Czy o jemiole warto pamiętać tylko w święta? Poznaj jej właściwości lecznicze!

Jemioła to pospolity pasożyt rosnący na drzewach. Obecnie kojarzy się przede wszystkim z ozdobą na święta, ale dawniej odgrywała ważną rolę zarówno w kulturze jak i w wierzeniach i obyczajach. Przypisuje jej się także działania lecznicze. Wyjaśniamy, czym jest jemioła, jakie ma właściwości i jak można ją stosować.

Jemioła to roślina, którą, zgodnie z tradycyjną, wiesza się w domach podczas świąt Bożego Narodzenia i w Nowy Rok. Jej gałęzie umieszcza się pod sufitem lub nad drzwiami. Tradycja nakazuje wierzyć, że przyniesie w nadchodzącym roku szczęście, zarówno domowi jak i jego mieszkańcom.

Zwyczaj ten pochodzi z krajów nordyckich, natomiast zwyczaj całowania się pod jemiołą –z Anglii. W XVII wieku całujący się pod tą rośliną mężczyzna po każdym pocałunku zrywał jeden owoc. Wierzono, że gdy zerwie ostatni, to przypadnie mu w udziale dar płodności. 

Jemiołę uważano także za talizman przeciw czarom, miała przynosić szczęście w bitwach i chronić niemowlęta. Jemioła to roślina, której przypisuje się właściwości lecznicze.

Co to jest jemioła? 

Jemioła to gatunek rośliny z rodziny sandałowcowatych (Santalaceae), zaliczana też bywa do rodziny (lub podrodziny) jemiołowatych. 

Można ją spotkać na terenie prawie całej Europy a także w południowej i zachodniej Azji i w północnej Afryce. Rośnie na drzewach, przybierając kształt podobny do kulistego, a jej średnica może mieć około metra. Jej liście są zielone i żółtozielone, zimą mają odcień oliwkowy. Jemioła ma żółte, niewielkie, przyjemnie pachnące kwiaty, zebrane w grupy, jej pyłek przenoszą owady. Owoce jemioły są białe, czasem żółtawe, okrągłe.

Utrzymują się na gałęziach przez całą zimę.

Jemioła przyczepia się do drzewa, na którym rośnie, za pomocą ssawek, oraz za pomocą systemu wrastających korzeni. Jest pasożytem, co oznacza, że wodę i solę mineralne pobiera z drzewa, na którym rośnie, ale ma zdolność przeprowadzania procesu fotosyntezy. Nie niszczy swojego żywiciela. 

W Polsce występuje kilka podgatunków jemioły, z których najbardziej znana jest jemioła pospolita (Viscum album). Zwykle rośnie ona na drzewach liściastych, najczęściej na topolach, brzozach, lipach, klonach, jabłoniach, gruszach czy jarzębinach. Nie spotyka się jej natomiast na bukach, jesionach czy dębach. 

Jemioła – właściwości lecznicze 

Co celów leczniczych stosowane jest ziele jemioły (liście i młode gałązki). Spożycie owoców tej rośliny, zwłaszcza w dużych ilościach, może natomiast być trujące i może powodować wymioty, nudności, bóle brzucha i biegunki. Według medycyny ludowej owoce jemioły stosowane zewnętrznie pomagały przy odmrożeniach. 

Jemioła zawiera takie aktywne składniki jak wiskotoksyny, lektyny, flawonoidy, kwasy fenolowe, terpenoidy, sterole, fenylopropanoidy i alkaloidy. 

Lektyny jemioły wykazują wysoką aktywność biologiczną. Lektyna I jemioły (ML I) jest naturalnie występującym koniugatem enzymu (łańcuch A) i lektyny (łańcuch B). Posiada działanie cytotoksyczne, polegające między innymi na hamowaniu syntezy białek na poziomie rybosomalnym. Jej działanie polega także na hamowaniu uwalniania histaminy z leukocytów wywołanej alergenem oraz uwalniania serotoniny z płytek krwi.

Dawne poradniki zielarskie podkreślały szczególne właściwości lecznicze jemioły, która stosowana była między innymi w leczeniu delirum, histerii, nerwobólów, nerwowości a także tyfusu.

Badania przeprowadzane na zwierzętach dowiodły, że ekstrakty z tej rośliny wykazują działanie przeciwpadaczkowe, uspokajające, przeciwlękowe, przeciwdepresyjne i antynocyceptywne. Zwiększały poziom neurotroficznego czynnika pochodzenia mózgowego, zapobiegały apoptotycznej śmierci neuronów indukowanej przez amyloid β oraz hamowały aktywność cholinesterazy.

Przypuszcza się, że efekt terapeutyczny jemioły, stosowanej jako leczenie uzupełniające u osób cierpiących na chorobę Alzheimera, może być wynikiem synergicznych oddziaływań różnych metabolitów wtórnych, w tym lektyn specyficznych dla tej rośliny. Wymaga to jednak jeszcze potwierdzenia.

Badania dotyczące właściwości jemioły związane są także z jej przeciwpadaczkowym, uspokajającym i przeciwbólowym działaniem. 

Znane są właściwości przeciwbakteryjne, przeciwutleniające oraz przeciwwirusowe jemioły, podobnie jak działanie polegające na obniżaniu ciśnienia krwi i na łagodzeniu stresu. Jemioła jest między innymi skutecznym lekiem na bezsenność i wpływa normalizująco na pracę serca. Wpływ preparatów jemioły na choroby sercowo-naczyniowe został udowodniony w badaniach na zwierzętach. 

Jemioła stosowana bywa jako środek pomocniczy w przypadku dokuczliwych objawów menopauzy oraz przy niewydolności żylnej, gdyż poprawia krążenie. Działa też przeciwcukrzycowo, pobudzając produkcję insuliny w komórkach trzustkowych.

Łagodzi problemy z oddychaniem i uspokaja układ oddechowy, z tego powodu stosowana była od wieków w przypadku kaszlu i astmy oskrzelowej. Uważana jest także za skuteczny środek w leczeniu dny moczanowej i rwy kulszowej.

Jemioła jest także podejrzewana o działanie antynowotworowe i wspierające leczenie chorych onkologicznie. W tym celu już w latach 20-tych XX wieku stosowano wyciąg z jemioły w postaci zastrzyków. Jednak ostatnio przeprowadzone na ten temat badania nie dowiodły działania antynowotworowego jemioły.

Podczas tych badań jemioła była dodawana do konwencjonalnych terapii chorych na raka pęcherza moczowego, raka piersi, chorych na inne nowotwory ginekologiczne (rak szyjki macicy, trzonu macicy i jajnika), na raka jelita grubego i inne nowotwory przewodu pokarmowego (rak żołądka i trzustki), glejaki, raka głowy i szyi, raka płuc, czerniaka i kostniakomięsaka. 

Punktami końcowymi istotnymi dla pacjenta były przeżycie całkowite lub przeżycie wolne od progresji. Większość badań nie wykazała jednak wpływu jemioły na te czynniki. 

Prowadzone badania dotyczą także działania przeciwzapalnego jemioły, co może mieć znaczenie także przy łagodzeniu objawów choroby nowotworowej. Działanie takie wykazane zostało w wielu pracach. Stwierdzono między innymi, że wyciąg z jemioły hamuje indukowaną przez cytokiny biosyntezę prostaglandyny E2 (PGE2),  w hodowli komórek ludzkiego raka płuc (A-549).

Wpływ związków czynnych ziela jemioły na odporność organizmu także stwierdzono podczas badań przeprowadzanych na zwierzętach. 

Syrop, herbatka, a może nalewka z jemioły?

Jemiołę można przyjmować pod różną postacią. Napar z jemioły przygotowuje się,  zalewając łyżeczkę ziół, które można kupić gotowe, szklanką wrzątku i pozostawiając do zaparzenia na 15-20 minut. Zalecane jest jej picie dwa razy dziennie. Taka herbatka z jemioły ma wiele pożytecznych właściwości. 

Można przygotować nalewkę z jemioły. Jeden z przepisów mówi o dodaniu do 50 gram ziela jemioły 10 gramów melisy. Zioła zalewa się litrem wytrawnego czerwonego wina i spirytusem (0,2 litra). Odstawia się na dwa tygodnie, co jakiś czas naczyniem trzeba potrząsnąć. Gdy nalewka jest gotowa, trzeba ją przefiltrować i przelać do butelek. Można pić niewielkie ilości nalewki (2,5 ml) z niewielką ilością płynu, na przykład soku, trzy razy dziennie.

Nalewka może także być stosowana do użytku zewnętrznego w postaci kompresów. Trzeba ją jednak rozpuścić w wodzie - jedna część nalewki przypada wtedy na pięć części wody. Kompres taki można przykładać na bolące miejsce na godzinę dziennie, w przypadku dny moczanowej i rwy kulszowej.

Dostępne są także gotowe wyciągi alkoholowe ze świeżego ziela jemioły, zalecane jako uzupełnienie kuracji stosowanej przy nadciśnieniu. Syrop z jemioły ma właściwości obniżające ciśnienie i uspokajające.

Przy każdym użyciu tego typu produktu trzeba się skonsultować z lekarzem i stosować się ściśle do wskazówek dotyczących dawkowania.

Źródła: 
Nartowska J., Jemioła – roślina świątecznych pocałunków. Panacea Nr 4 (41), październik-grudzień 2012, 6-8.
Freuding M., Keinki C., Micke O., et. al., Mistletoe in oncological treatment: a systematic review : Part 1: survival and safety, Journal of Cancer Research and Clinical Oncology, 2019 Mar, 145 (3), 695-707
Szurpnicka A., Zjawiony J.K., Szterk A., Therapeutic potential of mistletoe in CNS-related neurological disorders and the chemical composition of Viscum species, Journal of Ethnopharmacology, 2019 Mar 1, 231, 241-252
www.smakizpolski/nalewka-z-jemioly