Dlaczego Polacy nie chodzą na regularne przeglądy stomatologiczne? Dentofobia czyli strach przed dentystą

Badania wskazują na fakt, że Polacy nie chodzą na regularne przeglądy stomatologiczne. Jedną z przyczyn tego zaniedbania jest dentofobia, czyli paniczny strach przed wizytą u lekarza dentysty i zabiegami wykonywanymi w obrębie jamy ustnej. Lęk ten może nasilać się nawet w prozaicznych i całkowicie bezpiecznych sytuacjach – nawet na etapie uzgadniania terminu wizyty, uniemożliwiając tym samym podjęcie leczenia. Wynika to z faktu, że proces ten kojarzony jest z bólem i cierpieniem, co prowadzi do przewlekłego lęku i strachu przed wizytą. Osoby doświadczające dentofobii nie zgłaszają się do stomatologa lub robią to dopiero w momencie, gdy doznania bólowe uniemożliwiają im normalne funkcjonowanie, nierzadko odbywa się to także na skutek presji otoczenia. Szacuje się, że nawet połowa naszego społeczeństwa odczuwa lęk zwany dentofobią, co powoduje, że ograniczamy do minimum lub całkowicie unikamy wizyt stomatologicznych, a to skutkuje pogorszaniem się zdrowia jamy ustnej. Lęk, który może uniemożliwić podjęcie leczenia częściej odczuwają kobiety, mężczyźni natomiast częściej obawiają się bólu występującego podczas wizyty. Bez względu na to czy zabiegi odbywają się w znieczuleniu miejscowym, sedacji, czy wizyty stanowią zwykły przegląd jamy ustnej, u wrażliwych pacjentów zawsze kojarzą się jako negatywne zdarzenie. Wiele osób bazuje na złych doświadczeniach sprzed lat, a przecież w obecnych czasach sposób leczenia oraz podejścia do pacjenta stomatologicznego uległ zmianie. Czy ten strach przed wizytą w gabinecie stomatologicznym jest do opanowania? Dlaczego regularne przeglądy dentystyczne są tak ważne, jakie są objawy i przyczyny dentofobii – o tym w poniższym artykule.

Dentofobia: dlaczego regularne przeglądy dentystyczne są tak istotne?

Standardowo mamy od 28 do 32 zębów, różnica w ilości wynika z faktu, że jedni z nas posiadają zęby nazywane ‘ósemkami’, a innym te zęby mogą nie wyrosnąć. Badania wykazują, że przeciętny Polak po 35 roku życia ma już jedynie 21 własnych zębów, natomiast aż 25% osób powyżej 65 roku życia nie ma już żadnych własnych stałych zębów. Próchnicę ma aż 99% dorosłych Polaków – można tym samym przyjąć, że ten problem dotyczy w zasadzie każdego. Dentofobia, czyli strach przed wizytą w gabinecie dentystycznym powoduje, że przeciętnie odwiedzamy stomatologa raz na rok, a nawet raz na dwa lata.
Tymczasem zęby człowieka odgrywają niezmiernie istotną rolę, uczestnicząc między innymi w procesie trawienia, a tym samym wpływając na funkcjonowanie całego układu pokarmowego. Co więcej, umożliwiają nam prawidłową wymowę, kształtują rysy twarzy i zapewniają poprawny zgryz. Braki w uzębieniu mogą przyczynić się do rozchwiania sąsiadujących ze sobą zębów, zapadania się policzków, osłabienia funkcji żucia, ale mogą także doprowadzić do powstawania wad zgryzu oraz wymowy. Skutkiem braku higieny jamy ustnej i unikania systematycznej opieki stomatologicznej może być rozwój różnych chorób i ich powikłań, w tym nawet zawału i udaru.
Regularne przeglądy dentystyczne to bardzo ważna procedura, którą zaleca się wykonywać co najmniej dwa razy w roku w gabinecie dentystycznym. Zajmuje ona niewiele czasu, a ma ogromne znaczenie dla zachowania zdrowych zębów. Cykliczne badanie jamy ustnej pozwala na zapobieganie powstawania wielu schorzeń oraz na rozpoznanie ich na wczesnym etapie rozwoju. Odpowiednio wcześnie podjęta profilaktyka jest w stanie zatrzymać chorobę infekcyjną zębów oraz wyleczyć już istniejące ubytki.

Dentofobia - objawy i przyczyny

Dentofobia jest niestety bardzo częstym zjawiskiem. Poziom strachu ma różne natężenie, jest to kwestia indywidualna każdego pacjenta – może być to strach umiarkowany, wysoki, bardzo wysoki oraz paniczny. Na lęk dentystyczny składają się trzy rodzaje lęków: ten przed bólem, przed uszkodzeniem ciała oraz obawa przed nieznanym. Lęk dentystyczny powstaje przeważnie w dzieciństwie (aż u 85%) i jest niejednokrotnie wynikiem traumatycznych doświadczeń w gabinecie stomatologicznym z tamtego okresu. Może być on również  wywołany  negatywnymi  postawami rodziny pacjenta wobec leczenia stomatologicznego.
Ten lęk może powodować najróżniejsze reakcje i objawy u pacjentów stomatologicznych. Zjawisko można ocenić zarówno na podstawie obserwacji zmian fizjologicznych reakcji organizmu, w tym wzrostu ciśnienia krwi, zabarwienia skóry czy wzmożonej potliwości, jak również w oparciu o sposób zachowania (głównie dzieci). Dentofobia objawy może mieć różne. Do najczęstszych objawów somatycznych związanych z dentofobią należą:

• ból brzucha;
• ból głowy;
• brak apetytu;
• nudności;
• bezsenność.

Jest kilka przyczyn dlaczego Polacy boją się dentysty. Większość osób cierpiących na tę fobię obawia się więcej niż jednego czynnika, a osoby z ciężką dentofobią mogą obawiać się wszystkich lub większości elementów jednocześnie. Dentofobia przyczyny może mieć zarówno w strachu przed osobą dentysty, dentystycznymi zapachami, dźwiękami czy smakami, jak również przed bólem, igłą i zastrzykiem czy ośmieszeniem się, odruchem wymiotnym, udławieniem, nieskutecznym znieczuleniem, koniecznością poddania się skomplikowanym zabiegom, złym lub niepotrzebnym leczeniem, kosztami.
Źródłami dentofobii mogą być więc następujące czynniki:

• negatywne doświadczenia z przeszłości/dzieciństwa związane z samym mało empatycznym podejściem lekarza oraz odczuwanym podczas leczenia bólem – w tym leczenie bez znieczulenia czy endodontyczne bez odpowiedniej anestezji, a także leczenie na siłę (przytrzymywanie dziecka podczas leczenia);
• lęki wywoływane odgłosami wiertła lub innej aparatury - wiele osób, szczególnie tych, które miały wcześniej złe doświadczenia z dentystami boi się tych dźwięków;
• lęki wywoływane przez zapachy i smaki dentystyczne;
• lęk przed igłą wkłuwaną podczas znieczulenia;
• poczucie bezsilności - forma i brak wpływu na przebieg leczenia daje poczucie bezsilności – np. strach przed odruchami wymiotnymi, zadławieniem, nieskutecznym znieczuleniem czy pojawienie się trudności z oddychaniem podczas wizyty;
• wstyd dotyczący złego stanu uzębienia.

Warto w tym miejscu dodać, że nie tylko traumatyczne przeżycia są powodem dentofobii. Wielu dorosłych może nawet nieświadomie przekazywać lęk przed wizytą u dentysty swoim dzieciom. Jeśli sam rodzic nie chodzi do dentysty lub mówi o strachu, to dziecko odbiera każdą wizytę u stomatologa za coś niebezpiecznego. Jednocześnie dzieci, które nie chodzą regularnie na wizyty przed każdym spotkaniem w gabinecie będą odczuwać bardzo silny lęk. Odkrycie konkretnej przyczyny lęku to ważny krok do pokonania fobii.

Jak sobie radzić z lękiem przed dentystą

Dentofobia - jak leczyć? Dla wielu pacjentów już samo przekroczenie progu gabinetu jest wydarzeniem stresującym. Czy można coś zrobić, by wizyta u dentysty nie kojarzyła nam się ze złą powinnością?
Podstawą jest znalezienie dobrego, zaufanego stomatologa, który potraktuje obawy pacjenta poważnie i zaplanuje odpowiednio długi czas wizyty oraz zaplanuje etapy leczenia informując pacjenta o kolejnych krokach, jakie będą podejmowane w trakcie spotkania, co pozwoli zmniejszyć strach. Może zasugerować również umowny znak, po którym przerwie zabieg – często pacjentom wystarczy świadomość, że mogą przerwać zabieg w przypadku bólu lub lęku nie do zniesienia. Warto by wizyta odbyła się w przyjaznym, nowoczesnym gabinecie. Jeśli to nam pomoże, można poprosić o towarzyszenie podczas wizyty kogoś bliskiego.
Rozpoznanie lęku przed leczeniem stomatologicznym jest dla lekarza ważną informacją. Ułatwia to planowanie leczenia i wybór odpowiedniej metody postępowania terapeutycznego. Dlatego zawsze należy szczerze powiedzieć lekarzowi o dentofobii, wtedy ten dobierze możliwie najskuteczniejsze sposoby złagodzenia strachu, w tym dobranie odpowiedniego znieczulenia. W tej chwili na rynku są dostępne metody znieczulenia bezpieczne nawet dla małych dzieci. Jednym z nich jest sedacja wziewna podtlenkiem azotu, która jest sposobem na zmniejszenie odczucia strachu podczas zabiegów dentystycznych. Pacjentowi nakłada się specjalną maseczkę do sedacji, przez którą podawany jest podtlenek azotu wymieszany z tlenem. Ta bezpieczna i skuteczna metoda powoduje wystąpienie ograniczenia świadomości pacjenta, a tym samym zmniejsza odczucie bólu podczas wykonywanych zabiegów. Sedacja wziewna jest całkowicie bezpieczna i można ją stosować nawet u dzieci od 3. roku życia. Wygląda podobnie jak u dorosłego, polega na użyciu mieszaniny gazów w celu osiągnięcia stanu relaksu u małego pacjenta. Po zakończonym leczeniu dziecko bezpiecznie wraca do pełnej świadomości. Zabieg pozwala tym samym na przeprowadzenie zupełnie bezstresowego leczenia stomatologicznego.
Inną metodą stosowaną zarówno u dzieci jak i dorosłych cierpiących na dentofobię, jest leczenie w narkozie. Znieczulenie ogólne wskazane jest szczególnie w przypadku mnogich ognisk próchnicy, kiedy próby leczenie w gabinecie nie przyniosły rezultatów. Narkoza stosowana jest także u osób z niepełnosprawnościami, w przypadku trudnych, bolesnych i długotrwałych zabiegów, czy u pacjentów chcących kompleksowo wyleczyć wszystkie zęby w trakcie jednej wizyty. Narkoza stomatologiczna jest całkowicie bezpieczna dzięki szczegółowej diagnostyce zarówno po stronie dentysty jak i lekarza anestezjologa. Konsultacje przez zabiegiem są konieczne, a dokładny plan leczenia pozwala określić zakres i długość trwania takiego zabiegu.
Znieczulenie ogólne często jest jedyną szansą dla pacjentów, którzy panicznie boją się wizyt na odzyskanie pięknego i zdrowego uśmiechu bez bólu i stresu.
Boimy się leczenia kanałowego, tymczasem nowoczesna medycyna eliminuje ból i nieprzyjemne uczucie umożliwiając leczenie kanałowe pod mikroskopem. Największą różnicą w tym rodzaju leczenia ze standardowym leczeniem kanałowym jest fakt, że lekarz nie patrzy bezpośrednio na ząb i nie korzysta z tradycyjnego lusterka powiększającego trzymanego w dłoni, ale z okularu mikroskopu, który może powiększyć pole operacyjne aż dwudziestopięciokrotnie, co w znacznym stopniu przekłada się na precyzję samego zabiegu.
W trudnych przypadkach panicznej dentofobii warto skorzystać z pomocy profesjonalisty, czyli psychoterapeuty. U osób, u których występuje silna dentofobia leczenie można wesprzeć stosując środki uspokajające, zmniejszające stres.
Podsumowując, warto podkreślić, że zwalczenie dentofobii nie jest sprawą prostą i szybką. Wymaga także chęci współpracy obydwu stron – pacjenta i lekarza. W procesie tym pacjent musi zrozumieć potrzebę leczenia stomatologicznego, uświadomić sobie negatywne konsekwencje, jakie niesie za sobą jego unikanie, a lekarz powinien przede wszystkim zrozumieć pacjenta i pomóc mu przejść przez proces oswajania się z gabinetem i wykonywanymi w nim zabiegami.
     

Źródła:
Czerżyńska M., Orłow P., Milewska A., op cit., Dentofobia, Borgis – Nowa stomatologia; 1/2017; 13-15;
Kaczmarek U., Kanaffa-Kilijańska U., Frydecka D., Metody oceny lęku stomatologicznego u dorosłych, Dent. Med. Probl.; 2010; 47; 97-98;
Ministerstwo Zdrowia, https://www.gov.pl/web/zdrowie/zdrowie-jamy-ustnej
Wilk-Sieczak B., Zakrzewski M., Chmielewska-Łuczak D., Lęk matek przed  leczeniem stomatologicznym i przyczyna pierwszej wizyty dziecka a czynniki prognozowania negatywnej postawy dziecka w wieku przedszkolnym podczas leczenia stomatologicznego. Dent. Med. Probl.; 2005; 42; 77–80;
Puls Medycyny, https://pulsmedycyny.pl/dentofobia-powoduje-ze-polak-z-dentysta-widzi-sie-raz-w-roku-939218