Grzybica pochwy – przyczyny, objawy i leczenie

Grzybica pochwy to jedna z najczęściej występujących infekcji intymnych u kobiet. Wywoływana jest zwykle przez grzyby z rodziny drożdżaków Candida albicans. Nawracające zakażenia związane są z zaburzeniami ekosystemu pochwy. Jakie są objawy grzybicy pochwy, jak wygląda leczenie i profilaktyka tej choroby – o tym można przeczytać w poniższym artykule.

Pałeczki kwasu mlekowego Lactobacillus (pałeczki Doderleina) to drobnoustroje, które odgrywają istotną rolę w utrzymaniu ekosystemu pochwy. Stanowią one 95 procent fizjologicznej mikroflory pochwy, która składa się także z drobnoustrojów z rodzaju Cornebacteriu,  Streptoocccus oraz wielu innych. U części kobiet w pochwie obecne są także drożdżaki w rodzaju Candida lub Mykoplazma.

Obecność pałeczek kwasu mlekowego zapobiega infekcjom bakteryjnym i grzybiczym. Wytwarzają one kwas mlekowy, składający się z glikogenu, obecnego w nabłonku pochwy. Dzięki niemu oraz innym kwasom organicznym pH pochwy przyjmuje odczyn kwaśny, co nie sprzyja rozwojowi drobnoustrojów chorobotwórczych. 

Pałeczki kwasu mlekowego posiadają także zdolność do produkcji nadtlenku wodoru, który jest związkiem o silnych właściwościach bakteriobójczych. Z badań wynika, że mogą one odgrywać znacząca rolę w utrzymaniu homeostazy pochwy i zapobieganiu zakażeniom.

Bakterie kwasu mlekowego wytwarzają także inne substancje hamujące działanie organizmów potencjalnie chorobotwórczych oraz przez zajmowanie dostępnych na powierzchni nabłonka pochwy receptorów utrudniają szczepom patogennym jej kolonizację. Tym samym wpływają na zmniejszenie liczebności niepożądanych mikroorganizmów.

Ekosystem pochwy może podlegać zmianom jakościowym i ilościowym, wahaniom podlega także liczba pałeczek kwasu mlekowego. Często są one naturalne, na przykład zależne od poziomu hormonów, stymulująco na wzrost bakterii działa estrogen. Zmiany są obserwowane w trakcie cyklu miesiączkowego - najniższy poziom pałeczek kwasu mlekowego występuje w czasie menstruacji, najwyższy – w trakcie fazy wydzielniczej cyklu, oraz podczas ciąży. 

Grzybica pochwy, kandydoza, drożdżyca - co to jest?

Grzybica pochwy i sromu, inaczej kandydoza lub drożdżyca, to choroba o charakterze zapalnym. Najczęściej (w 85 do 90 procent przypadków) wywoływana jest przez grzyba z gatunku Candida albicans. Grzybica stanowi 25-30 procent infekcji narządu rodnego.

Według CDC (Centers for Disease Cotrnol and Prevention) grzybica narządów płciowych dotyka około trzy czwarte kobiet co najmniej raz w życiu, a połowa doświadcza jej dwukrotnie.

Szczyt zachorowań przypada na wiek między 16 a 45 rokiem życia, co jest związane z wysoką aktywnością seksualną w tym okresie.

Wyróżnia się dwie postacie drożdżycy narządów płciowych – zakażenia niepowikłane (sporadyczne) oraz nawracająca grzybica pochwy.

Grzybica pochwy - przyczyny 

Występowanie grzybicy pochwy wiąże się z obniżeniem liczebności pałeczek kwasu mlekowego, na które wpływa między innymi fizjologiczny spadek stężenia estrogenów w czasie menopauzy. 

Negatywny wpływ na ekosystem pochwy ma przewlekłe stosowanie antybiotyków, dopochwowych środków antykoncepcyjnych, palenie papierosów, a także zaburzenia odporności, zaburzenia hormonalne oraz źle zbilansowana dieta. 

Na stan pochwy może także wpływać wysoka aktywność seksualna, zabiegi chirurgiczne wykonywane w obrębie dróg moczowo-płciowych a także nadmierna higiena intymna i noszenie obcisłej, nieoddychającej bielizny ze sztucznych tworzyw.

Obniżenie liczebności bakterii kwasu mlekowego to pierwszy czynnik, który zwiększa ryzyko rozwoju zakażeń bakteryjnych pochwy, takich jak waginoza bakteryjna (niespecyficzne beztlenowe zapalenie pochwy). Powoduje także zwiększone ryzyko wystąpienia grzybicy pochwy, powodowanej przez drożdżaki z rodzaju Candida.

Oprócz wcześniej wymienionych czynników do nawracającej grzybicy pochwy mogą się także przyczynić: ciąża, cukrzyca, otyłość, nowotwory,  awitaminoza, anemia oraz długotrwałe przyjmowanie leków sterydowych lub preparatów immunosupresyjnych. 

Występowanie grzybic pochwy może być związane z występowaniem zwiększonej kolonizacji grzybiczej przewodu pokarmowego. Wówczas kolonie drożdży w okolicach odbytu mogą być przyczyną grzybicy pochwy. Do zakażenia może dojść także w przypadku stosunku z zakażonym partnerem.

Grzybica pochwy – objawy

Objawy drożdżycy pochwy to pieczenie, uporczywy świąd, bolesność, pojawiająca się w trakcie oddawania moczu oraz w trakcie współżycia. Może także wystąpić zaczerwienienie i obrzęk sromu. Zauważalne są grudkowate, tak zwane „serowate” upławy, ale nie zmienia się pH wydzieliny. Czasem mogą się pojawić upławy o bardziej żółtym zabarwieniu. 

Nawracająca grzybica pochwy i sromu występuje wtedy, gdy diagnozuje się co najmniej 4 kandydozy w ciągu 12 miesięcy. Ta postać grzybicy dotyczy głównie osób chorujących na cukrzycę, z zaburzeniami odporności, które spowodowane są infekcja HIV lub przyjmujących leki wpływające na układ odpornościowy (na przykład podczas leczenia onkologicznego).

Jak odróżnić kandydozę pochwy od infekcji bakteryjnych i wirusowych?

Grzybicę zwykle stwierdza się na podstawie objawów i podczas badania ginekologicznego, które pozwala zaobserwować charakterystyczną wydzielinę. 

W razie wątpliwości lekarz może zlecić badanie wydzieliny pod mikroskopem lub pobrać wymaz z pochwy w celu wykonania posiewu, który pozwala stwierdzić, jaki konkretnie gatunek drobnoustroju powoduje dolegliwości.  Grzybicę może potwierdzić także badanie kwaśności pochwy za pomocą papierka lakmusowego.

Gdy w posiewie stwierdza się obecność grzyba Candida, ale nie występują objawy, leczenie nie jest konieczne. Niektóre kobiety są bowiem nosicielkami tego drobnoustroju.

Grzybica pochwy – leczenie

Leczenie grzybicy pochwy i sromu polega na podawaniu odpowiednich leków przeciwgrzybiczych. Współżycie można podjąć kiedy grzybica pochwy jest wyleczona. 

Gdy jest to grzybica niepowikłana, stosuje się miejscowe leki przeciwgrzybicze w postaci kremu, maści czy globulek oraz preparaty doustne w jednorazowej dawce. W przypadku nawracających postaci choroby leczenie przeciwgrzybicze może trwać dłużej oraz może być konieczne wdrożenie terapii podtrzymującej.

Gdy czynnikiem powodującym kandydozę jest bakteria Candida albicans, stosuje się leczenie miejscowe lub doustne preparatami azolowymi (albo obie te metody jednocześnie). Środki miejscowe stosuje się przez 7-14 dni, a terapię doustną flukonazolem co drugi dzień (trzy razy). Gdy nastąpi poprawa, przez 4 do 12 miesięcy kontynuuje się leczenie podtrzymujące przez stosowanie środków dopochwowych lub doustnych.

Gdy przyczyną grzybicy nie jest Candida albicans, stosowany jest flukonazol i klotrimazol, a także, przy braku efektów – inne preparaty azolowe. Wykorzystuje się także globulki dopochwowe z kwasem bornym lub irygacje flucytozyny. W przypadku gdy drożdżycę wywołały bakterie Caidida krusei, terapia opiera się na stosowaniu klotrimazolu, cyklopiroksolaminy lub kwasu bornego.

Grzybica pochwy w ciąży powoduje, że noworodek jest narażony są na rozwój pleśniawek jamy ustnej, dlatego leczenie kandydozy dotyczy także kobiet ciężarnych.

Leki na grzybicę pochwy dostępne w aptece to najczęściej tabletki dopochwowe, maści i kremy do stosowania miejscowego. 

Czasami można spotkać się z informacjami, że istnieją skuteczne domowe sposoby leczenia infekcji grzybiczych, takie jak stosowanie ziół, czosnku czy kefiru, jednak nie są one zalecane, ich skuteczność nie została bowiem potwierdzona.

Probiotyki w leczeniu kandydozy zalecane są przez niektórych specjalistów. Są to żywe drobnoustroje, które coraz częściej są wykorzystywane w profilaktyce i leczeniu wielu chorób, stosowane są także w ginekologii i położnictwie. Najczęściej mają formę preparatów dopochwowych lub doustnych. Aby dany szczep probiotyczny znalazł zastosowanie do użytku ginekologicznego, drobnoustroje te muszą należeć do gatunku kolonizującego pochwę, wykazywać odporność na antybiotyki swoiste względem gatunku, posiadać zdolność przylegania do nabłonka pochwy a także wykazywać aktywność względem mikroorganizmów chorobotwórczych.

Niektóre analizy wskazują, że suplementacji bakterii w rodzaju Lacobacillus może wspierać leczenie waginozy bakteryjnej. Jednak w przypadku leczenia grzybicy ich efektywność jest kontrowersyjna, gdyż badania odnośnie ich skuteczności są nieliczne, a wyniki wątpliwe pod względem poprawności merytorycznej.

Profilaktyka - jak zapobiegać zakażeniom grzybiczym pochwy i sromu?

Nie ma w zasadzie sposobów na zapobieganie zakażeniom grzybiczym pochwy i sromu. Zmniejszeniu ryzyka zachorowania sprzyja zmiana bielizny na bardziej oddychającą, luźną, na przykład bawełnianą, właściwe dbanie o higienę, czyli mycie tylko zewnętrznych narządów płciowych, częste zmienianie środków higienicznych podczas miesiączki.

Wskazówki dietetyczne dotyczą ograniczenia spożycia słodyczy, gdyż cukier jest pożywką dla grzybów, oraz wzbogacenie posiłków o produkty z naturalnymi probiotykami, na przykład jogurty. W przypadku chorób przewlekłych, takich jak cukrzyca, ważna jest regularna kontrola stanu zdrowia.

Elementem profilaktyki i leczenia nawrotowych zapaleń pochwy jest przywrócenie jej równowagi mikrobiologicznej. Ma to znaczenie szczególnie u kobiet w okresie menopauzy, które zauważają u siebie objawy suchości pochwy.

Można w tym celu stosować preparaty dopochwowe zawierające kwas hialuronowy, który w połączeniu z wydzieliną pochwy wytwarza żelową powłokę. Działa ona nawilżająco oraz hamuje wnikanie i namnażanie się patogenów. Poza tym kwas hialurunowy aktywuje mechanizmy przeciwzapalne, prowadząc do regeneracji nabłonka, eliminuje także uczucie suchości pochwy. 

Jak zapobiegać infekcjom intymnym jesienią? Warto pamiętać w tym czasie o ubiorze odpowiednim do warunków. Jesienna aura sprzyja nie tylko chorobom gardła czy zatok, ale także infekcjom pęcherza oraz infekcjom intymnym. 

Źródła: 
Gałęcka M., Szachta P., Nawrotowe grzybice i bakteryjne zapalenia pochwy – charakterystyka przyczyn oraz możliwości terapeutycznych i profilaktycznych, Forum Zakażeń, 2013, 4(2), 121-125
Nowicki R., Zakażenia drożdżakowe sromu i pochwy – leczenie, Przewodnik Lekarza, 2002, 5(8), 87-93

Naporowski P., Witkowska D., Lewandowicz-Uszyńska A., Gamian A., Zakażenia bakteryjne, wirusowe i grzybicze towarzyszące pierwotnym niedoborom odporności manifestacją zaburzeń procesów immunologicznych, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 2018, 72, 557-572
Stefanowicz E., Grzybicze zapalenie sromu i pochwy (świąd sromu). Jakie są powody i sposoby leczenia grzybicy pochwy i sromu, Medycyna Praktyczna