Co to jest zgryz krzyżowy i jak wygląda leczenie tej wady?

Zgryz krzyżowy to jedna z wad zgryzu, które ortodonci diagnozują zarówno u dzieci, jak i u dorosłych pacjentów. Może negatywnie wpływać na funkcjonowanie całego narządu żucia, oraz na rysy twarzy pacjenta. Korekta wad zgryzu zalecana jest nie tylko ze względu na estetykę, ale w głównej mierze w celu uniknięcia negatywnych skutków zdrowotnych nieprawidłowego uzębienia zębów. Czym charakteryzuje się zgryz krzyżowy, jakie są jego rodzaje i na czym opiera się rozpoznanie wady i jej leczenie- o tym w poniższym artykule.

Zgryz krzyżowy - co to jest?

W prawidłowym zgryzie bruzdy i guzki zębów trzonowych w idealny sposób dopasowują się do siebie podczas zagryzania. Górne zęby zachodzą na dolne na około 1/3 ich wysokości. Podczas gryzienia górne siekacze prawie całkowicie zasłaniają dolne siekacze.
Zgryz krzyżowy boczny należy do zaburzeń poprzecznych i charakteryzuje się odwrotnym zaguzkowaniem zębów w odcinku bocznym, jedno- lub obustronnym.
Zgryz krzyżowy to zaburzenie zgryzu, niewspółosiowość zębów i takie ustawienie zębów, w którym zęby boczne nie układają się prawidłowo podczas zagryzania. W przypadku tej wady zgryzu boczne zęby górnej szczęki są za bardzo wysunięte do wewnątrz w kierunku podniebienia, albo boczne zęby dolnej szczęki są za bardzo wysunięte w kierunku policzka. Jest to wada zgryzu, która objawia się tym, że którykolwiek z zębów dolnych nachodzi na zewnętrzną część zębów górnych, czyli odwrotnie niż powinno mieć to miejsce w normalnej sytuacji. Występuje wtedy, gdy szczęka górna jest za wąska w stosunku do żuchwy. Jest to bardzo częste zjawisko w porównaniu z innymi wadami zgryzu.

Objawy i rozpoznanie zgryzu krzyżowego

Każda wada zgryzu krzyżowa może objawiać się asymetrią w twarzy, tzw. ‘krzywą bródką’, asymetrią warg (czy zapadnięciem wargi dolnej), zaburzeniami w funkcjonowaniu żuchwy, która ma zaburzony tor odwodzenia – przy otwieraniu ust dolna szczęka zamiast poruszać się w linii prostej, zbacza.
Takiej sytuacji zgryzowej często towarzyszy boczne przemieszczenie żuchwy, asymetria łuków zębowych oraz zaburzenia ze strony funkcji mięśni. Cały zgryz i czaszka rozwija się nieprawidłowo. Najczęstszą przyczyną jest przechylenie zębów górnych, jednak może mieć podłoże szkieletowe np. zwężenie szczęki, a nawet w postawie ciała – szczególnie miednicy i stóp.

Rodzaje zgryzu krzyżowego

Jeśli chodzi o rodzaje zgryzu krzyżowego, rozróżniamy następujące:

• zgryz krzyżowy przedni częściowy – sytuacja, w której zęby dolne przednie nachodzą na przednie górne;
• zgryz krzyżowy całkowity – kiedy następuje zachodzenie połowy łuku zębowego dolnego na górny;
• zgryz krzyżowy boczny - zęby dolne boczne nachodzą na boczne górne;
• zgryz krzyżowy jednostronny – charakteryzuje się odwrotnym nagryzem zębów w odcinku bocznym, jest on nieprawidłowy tylko z jednej strony, z drugiej strony zęby zachodzą na siebie prawidłowo. Zgryz krzyżowy jednostronny często występuje z nachyleniem zębów;
• zgryz krzyżowy obustronny – wada zgryzu występuje z obu stron, a zęby górnej i dolnej szczęki nie nachodzą na siebie prawidłowo, zaburzone jest również ustawienie górnej szczęki względem żuchwy. Do najczęstszych przyczyn tego rodzaju wady zgryzu zaliczana jest zbyt wąska szczęka górna.

Przyczyny powstawania zgryzu krzyżowego

Jeśli chodzi o przyczyny powstawania zgryzu krzyżowego, często jest on wynikiem braku równowagi mięśniowej w jamie ustnej. Inną przyczyną odchyleń między wielkościami szczęk może być także zbyt wczesne lub zbyt późne wyrzynanie się zębów. W sytuacji, gdy język nie wspiera w wystarczającym stopniu rozwoju szczęki górnej, pozostaje z tyłu i dochodzi do zaburzeń wzrostu, które mogą prowadzić do wystąpienia zgryzu krzyżowego. Zgryz krzyżowy może być konsekwencją rozszczepu wargi i podniebienia – jest to sytuacja, w której górna szczęka nie rozwija się prawidłowo z powodu blizny. Dużo rzadziej zgryz krzyżowy ma podłoże dziedziczne albo może wynikać z przyczyn zewnętrznych – konsekwencja wypadków lub zbyt długie ssanie kciuka w dzieciństwie.

Leczenie zgryzu krzyżowego

Wada zgryzu, jaką jest zgryz krzyżowy wymaga natychmiastowego leczenia, co oznacza, że należy go leczyć jak najwcześniej, czyli już w uzębieniu mlecznym, nie czekając aż pojawią się stałe zęby. Wczesne leczenie może zapobiec dalszym, poważniejszym skutkom tej wady.

Leczenie krzyżowej wady zgryzu u dzieci

Jeśli zastanawiamy się, kiedy z dzieckiem do ortodonty w przypadku krzyżowej wady zgryzu, odpowiedź jest jedna – jak najszybciej. U dzieci będących jeszcze w okresie rozwojowym leczenie zgryzu krzyżowego jest o wiele prostsze niż w przypadku dorosłych, ich szczęka wciąż się rozwija i zdecydowanie łatwiej można ją wyregulować. Z reguły zgryz krzyżowy jest spowodowany zbyt wąską górną szczęką, dlatego leczenie polega na jej poszerzeniu. U dzieci z uzębieniem mieszanym można doprowadzić do takiego efektu za pomocą stałych lub ruchomych aparatów ortodontycznych, albo przy zastosowaniu aktywatorów, aktywnych płytek i aparatów rozszerzających podniebienie. Jeśli wady zgryzu są późno wykryte, i towarzyszą im zaburzenia rozwoju mowy, niezbędne może okazać się leczenie uzupełniające, w tym terapia logopedyczna.

Leczenie krzyżowej wady zgryzu u dorosłych

Leczenie krzyżowej wady zgryzu u dorosłych zależy przede wszystkim od stopnia nasilenia wady zgryzu. Przy niewielkiej wadzie może wystarczyć leczenie aparatem ortodontycznym. Możliwe jest zastosowanie nakładek prostujących, które są niemal niewidoczne i nie ograniczają codziennego funkcjonowania. Ta metoda nie wymaga długiego czasu leczenia. Zgryz krzyżowy u dorosłych i niewielkie wady, które mu towarzyszą mogą zostać skorygowane w ciągu kilku miesięcy. Często jednak leczenie takiej krzyżowej wady zgryzu u dorosłych jest niemożliwe bez ingerencji chirurgicznej.

Jak wygląda leczenie operacyjne krzyżowej wady zgryzu?

W sytuacji, kiedy mamy do czynienia z bardzo nasiloną niewspółosiowością szczęki, która skutkuje nawet asymetrią twarzy, zastosowanie chirurgii ortodontycznej jest niezbędne. Podczas takiej operacji uzyskuje się chirurgiczne poszerzenie szczęki poprzez rozsunięcie szwu podniebiennego.

Źrodła:
Mutchler C., Crossbite: What Is It and How Is It Treated, Verywell Health; 12/2021;
Waszkiel D., Zgryz krzyżowy boczny – badania epidemiologiczne wśród dzieci z białostockich szkół podstawowych, Zakładu Ortodoncji Akademii Medycznej w Białymstoku, 2004;
What is a Crossbite, American Association of Orthodontists, 11/2019.