Czym jest koferdam i do czego służy?

Spis treści:

Z czego jest zrobiony koferdam i jak wygląda?
W jaki sposób używa się koferdamu?
Kiedy używa się koferdamu dentystycznego?

Koferdam potocznie nazywany jest ślinochronem, ponieważ izoluje obszar poddawany zabiegowi, dzięki czemu pomaga uniknąć przedostania się do niego wydzieliny, w tym śliny i krwi oraz innych płynów, a także usuwanych tkanek zęba. Koferdam zapewnia większą precyzję oraz efektywność w trakcie leczenia pacjentów, głównie dzięki możliwości tworzenia bariery aseptycznej, która jest ochroną przed drobnoustrojami znajdującymi się w ślinie. Jest on również rekomendowany przez Polskie Towarzystwo Endodontyczne, chroni przed zainfekowaniem kanału przez bakterie zawarte w ślinie pacjenta. Zastosowanie koferdamu ma wpływ na zwiększenie kontroli nad wilgotnością, zapewnienie większego dostępu do pola zabiegowego poprzez odsunięcie warg, policzków, języka i dziąsła oraz zwiększeniu precyzji wykonywanych czynności. Pełni przy tym jednocześnie funkcję ochronną błony śluzowej przed zranieniem oraz podrażnieniem przez środki płuczące. Jednocześnie chroni pacjenta przed połknięciem oraz przedostaniem się do dróg oddechowych narzędzi czy leków. Stanowi także alternatywę dla stosowanych powszechnie wacików/wałeczków stomatologicznych.
Podsumowując, koferdam dentystyczny służy do:

ochrony tkanek miękkich w jamie ustnej przed potencjalnymi uszkodzeniami,
zabezpieczania obszaru zabiegowego przed dostaniem się do niego wilgoci w trakcie zabiegu;
umożliwia bardzo dobrą widoczność podczas przeprowadzania zabiegu (odsunięcie warg i języka, brak parowania lusterka);
zabezpiecza leczony ząb przed kontaktem z drobnoustrojami znajdującymi się w ślinie, minimalizując tym samym ryzyko wystąpienia zakażeń, infekcji i możliwych powikłań.

Z czego jest zrobiony koferdam i jak wygląda?

Koferdamy stomatologiczne wykonane są z lateksowej lub bezlateksowej gumy – te drugie stosuje się u pacjentów oraz lekarzy uczulonych na lateks. Gumy mają różną grubość – im są cieńsze, tym lepiej się je zakłada ze względu na większą rozciągliwość, wszystkie grubości są natomiast odporne na rozdarcia. Koferdamy występują w różnych barwach – jasnych o wysokiej przezroczystości oraz ciemnych, wybieranych ze względu na dobry kontrast, niemniej jednak najczęściej stosowane są niebieskie i zielone.
Koferdam dentystyczny zawiera otwór w środku, który pozwala dentyście odizolować leczony obszar za pomocą zacisku dentystycznego (specjalnej klamry), zakładanego wokół zęba.
Pełny zestaw do izolacji zębów podczas zabiegu składa się z:

gumy;
klamry do koferdamu służącej do mocowania gumy na zębach i jej utrzymywaniu w odpowiednim ułożeniu, klamra składa się ze szczęk łuku i skrzydełek;
kleszczy, które służą do zamocowania klamer na zębach;
dziurkacza służącego do perforacji gumy w celu robienia otworów na leczone zęby, potocznie nazywany się go ‘przebijakiem’;
metalowej lub plastikowej ramki, która napina gumę do koferdamu w taki sposób, by nie blokowała dostępu do pola zabiegowego i nie ograniczała widoczności podczas zabiegu;
dodatkowych akcesoriów, w tym:

nici dentystycznych zabezpieczających klamrę przed jej zsunięciem,
gumek izolujących zęby w miejscach, w których nie ma możliwości zakładania klamer,
płynnego koferdamu służącego uszczelnianiu miejsc niedostatecznie zabezpieczonych przez gumę koferdamu.

Warto w tym miejscu podkreślić, że koferdam nie zaburza w żaden sposób oddychania pacjenta, ani odciągania śliny przy użyciu ślinociągu.

W jaki sposób używa się koferdamu?

Założenie koferdamu specjalista rozpoczyna od dobrania odpowiedniej i pasującej wielkościowo do leczonego zęba klamry. W przypadku szerszych zębów używa się klamer o większym rozstawie szczęk lub bardziej elastycznych. W sytuacji, gdy np. korona jest zniszczona, zwykle wystarczą węższe klamry.
Następnie dentysta wycina w koferdamie za pomocą dziurkacza otwór, przez który będzie przechodził leczony ząb, bądź sąsiadujące ze sobą zęby – to moment, w którym bardzo ważne jest wykonanie odpowiedniej wielkości otworu, by zapewnić dokładną izolację zęba poddawanego zabiegowi. Otwór wykonywany w gumie zależy od wielkości zęba na poziomie szyjki.
Kolejnym krokiem jest naciągnięcie koferdamu na ramkę umieszczoną wokół ust pacjenta oraz sprawdzenie szczelności miejsca zabiegu. W razie konieczności specjalista zabezpiecza dodatkowo szyjkę zęba nicią dentystyczną. Warto w tym miejscu podkreślić, że każdy ma swój sposób zakładania koferdamu, mogą się one różnić metodą zakładania gumy nałożonej na klamrę, czy kolejnością nakładania gumy i klamry, wszystko w zależności od tego czy leczymy pojedynczy ząb, czy więcej zębów, czy przestrzenie międzyzębowe są szerokie, czy też zęby ściśle do siebie przylegają.

Kiedy używa się koferdamu dentystycznego?

Koferdamu dentystycznego używa się przy wykonywaniu różnych zabiegów, w szczególności tych, które wymagają izolacji zęba lub określonego obszaru jamy ustnej w celu uzyskania bardziej widocznego obszaru leczenia i zapobiegania przedostawaniu się śliny do pola zabiegowego.
Koferdam dentystyczny stosuje się:

przy leczeniu próchnicy;
przy wypełnieniach zębów;
przy odbudowach dentystycznych – przywracaniu części złamanego zęba lub zębów do ich poprzedniego kształtu, struktury i funkcjonalności;
przy zabiegach endodontycznych – leczeniu kanałowym;
przy lakowaniu bruzd;
podczas leczenia protetycznego;
podczas zabiegów z zakresu profilaktyki lub stomatologii estetycznej.

Koferdam nie jest raczej stosowany u chirurga dentystycznego. Największe jego zastosowanie widzimy w endodoncji, gdzie dentysta operuje wieloma małymi narzędziami, a koferdam zapobiega ewentualnemu ich dostaniu się do przełyku.
Do wad przy stosowaniu koferdamu można zaliczyć:

dyskomfort, szczególnie u pacjentów cierpiących na klaustrofobię;
utrudnione mówienie pacjenta podczas zabiegu;
bardzo trudno jest go stosować w przypadku nieprawidłowego ustawienia zębów ze względu na trudność założenia koferdamu wokół docelowego zęba lub zębów.

Podsumowując, koferdam w znacznym stopniu ułatwia pracę dentystki lub dentysty, ale przede wszystkim zapewnia większą dokładność oraz skuteczność i lepsze rezultaty podczas leczenia.

Źródła:
Ford P., Riccucci D., Saunders E., et al., Quality guidelines for endodontic treatment: consensus report of the European Society of Endodontology; European Society of Endondontology; International Endodontic Journal; 2006; 39, 921–930;
Suchodolski Ł., Koferdam – praktyczne narzędzie w leczeniu endodontycznym, Forum Stomatologii Praktycznej; 2018; 6; 42;
Suchodolski Ł., Koferdam w endodoncji cz. III, Forum Stomatologii Praktycznej; 2021; 3; 61;
Zalecenia postępowania przy udzielaniu świadczeń stomatologicznych w związku z niebezpieczeństwem zakażenia wirusem SARS-CoV-2; Ministerstwo Zdrowia;
Wilkoński W., Jamróz-Wilkońska L., Eliminacja infekcji endodontycznych; Dział Badawczy Polskiego Towarzystwa Endodontycznego; 2014.