Czy można skutecznie leczyć zespół Huntera?

Zespół Huntera, czyli inaczej mukopolisacharydoza typu II należy do chorób nazywanych dziedzicznymi defektami metabolicznymi i jest związana z niedoborem jednego z enzymów działających wewnątrz ludzkich komórek. Upośledzenie funkcji enzymu powoduje przerwanie ciągu reakcji metabolicznych komórki i nagromadzenie zbędnych, uszkadzających ją metabolitów. Przejawia się to w postaci różnych objawów chorobowych obserwowanych u chorych. Mukopolisacharydoza typu II należy do chorób rzadkich, czyli takich, których częstość występowania w populacji nie przekracza 5 przypadków na 10 000 osób. Dotychczas opisano już ponad 350 takich chorób, a ich lista z pewnością jeszcze się wydłuży wraz z postępem wiedzy naukowej w dziedzinach genetyki i fizjologii. Niestety wiele z tych chorób prowadzi do znacznego skrócenia czasu przeżycia chorych, a także dramatycznie upośledza jakość życia dotkniętych nimi osób. W chwili obecnej znane jest leczenie przyczynowe tylko niektórych rzadkich dziedzicznych defektów metabolicznych, również w przypadku zespołu Huntera jest ono od kilku lat dostępne. Dowiedz się jak rozpoznać zespół Huntera i jakie są możliwości leczenia.

Zespół Huntera – przyczyny

Zespół Huntera jest chorobą genetyczną, dziedziczoną w sposób recesywny, sprzężony z chromosomem X. Oznacza to, że objawy schorzenia występują głównie u chłopców. Płeć męska kodowana jest przez dwa chromosomy – X przekazywany od matki i ojcowski Y. Jeżeli chromosom X jest nieprawidłowy, urodzony chłopiec będzie miał wszystkie objawy choroby. W komórkach dziewcząt występują dwa chromosomy X – jeden przekazany przez matkę, drugi przez ojca. Aby więc doszło u nich do rozwoju zespołu Huntera, defekt genetyczny musiałby być obecny na obu chromosomach, co jest praktycznie niemożliwe, ponieważ chorzy na zespół Huntera chłopcy ze względu na ciężki stan zdrowia, rzadko doczekują się potomstwa. Poza tym homozygoty (zarodki z dwoma uszkodzonymi chromosomami X) jeśli już powstają po zapłodnieniu, najczęściej obumierają samoistnie w pierwszych tygodniach ciąży. Dziewczynki z jednym wadliwym chromosomem X są nosicielkami choroby. Nie występują u nich żadne objawy schorzenia, najczęściej o nosicielstwie dowiadują się dopiero rodząc chorego syna. 

Mutacja genetyczna obecna na wadliwym chromosomie X warunkuje produkcję nieprawidłowego enzymu wewnątrzkomórkowego, sulfatazy iduronianu, niezbędnego dla prawidłowej funkcji każdej komórki budującej organizm. Enzym ten działa na terenie organellum zwanego lizosomem (stąd zespół Huntera zaliczany jest do grupy chorób metabolicznych lizosomalnych), odpowiedzialnego za utylizację zbędnych, nieprawidłowo utworzonych białek. Dysfunkcja enzymu prowadzi do nagromadzenia złogów nieprawidłowych cząsteczek, które upośledzają funkcjonowanie komórek, a w konsekwencji tkanek, narządów i całego organizmu. Niewielki molekularny defekt może doprowadzić do zgonu już we wczesnym dzieciństwie.   

Zespół Huntera – objawy

Istnieją dwa kliniczne podtypy mukopolisacharydozy typu II, każdy jest związany z uszkodzeniem wielu narządów, dlatego objawy dotyczą niemal każdego układu. Pierwszy z podtypów, o cięższym przebiegu jest znacznie częstszy. Pierwsze objawy pojawiają się u chłopców już około 1 – 3 roku życia, obejmują uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego i postępujące upośledzenie rozwoju zarówno umysłowego, jak i fizycznego. Dzieci dotknięte chorobą mają szereg nieprawidłowości w budowie ciała, charakterystyczna jest szeroka twarzoczaszka, niski wzrost, duży obwód głowy, szeroka klatka piersiowa i szyja. Zaburzenia motoryczne są u nich spowodowane przez sztywność stawów, przykurcze mięśniowe i postępujące zmiany kostne. Poza tym występuje także upośledzenie lub całkowita utrata słuchu oraz zwyrodnienie siatkówki oka, prowadzące stopniowo do utraty wzroku. Uszkodzenia dotyczą także układu krążenia – na skutek gromadzenia się nierozłożonych substancji w tkankach dochodzi do usztywnienia mięśnia serca, co prowadzi do jego niewydolności, natomiast pogrubienie płatków zastawek, powoduje ich jednoczesne zwężenie i niedomykalność, jeszcze bardziej upośledzając krążenie krwi. Dzieci z zespołem Huntera cierpią także na nawracające zakażenia górnych dróg oddechowych z powodu pogorszenia ich drożności, co w dalszym etapie rozwoju choroby prowadzi do rozwoju groźnego dla życia bezdechu sennego. U chorych chłopców często rozwijają się przepukliny pępkowe i pachwinowe, a narządy wewnętrzne, szczególnie wątroba i śledziona są powiększone. Charakterystyczne dla mukopolisacharydozy typu II jest występowanie plam o zabarwieniu kości słoniowej na skórze ramion, jednak nie u wszystkich chorych są one zauważalne. Chłopcy z ciężkim podtypem zespołu Huntera zwykle umierają w pierwszych latach życia. 

W podtypie łagodnym uszkodzenie układu nerwowego i upośledzenie umysłowe jest nieznaczne, a postęp zmian narządowych wolniejszy i łagodniejszy. Tacy chorzy przeżywają zwykle do 3. a nawet 4. dekady życia.

Zespół Huntera – metody leczenia

Pierwsze próby korekcji defektu enzymatycznego komórek były podejmowane na początku lat 90. XX wieku i pokazały, że leczenie jest możliwe. Obecnie dostępna terapia enzymatyczna dla chorych na mukopolisacharydozę typu II zapewnia znaczną poprawę stanu zdrowia chorych. Utrudnieniem terapii jest konieczność częstego podawania wlewu brakującego enzymu, który jest możliwy do wykonania tylko na oddziale szpitalnym. Do leczenia kwalifikowane są dzieci, które ukończyły 5. rok życia, od 2009 r. jest ono dla nich refundowane. Istnieją także fundacje pomagające rodzicom w transporcie chorych dzieci do placówek, w których prowadzone jest leczenie. Najważniejszym czynnikiem decydującym o lepszej skuteczności terapii enzymatycznej jest jak najszybsze rozpoczęcie leczenia. Dlatego w przypadku podejrzenia choroby Huntera u dziecka, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, który w razie potrzeby skieruje pacjenta do dalszej diagnostyki, w tym genetycznej. 

Źródła:

1. Tylki-Szymańska, A. Mucopolysaccharidosis type II, Hunter’s syndrome. Pediatr. Endocrinol. Rev. 12 Suppl 1, 107–113 (2014).

2. D’Avanzo, F., Rigon, L., Zanetti, A. & Tomanin, R. Mucopolysaccharidosis Type II: One Hundred Years of Research, Diagnosis, and Treatment. Int. J. Mol. Sci. 21, (2020).

3. Bradley, L. A., Haddow, H. R. M. & Palomaki, G. E. Treatment of mucopolysaccharidosis type II (Hunter syndrome): results from a systematic evidence review. Genet. Med. 19, 1187–1201 (2017).

4. Whiteman, D. A. & Kimura, A. Development of idursulfase therapy for mucopolysaccharidosis type II (Hunter syndrome): the past, the present and the future. Drug Des. Devel. Ther. 11, 2467–2480 (2017).