Czy oddychanie przez usta może być szkodliwe?

Oddychanie to jedna z najważniejszych funkcji życiowych, a jednocześnie jedna z niewielu czynności, która od początku życia wykonywana jest naturalnie i intuicyjnie. Osoba dorosła w spoczynku wykonuje średnio od 10 do 20 oddechów na minutę. Przeciętna objętość wdychanego powietrza wynosi około 0,5 litra. Małe dziecko oddycha dużo szybciej, nawet do 60 razy na minutę. Parametry te zmieniają się w zależności od sytuacji, np. zdenerwowania czy po wysiłku fizycznym. Wdech i wydech to procesy automatyczne, co oznacza, że nie zastanawiamy się nad nimi wykonując je. Prawidłowy tor oddychania powinien odbywać się przez nos. Oddychanie przez usta jest nieprawidłowością, która może wynikać z wielu przyczyn i może mieć niebezpieczne konsekwencje zdrowotne. Oddychasz przez usta? Czy jest to zły nawyk, czy nieprawidłowość wynikająca z uwarunkowań anatomicznych? Czy oddychanie przez usta może być niezdrowe? Jakie są prawdopodobne przyczyny tej formy oddychania i jakie skutki może powodować oddychanie przez usta – o tym w poniższym artykule.

Czy oddychanie przez usta może być niezdrowe?

Wielu z nas może nawet nie zdawać sobie z tego sprawy, ale oddychanie przez usta jest niezdrowe i stanowi dysfunkcję tego procesu. Oddychając torem ustnym zakłócamy nie tylko schemat prawidłowego oddechu, ale i możliwość właściwego funkcjonowania aparatu mowy czy układu nerwowego. Co więcej, oddech przez usta jest płytszy niż nosowy, może więc prowadzić do niedotlenienia krwi, czego następstwem będzie ograniczony dopływ tlenu do narządów i tkanek. Taki sposób oddychania, jeśli jest procesem trwałym, może mieć więc bardzo negatywny wpływ na funkcjonowanie organizmu.
Podczas prawidłowego oddychania przez nos, wdychane powietrze jest filtrowane, czyli oczyszczane. Jest też podgrzewane i nawilżane. Oddychanie przez nos umożliwia jednocześnie produkcję tlenku azotu, którego większość, bo 60% jest wytwarzana przez błonę śluzową zatok przynosowych, co służy wspieraniu funkcji ochronnej górnych dróg oddechowych.  Tlenek azotu bowiem odpowiada między innymi za zwalczanie patogenów, czyli ma wpływ na naszą odporność. Te procesy zostają zakłócone, jeśli oddychamy nieprawidłowym torem, przez usta.  
Oddychanie przez usta jest nieefektywne i jeśli stanie się nawykiem to możemy odczuwać jego konsekwencje zdrowotne przez całe życie.

Oddychanie przez usta – przyczyny

Medycyna zna wiele przyczyn oddychania przez usta. Poniżej zestawienie najczęstszych przyczyn.
Oddychanie przez usta – przyczyny:

• upośledzenie drożności dróg oddechowych;
• przerost migdałka gardłowego;
• przerost migdałków podniebiennych;
• polipy nosa;
• skrzywienie przegrody nosa;
• przerost małżowin nosowych dolnych;
• obrzęk błony śluzowej nosa (alergiczny, infekcyjny);
• zapalenie błony śluzowej nosa i zatok;
• złe warunki klimatyczne (zbyt suche powietrze);
• nieprawidłowa pozycją spania;
• zły nawyk oddechowy.

Zdiagnozowanie przyczyny oddychania przez usta i źródła problemu stanowi podstawę do wyeliminowania tej nieprawidłowości i przywrócenia właściwego, zdrowego toru oddychania.

Skutki oddychania przez usta

To, w jaki sposób oddychamy – zarówno w przypadku dzieci, jak i dorosłych - może mieć negatywne skutki dla naszego wyglądu oraz właściwego funkcjonowania organizmu. Dlatego tak ważne jest, by zarówno w czasie dziennej aktywności, jak i podczas snu oddychać nosem.
Oddychanie przez usta u dzieci może wpływać na specyfikę rysów twarzy. Profil twarzy może stać się wypukły. Oznacza to, że żuchwa, zamiast rosnąć i wysuwać się do przodu, może się cofać. Przy przewlekłym oddychaniu przez usta widoczne są słabe kości policzkowe i cofnięty podbródek. Opada dolna warga, a górna się skraca.
Oddychanie przez usta rzutuje także negatywnie na prawidłowy rozwój szkieletu i postawy. Nieprawidłowe oddychanie przez usta wpływa na ułożenie głowy, szyi oraz obręczy barkowej, a tym samym na ułożenie ciała. Skutki oddychania przez usta to także zmniejszenie udziału mięśni klatki piersiowej w tym procesie. Wyłączenie z pracy określonej grupy mięśni powoduje pozorne zapadnięcie mostka z powodu przemieszczania się barków do przodu, pogłębienia dołków nadobojczykowych i charakterystycznego odstawania dolnych kątów łopatek na plecach. Konsekwencją może być hiperlordoza (wada postawy) odcinka lędźwiowego i szyjnego.
Tor oddychania ustami uniemożliwia również właściwy rozwój aparatu artykulacyjnego, co oznacza, że wpływa niekorzystnie na wymowę. Oddychanie przez usta powoduje, że powietrze przepływające ponad językiem utrudnia jego właściwą pionizację. Dziecko ma w związku z tym problemy z artykulacją niektórych głosek. Nieprawidłowe gospodarowanie powietrzem przy oddychaniu ustami powoduje niewyraźną wymowę i tzw. połykanie końcówek wyrazów. Może się także zdarzyć, że dzieci mówią za głośno lub za cicho.
Z powodu zachwiania równowagi w napięciu mięśni zaangażowanych w motorykę jamy ustnej u osób oddychających ustami częściej pojawiają się wady zgryzu.
Oddychanie ustami może zaburzyć także funkcję połykania - język podczas przełykania przesuwa się do przodu zamiast w górę, natomiast żuchwa porusza się do tyłu zamiast pozostawać w bezruchu.
Kiedy usta są notorycznie otwierane do oddychania, napięte mięśnie policzkowe przykładają zewnętrzną siłę do szczęki i żuchwy, zwężając z czasem łuki zębowe.
Dzieci, które śpią z otwartą buzią, oddychając przez usta, często chrapią. Niebezpieczeństwem jest także wystąpienie bezdechu sennego. Dzieci mają zwiększoną aktywność we współczulnym układzie nerwowym, słabą reakcję na stres oraz brak równowagi w gazach krwi, czego konsekwencją może być nadpobudliwość, trudności w uczeniu się czy zaburzenia behawioralne.
Oddychanie przez usta u dorosłych i spanie z otwartymi ustami także może być przyczyną bezdechu sennego. Takie przewlekłe krótkotrwałe epizody niedotlenienia mogą skutkować przedwczesnymi zawałami serca, udarami mózgu czy nawet zgonami.
Oddychanie torem ustnym sprzyja przesuszeniu śluzówki, jej zanikowi oraz częstszymi infekcjami górnych i dolnych dróg oddechowych.
Konsekwencjami nieprawidłowego oddychania jest także obniżone napięcie i wiotkość mięśni żwaczy, które odpowiadają za odruch żucia.
Długotrwałe oddychanie przez usta może wywoływać też zmiany w jamie ustnej. Zmniejszona ilość śliny, która zwykle obmywa zęby i śluzówkę powoduje, że powstaje środowisko idealne do rozwoju próchnicy oraz stanów zapalnych w obrębie jamy ustnej. Osobom oddychającym przez usta częściej towarzyszy nieprzyjemne uczucie suchości w ustach. Szybciej też odkłada się kamień nazębny, co z czasem może doprowadzić do uszkodzenia tkanek miękkich i zmian chorobowych. Niezbędna jest w tym przypadku zwiększona higiena stomatologiczna.
Osoby oddychające przez usta podczas snu często chrapią. Oddychanie przez usta w nocy nawet, jeśli nie jest objawem choroby, ma ogromny wpływ na kondycję snu, a co za tym idzie – na późniejsze rozdrażnienie czy brak koncentracji.
Gdy stwierdzamy że pacjent oddycha przez usta, powinno się w pierwszej kolejności ustalić przyczynę oraz podłoże tej dolegliwości. Kolejnym krokiem może być ustalenie sposobu rozwiązania problemu i zaplanowanie leczenia i ewentualne przeprowadzenie zabiegu.  Ćwiczenia oddechowe mogą mieć znaczący wpływ na autonomiczny układ nerwowy. Zmiana sposobu oddychania na właściwy, może być pomocna także w przypadku chorujących na astmę, depresję czy nadciśnienie. Dzięki zmianie sposobu oddychania wraca również normalny, spokojny sen, przez co poprawia się koncentracja umysłowa oraz ogólne samopoczucie.

Źródła:
Lorenc E. i M., Zamknij usta i oddychaj przez nos. Dlaczego oddychanie przez nos jest takie ważne, Natuli; Dzieci są ważne; https://dziecisawazne.pl;
Nestor J., The new science of a lost art, Wydawnictwo Riverhead Books; 2021;
Rigby S., Mouth-breathing, Why it’s bad for you and how to stop, Science Focus; 02/2022;
Zhao Z., Zheng L., Huang X. et al., Effects of mouth breathing on facial skeletal development in children: a systematic review and meta-analysis, BMC Oral Health; 108/2021;
Oddychanie przez usta negatywnie wpływa na zdrowie, https://zaburzeniasnu.info/oddychanie-przez-usta/