Angina: przyczyny, objawy, leczenie, powikłania

Ostry ból gardła nasilający się przy połykaniu, wysoka temperatura, ogólne złe samopoczucie. Przeziębienie, grypa, a może… angina? Czynnikiem patogennym anginy najczęściej jest Streptococcus pyogenes, paciorkowiec beta-hemolizujący grupy A. Angina jest jedną z najbardziej uciążliwych dolegliwości układu oddechowego, na którą chorujemy wszyscy – dzieci i dorośli. Choroba daje różne objawy, zależne od przyczyn zachorowania. Czym dokładnie jest ta jedna z najpopularniejszych chorób gardła, jakie wyróżniamy rodzaje i przyczyny zachorowania na anginę, jakie są charakterystyczne objawy różniące ją od innych chorób i jak leczyć anginę – o tym w poniższym artykule.

Czym jest angina?

Literatura medyczna definiuje anginę jako ostre zapalenie migdałków podniebiennych oraz błony śluzowej gardła. Patogenem, który wywołuje ropną anginę paciorkowcową są paciorkowce beta-hemolizujące grupy A. Zdarza się, że za jej występowanie odpowiedzialne są wirusy. Należy ona do chorób zakaźnych. Rozprzestrzenia się drogą kropelkową. Najczęstszym powodem zakażenia jest bliski kontakt z osobą chorą lub z nosicielem, nawet jeśli ten nie wykazuje żadnych objawów. Na anginę chorują dzieci i dorośli na całym świecie. Zły dobór garderoby do pogody, nagłe zmiany temperatury (choćby korzystanie z klimatyzacji), przemęczenie, obniżona odporność i brak odpowiedniej diety, to warunki sprzyjające rozwojowi choroby. Do anginy może doprowadzić także niedoleczona infekcja zęba lub ucha. Okres zakaźności anginy paciorkowcowej to 24 godziny od momentu rozpoczęcia leczenia antybiotykami. Jednak bez antybiotykoterapii chory zakaża do 7 dni od momentu ustąpienia objawów. Okres wylęgania będący czasem od kontaktu z patogenem do pojawienia się objawów choroby, wynosi średnio 12 godzin do 4 dni.
Szczyt zachorowań przypada głównie na okres od późnej jesieni do wczesnej wiosny.

Rodzaje i przyczyny anginy

Angina wirusowa

Angina wirusowa powstaje przy zakażeniu wirusowym górnych dróg oddechowych, podczas którego to wirusy powodują infekcję gardła i nosa. Najczęściej atakują takie wirusy jak: enterowirusy, koronawirusy, rhinowirusy, paragrypy, wirus Epstein-Barr.

Angina bakteryjna (angina ropna, angina paciorkowcowa)

Angina bakteryjna powstaje przy zakażeniu bakteriami, w tym paciorkowcami, najczęściej Streptococcus pyogenes grupy A lub bakteriami: Staphylococcus aureus (K+), Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, Streptococcus pneumoniae.
Angina wywołana przez paciorkowce Streptococcus pyogenes grupy A stanowi ponad 90% angin o charakterze bakteryjnym. Drobnoustroje mogą żyć na migdałach i nie dawać objawów do momentu osłabienia odporności, wtedy powodują anginę.

Objawy anginy u dzieci i dorosłych

Objawy anginy u dzieci i dorosłych są w dużym stopniu zależne od czynnika powodującego zarażenie. Angina wirusowa w przypadku chorującego dorosłego lub dziecka rozpoczyna się charakterystycznymi objawami w postaci zmęczenia, problemów z przełykaniem, opuchlizną migdałków i podrażnieniami błony śluzowej gardła. Chorobie u dzieci może towarzyszyć również stan podgorączkowy i nieprzyjemny zapach z ust, który mija wraz z ustąpieniem choroby.
Anginie ropnej towarzyszą intensywny ból gardła, powiększone węzły chłonne w części żuchwy oraz wysoka temperatura ciała powyżej 39°C. Charakterystycznym objawem anginy u dzieci i dorosłych jest również zaczerwieniona, rozpulchniona błona śluzowa migdałków oraz podniebienia. W przypadku anginy ropnej na migdałkach pojawia się też zauważalny biały nalot, który może także występować przy anginie wirusowej, dlatego jako charakterystyczny dla anginy bakteryjnej przyjmuje się brak innych objawów zakażenia górnych dróg oddechowych (takich jak katar lub kaszel).

Jak rozpoznać początek anginy?

Najbardziej charakterystyczny jest ból gardła przy przełykaniu, brak kataru i kaszlu i powiększone węzły chłonne. Jednak właściwego rozpoznania może dokonać lekarz internista.

Diagnostyka anginy i jej podłoża

W przypadku diagnostyki anginy najistotniejsze jest różnicowanie pomiędzy wirusowym zapaleniem gardła oraz migdałków podniebiennych a infekcją bakteryjną, a szczególnie paciorkowcami grupy A. Kluczowe jest więc ustalenie właściwego rozpoznania, tj. zróżnicowanie zakażenia wirusowego i bakteryjnego. Różnicowanie to jest niezbędne w celu zastosowania odpowiedniego leczenia. Diagnostyka w oparciu o obraz kliniczny bywa trudna ze względu obecność wielu identycznych objawów o podobnym nasileniu. Opiera się tym samym na wywiadzie lekarskim oraz badaniu przedmiotowym gardła, jamy ustnej oraz ocenie węzłów chłonnych. Etiologię wirusową mogą sugerować objawy takie jak: katar, kaszel, biegunka, chrypka, bóle mięśniowe, towarzyszące im zapalenie spojówek czy pęcherzyki lub afty na błonie śluzowej gardła i jamy ustnej. Jednak trzeba w tym miejscu podkreślić, iż żaden objaw czy kombinacja objawów nie pozwala na rozpoznanie zakażenia bakteryjnego i tym samym podjęcie decyzji o antybiotykoterapii. Pomaga jednak rozpoznać zakażenie wirusowe, a tym samym w podjęciu decyzji o odstąpieniu od przepisania antybiotyku. Angina o podłożu paciorkowcowym może być stwierdzona przy występowaniu charakterystycznego zespołu objawów po wykonaniu testu na obecność antygenu PBHA. W przypadku braku dostępności testu można pobrać wymaz z gardła lub migdałków na badanie bakteriologiczne.

Leczenie anginy wirusowej i bakteryjnej

Choroba jest samoograniczająca, co oznacza, że nie jest wymagane stosowanie żadnego leczenia. Wspomagająco stosuje się natomiast leki objawowe, w tym przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Przy infekcji wirusowej sugeruje się także dużo wypoczywać, nawadniać organizm oraz stosować lekką dietę półpłynną.
Przy bakteryjnym zapaleniu migdałków poza leczeniem objawowym lekarz przepisuje kurację antybiotykową. Należy przejść cały cykl leczenia, sumiennie przyjmując leki, ponieważ przerwana kuracja może doprowadzić do nawrotu choroby. Podanie antybiotyku daje szansę na skrócenie czasu trwania gorączki i bólu gardła oraz zmniejszenie ryzyka wystąpienia powikłań w postaci zapaleń ucha i zatok czy gorączki reumatycznej. Skraca także okres, w którym chory zakaża innych i redukuje nosicielstwo.
Przy obu rodzajach anginy ulgę może przynieść płukanie gardła ziołowymi mieszankami (szałwią, rumiankiem) i okłady łagodzące na szyję. Warto w tym miejscu dodać, że każdą chorobę przenoszoną drogą kropelkową należy wyleczyć, nim wrócimy do codziennych obowiązków. Pamiętajmy, że narażamy innych na infekcję.
U większości chorujących na anginę paciorkowcową gorączka ustąpi w ciągu 3–5 dni, a ból gardła w ciągu tygodnia, nawet jeśli nie zostanie podjęte leczenie przyczynowe.

Możliwe powikłania po anginie

Angina jest chorobą, która nieleczona może prowadzić do powikłań, nawet tych bardzo niebezpiecznych dla zdrowia. Do najczęstszych występujących głównie u dorosłych, należy ropień okołomigdałkowy, który jest swego rodzaju zbiornikiem ropy znajdującym się między torebką migdałka a boczną ścianą gardła. Z reguły rozwija się z jednej strony i towarzyszy mu ból gardła. Występują także dreszcze, gorączka, szczękościsk, bóle głowy, kurcze szyi czy problem z przełykaniem.
Konsekwencjami nieleczonej anginy może być również zapalenie nerek, stawów, ucha środkowego, płuc lub węzłów chłonnych. Nieleczona angina ropna wywołana przez paciorkowce beta-hemolizujace może powodować powikłanie w postaci gorączki reumatycznej (częściej występuje u dzieci niż u dorosłych). Powikłania dzieli się na wczesne (ropne) oraz późne (nieropne - bardzo rzadkie). Do wczesnych zalicza się między innymi zapalenie zatok przynosowych, zapalenie płuc, ucha środkowego, bakteriemia, zapalenie węzłów chłonnych szyjnych, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy zapalenie wsierdzia. Do późnych powikłań nieropnych zaliczają się wspomniana gorączka reumatyczna, popaciorkowcowe kłębuszkowe zapalenie nerek, popaciorkowcowe reaktywne zapalenie stawów czy autoimmunizacyjne zaburzenia neuropsychiatryczne.
Dlatego w celu uniknięcia poważnych powikłań, anginę należy leczyć. Aby chronić organizm przed wszelkimi infekcjami, także przed anginą, należy pamiętać o zdrowym trybie życia. Odpowiednia dieta, sen, wypoczynek, unikanie długotrwałych stresów, ruch i sport, to przepis na odporność i budowanie ochronnego pancerza przed drobnoustrojami.

Czy angina jest zaraźliwa?

Zarówno angina wirusowa, jak i bakteryjna to choroby zaraźliwe. Jeśli chodzi o to, jak długo zaraża chory na anginę, to w przypadku anginy wirusowej okres wylęgania choroby wynosi od 1 do 7 dni. Zarażamy nawet 4 dni przed wystąpieniem objawów choroby, a następnie do 3 tygodni po ich ustąpieniu.

Źródła:
Dziekiewicz M., Radzikowski A.; Angina paciorkowcowa – zasady diagnostyki i leczenia; Pediatria i Medycyna Rodzinna 2016; 12 (2); 142-143;
Kotowska M., Wronowski M., Albrecht P., Angina – rozpoznawanie i leczenie, Forum Pediatrii Praktycznej; 05/2018;
Szczeklik A., Gajewski P., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna; Kraków; 2021.