Próchnica u dorosłych: czy jest groźna dla zdrowia?

Próchnica to najczęstsza choroba cywilizacyjna. Przyczyną powstawania próchnicy są bakterie obecne w płytce nazębnej. Resztki jedzeniowe, które nie są prawidłowo oczyszczane, zalegają na powierzchni zębów tworząc doskonałe warunki do jej rozwoju. W poniższym artykule wyjaśniamy skąd bierze się próchnica u dorosłych oraz jak jej zapobiegać.

Z danych światowych wynika, że na próchnicę cierpi ponad 2,4 miliarda ludzi. Choroba ta dotyczy osób we wszystkich grupach wiekowych, w Polsce stwierdza się ją u od 60 do 90 procent dzieci w wieku szkolnym i u prawie 100 procent osób dorosłych.

Ludzkość od wieków boryka się z chorobą próchnicową. Stwierdzono ją między innymi na szcątkach zębów ludzi, zarówno dorosłych jak i dzieci, żyjących 9 tysięcy lat temu na terenie dzisiejszej Polski. Badacze przypuszczają, że mogła być efektem spożywania węglowodanów w postaci owoców i miodu.

Próchnica to proces patologiczny wywołany przez bakterie, które powodują demineralizację twardych tkanek - szkliwa, cementu i zębiny, doprowadzając do ich odwapnienia i rozpadu substancji organicznych, a w efekcie do powstania ubytku próchnicowego.

Skąd się bierze próchnica zębów u dorosłych? 

Zasadniczym czynnikiem etiologicznym, który inicjuje proces próchnicowy jest osadzanie się na powierzchni zębów i dziąseł tzw. błonki nabytej, zawierającej zaadsorbowane białka śliny, w tym glikoproteiny i inne makrocząsteczki. Po około 4 godzinach na tej błonce osiedlają się bakterie, tworzące mikrokolonie.

W jamie ustnej stwierdzono obecność nawet 50 miliardów bakterii, jednak większość z nich nie jest szkodliwa. Próchnicę wywołują bakterie próchnicotwórcze, czyli tzw. kariopatogeny, głównie paciorkowece – Streptococcus mutans.

Mają one dużą zdolność adherencji, czyli przylegania do powierzchni szkliwa zęba i wytwarzania rozpuszczalnych i nierozpuszczalnych zewnątrzkomórkowych wielocukrów, czyli egzopolisacharydu EPS.

Bakterie wywołują ich fermentację, a w jej wyniku powstają kwasy organiczne, szczególnie kwas mlekowy, który gromadząc się w płytce nazębnej, powoduje obniżenie pH śliny.

Efektem tego jest demineralizacja szkliwa i wypłukiwanie z niego jonów wapnia. Kolejnym etapem jest osłabienie struktury zęba, która staje się podatna na uszkodzenia.

Pierwszym objawem, który może świadczyć o rozwoju próchnicy, jest pojawienie się na zębie białej, matowej plamki, która z czasem ciemnieje.

Inne objawy świadczące o rozwoju próchnicy to najczęściej ból występujące podczas spożywania słodkich, zimnych lub ciepłych pokarmów, nadwrażliwość czy nawet ukruszenie się fragmentu zęba.

Na wczesnym etapie rozwój choroby można zatrzymać, inicjując proces remineralizacji, czyli odbudowy częściowo uszkodzonych struktur szkliwnych. Jednak może to mieć miejsce wówczas,  gdy ślina zawiera sole wapnia i fosforu oraz gdy uszkodzenie jest niewielkie. Ważną rolę w zapobieganiu rozwoju próchnicy mogą odgrywać także białka śliny, w tym tzw. mucyny.

Kiedy demineralizacja postępuje, bakterie próchnicowe penetrują kolejne warstwy zęba. Ubytek powierzchniowy powiększa się i obejmuje również zębinę. Mogą wystąpić dolegliwości bólowe i konieczna jest interwencja stomatologa.

Próchnica u dorosłych – przyczyny

Na rozwój próchnicy ma wpływ wiele czynników, jednym z nich jest dieta i zawarte w spożywanych produktach cukry proste i dwucukry, takie jak sacharoza, glukoza czy fruktoza. Cukry szybko przekształcają się w kwasy, obniżające poziom pH w ustach. Ma to także miejsce wówczas, gdy pokarm jest zbyt długo przetrzymywany w jamie ustnej.

Brak prawidłowej higieny sprzyja powstawaniu ubytków. Szczotkowanie miękką szczoteczką i pastą z fluorem oraz niktowanie przestrzeni zębowych powinniśmy wykonywać minimum dwa razy na dobę.

Jak leczyć próchnicę u dorosłych? 

Odwiedzając regularnie gabinet stomatologiczny, nawet wówczas, gdy nie występują żadne dolegliwości, możemy wychwycić zmiany próchnicowe już na bardzo wczesnym etapie. Celem leczenia stomatologicznego jest maksymalne oszczędzanie tkanek zęba.

Kiedy pacjent zgłasza się z plamą próchnicową (tzw white spot) można jeszcze na tym etapie powstrzymać proces penetracji w głąb zęba. Stosuje się np. infiltrację próchnicy lub fluoryzację specjalnymi lakierami. Jeśli mimo to próchnica postępuje, konieczne jest oczyszczenie ubytku i wykonanie wypełnienia światłoutwardzalnego.

Dostępne są także różne inne skuteczne metody, takie jak ozonoterapia, abrazja powietrza czy metoda laserowa.

Kiedy zmiany są już bardziej zaawansowane i powstał ubytek próchnicowy, konieczne jest leczenie polegające na oczyszczeniu zęba z chorej tkanki oraz wypełnienie go (czyli plombowanie). Stosuje się w tym celu kompozyt lub mieszanki jonomerowe, które dostosowują się do naturalnego koloru zęba. Takie wypełnienia są trwałe i mogą służyć pacjentowi przez wiele lat.

Jeżeli próchnica jest bardzo zaawansowana, konieczne może być leczenie kanałowe. Jego efektem jest często zmiana koloru zęba i jego większa podatność na uszkodzenia. Bywa, że pacjent zgłasza się do stomatologa zdecydowanie zbyt późno. Stan zapalny obejmuje komorę z miazgą a bakterie migrują do wierzchołka korzenia, krwiobiegu i kości. Wówczas istnieje ryzyko, że zęba nie da się już uratować i konieczne może być jego usunięcie.

W takich przypadkach można zastosować leczenie implantologiczne. Usunięty ząb zastępuje implant, który integruje się z kością. Po upływie kilku miesięcy montowana jest na nim korona, dzięki czemu doskonale imituje naturalny ząb zarówno pod względem estetycznym jak i funkcyjnym.

Pasta na próchnicę dla dorosłych – jaką wybrać?

W zapobieganiu próchnicy dużą rolę odgrywa właściwa higiena jamy ustnej oraz dieta (ograniczanie spożycia cukrów prostych).

Warto pamiętać, aby myć zęby minimum dwa razy dziennie przez co najmniej 2 minuty i robić to bardzo dokładnie. Aby usunąć resztki pokarmowe konieczne jest oczyszczanie przestrzeni międzyzębowych nicią dentystyczną oraz płukanie jamy ustnej, a także stosowanie irygatorów.

Gdy zastanawiamy się, jaką pastę do zębów wybrać, warto wziąć pod uwagę specjalistyczne pasty zalecane w profilaktyce przeciwpróchnicowej. Takie pasty zawierają fluor, najczęściej w postaci fluorku sodu. Wzmacnia on szkliwo zębów, które dzięki temu staje się bardziej odporne na działanie kwasów.

Profesjonalne pasty przeciwpróchnicowe zawierają także hydroksypatyt. Związek ten przypomina budową i właściwościami naturalne substancje występujące w zębie, łączy się z tkanką zęba i pobudza procesy remineralizcji oraz odbudowy.

Zastosowanie takich past pomaga hamować proces tworzenia się płytki nazębnej i tym samym chronić szkliwo przed kwasową erozją.

Nie zapominajmy jednak, że najważniejsze jest prawidłowe oczyszczanie mechaniczne, podczas którego usuwana jest płytka nazębna i zawarte w niej bakterie.

Pasty przeciwpróchnicowe mogą także zawierać ksylitol, który wpływa na zmniejszenie liczby bakterii powodujących ubytki w zębach i wspomaga proces remineralizacji.

Dostępne na rynku produkty do higieny jamy ustnej mogą także wspomagać zmniejszenie wrażliwości zębiny, działać kojąco na stany zapalne dziąseł, oraz ułatwiać usuwanie osadu czy przebarwień.

Niestety zaawansowane stany zapalne przyzebia, czy powstałe już ubytki próchnicowe zawsze wymagają interwencji lekarza stomatologa. Pasta do zębów jest jedynie nośnikiem związków mineralnych, i nie jest w stanie wyleczyć choroby próchnicowej czy choroby dziąseł.

Źródła: 
Składnik-Jankowska J., Pregiel B., Wrzyszcz-Kowalczyk A., et. al., Zastosowanie ozonu w leczeniu próchnicy korzeni zębów, Dental and Medical Problems, 2005, 42(2), 273-279
Szkaradkiewicz-Karpińska A., Próchnica zębów i mucyny ślinowe, Hygeia Public Health 2019, 54(3), 159-164
Janczarek M., Wpływ bakterii Streptococcus salivarius zawartych w preparacie Cariobliss (Blis M18) na bakterie ze szczepu Streptococcus mutans i lactobacillus a profilaktyka próchnicy, praca doktorska, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, 2016
Zdziebłowski S., Próchnica dokuczała naszym przodkom już 9 tys. lat temu, naukawpolsce.pl, 

Twetman S., Treatment protocols: nonfluoride management of the caries disease process and available diagnostics, Dental Clinics of North America, 2010 Jul, 54(3), 527-40