulsów i funkcji wykonawczych, pogorszenie pamięci oraz osiągnięć szkolnych. Ostatnią grupę – powikłania społeczne, stanowią: gorsze funkcjonowanie społeczne i zaburzenia funkcjonowania rodziny.

Źródła:

1. Kaczor M., Skalski M. Leczenie behawioralnych zaburzeń snu u dzieci i młodzieży – przegląd literatury. Psychiatra. Pol. 2016; 50 (3): 571–584.

2. Kaczor M., Skalski M. Rozpowszechnienie i konsekwencje bezsenności w populacji pediatrycznej. Psychiatra. Pol. 2016; 50 (3): 555–569.

3. Kasperczyk J. et. al. Zaburzenia snu wśród młodzieży licealnej w Koninie. Nowiny Lekarskie 2007; 76 (3): 246-250.

4. Skalski M. Bezsenność – patogeneza i leczenie. Kosmos Problemy Nauk Biologicznych 2014; 63 (2): 233 – 243.

5. Ivanenko A. Rozpoznawanie i leczenie zaburzeń snu u dzieci. Psychiatria po dyplomie 2009; 6 (4): 67 – 74.