Infekcyjne zapalenie wsierdzia – czy jest groźne?

Infekcyjne zapalenie wsierdzia to schorzenie spowodowane zakażeniem wewnętrznych struktur serca, najczęściej zastawek, ale również komór i przedsionków, a także ujść dużych naczyń krwionośnych czy elementów urządzeń wszczepialnych. Najczęściej występuje u osób po 60 roku życia, dwukrotnie częściej u mężczyzn niż u kobiet, jednak pojedyncze przypadki mogą się zdarzyć także u osób bardzo młodych i dzieci. Szacuje się, że w Polsce każdego roku rozpoznawanych jest około 3000 zachorowań na infekcyjne zapalenie wsierdzia. Pomimo stosunkowo niewielkiej liczby nowych przypadków, warto wiedzieć jak przebiega i u kogo może dojść do jego rozwoju, a w razie podejrzeń nie czekać ze zgłoszeniem się do lekarza. W przypadku ewentualnego zachorowania rokowanie jest zawsze bardzo poważne. Nieleczone infekcyjne zapalenie wsierdzia jest w 100% śmiertelne, a późna diagnoza przyczynia się do powstania ciężkich, nieodwracalnych zmian w sercu. Mogą one znacznie upośledzić dalsze życie chorego i ograniczyć jego dotychczasową aktywność. Rozpoznanie infekcyjnego zapalenia wsierdzia jest utrudnione przez niespecyficzne objawy kliniczne, które mogą naśladować wiele innych schorzeń, bardzo często zdarza się też, że zapalenie wsierdzia jest powikłaniem już wcześniej zdiagnozowanej infekcji innego regionu ciała. Serce jest z natury narządem niemającym kontaktu ze światem zewnętrznym i żyjącymi w nim mikroorganizmami. Nie ma także naturalnej mikroflory, jak np. jama ustna czy przewód pokarmowy. Do zakażenia struktur serca dochodzi wyłącznie wtedy, kiedy drobnoustroje zostają przeniesione z krwią, najczęściej z innego zainfekowanego miejsca. Dlatego w przypadku zakażeń wsierdzia niezwykle ważna jest odpowiednia profilaktyka, konieczna zwłaszcza u osób ze szczególnie zwiększonym ryzykiem rozwoju tego schorzenia. Dowiedz się, kto znajduje się w grupie ryzyka zachorowania i jak się uchronić przed infekcyjnym zapaleniem wsierdzia.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia – przyczyny

Infekcyjne zapalenie wsierdzia jest w ponad 90% spowodowane przez bakterie, głównie gronkowce, paciorkowce i enterokoki, rzadziej prątki gruźlicy, riketsje i inne gatunki. Niezwykle rzadko zdarzają się także zakażenia wywołane przez grzyby, dochodzi do nich najczęściej u chorych ze znacznie upośledzoną odpornością. Drobnoustroje dostają się do wnętrza serca z prądem krwi z innych zakażonych miejsc, praktycznie każde poważniejsze zakażenie może być związane z bakteriemią, czyli obecnością bakterii we krwi i ryzykiem zasiedlenia przez nie bakterie struktur anatomicznych serca. Do jego zakażenia może dojść także w czasie procedur medycznych związanych ze wszczepieniem do wnętrza serca implantów zastawkowych czy też stymulatorów i kardiowerterów-defibrylatorów.

Przyczyną choroby mogą być także wstrzyknięcia dożylne preparatów wątpliwej jakości, za pomocą zanieczyszczonych igieł i strzykawek. Taki problem dotyczy głównie osób zażywających dożylne narkotyki. Mikroorganizmy krążące we krwi zasiedlają struktury serca, najczęściej zastawki i ich okolicę, gdzie namnażają się stopniowo niszcząc tkanki. Przepływająca przez serce krew zapewnia bakteriom stały dostęp składników odżywczych, wspomagających ich wzrost. Kolonie drobnoustrojów rozrastają się tworząc guzkowate struktury nazywane wegetacjami, które utrudniają prawidłowy ruch płatków zastawek, upośledzając coraz bardziej przepływ krwi w sercu. Poza tym fragmenty wegetacji odrywają się i wędrują z prądem krwi powodując mikrozatory praktycznie w każdej lokalizacji. Mogą także przyczynić się do rozsiewu zakażenia. Taki stan jest w istocie sepsą, czyli uogólnioną infekcją poważnie zagrażającą życiu chorego i wymaga intensywnego leczenia w warunkach szpitalnych.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia – objawy

Objawy infekcyjnego zapalenia wsierdzia często mogą być niecharakterystyczne, co utrudnia szybkie postawienie właściwego rozpoznania. Obraz kliniczny może być bardzo różnorodny i przypominać wiele innych chorób. Dodatkową trudność stanowi fakt, że do zapalenia wsierdzia dochodzi głównie u osób starszych, obciążonych licznymi dodatkowymi schorzeniami, z pogorszoną wydolnością fizyczną. U większości chorych występują niespecyficzne objawy infekcyjne – gorączka z dreszczami lub przedłużający się stan podgorączkowy, ogólne osłabienie, bóle mięśni i stawów, duszność, nudności i wymioty. Chorzy mogą się skarżyć na bóle różnych części ciała, trudne do powiązania z jakąkolwiek przyczyną.

Inne, bardziej specyficzne objawy zależą od tego, która część serca została zajęta przez mikroorganizmy. Prawa część pompuje krew do krążenia płucnego, dlatego przy jej uszkodzeniu dominują objawy zapalenia płuc – wysoka gorączka, duszność, kaszel i ból w klatce piersiowej. Zajęcie lewej części serca, dostarczającej krew do wszystkich narządów poza płucami jest związane z występowaniem zatorów obwodowych. Objawy zależą głównie od umiejscowienia zatorów:

• w mózgu – objawy udaru, nagłe wystąpienie niedowładów kończyn, zaburzeń mowy, zaburzeń psychicznych
• w oku – nagłe pogorszenie lub utrata widzenia w jednym oku
• w krążeniu jamy brzusznej – ostry ból brzucha, nudności, wymioty
• w krążeniu kończyn górnych i dolnych – niedokrwienie kończyny, bladość, nagły, silny ból.

Chorzy są często znacznie osłabieni, z postępującym pogorszeniem wydolności fizycznej i świadomości, zwłaszcza, jeżeli doszło do zatorowości w mózgu. Charakterystycznym, chociaż nie zawsze dobrze widocznym objawem są ciemnobordowe wybroczyny na dłoniach i podeszwach, a także palcach rąk i stóp, zauważane często pod paznokciami.

Kto jest najbardziej narażony?

Infekcyjne zapalenie wsierdzia rzadko występuje u osób młodych, ogólnie zdrowych, wyjątek stanowią tu najczęściej zażywający dożylne narkotyki. W grupie zwiększonego ryzyka znajdują się pacjenci:

• z wrodzonymi i nabytymi wadami serca, w szczególności zastawek
• po przebyciu choroby reumatycznej serca - po wszczepieniu zastawki mechanicznej lub biologicznej
• ze wszczepionymi na stałe urządzeniami regulującymi pracę serca np. stymulator, kardiowerter-defibrylator
• po przebytym w przeszłości infekcyjnym zapaleniu wsierdzia - ze zmniejszoną odpornością
• np. zakażeni HIV, z cukrzycą, chorobą nowotworową lub leczeni immunosupresyjnie.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia – profilaktyka

Ryzyko groźnego zakażenia struktur serca może być zmniejszone, jeżeli zastosujemy się do prostych zasad higienicznych. Są one szczególnie ważne dla wymienionych wcześniej szczególnie narażonych pacjentów. Przede wszystkim należy dbać o codzienną higienę jamy ustnej, a także pamiętać o kontroli stomatologicznej minimum raz do roku. Zajęte próchnicą zęby powinny być jak najszybciej leczone lub usuwane, ponieważ są źródłem rozsiewu bakterii prosto do krwioobiegu. Niezbędna jest także codzienna higiena skóry i właściwe zabezpieczanie i odkażanie powstałych zranień. Ważnym elementem profilaktyki jest właściwe stosowanie antybiotyków.

Każda infekcja bakteryjna u pacjenta z wysokim ryzykiem infekcyjnego zapalenia wsierdzia powinna być leczona antybiotykiem, jednak decyzja odnośnie doboru leku i czasie trwania leczenia zawsze należy do lekarza. Nie powinno się stosować antybiotyku pozostałego po leczeniu innej infekcji, według własnego uznania, bez konsultacji z lekarzem. Jest to o tyle ważne, że źle dobrana antybiotykoterapia zamiast leczyć, prowadzi do powstania opornych na leki szczepów bakterii, wywołujących ciężkie, trudne do opanowania infekcje. Należy także zachować szczególną czujność przy wykonywaniu tatuaży i piercingów, w trakcie których także może dojść do przedostania się bakterii do krwi. Lepiej ich unikać, a jeżeli już chcemy wykonać taki zabieg, warto sprawdzić czy wybrane przez nas studio stosuje właściwe zasady higieny i odpowiednio dezynfekuje narzędzia. Osoby, które już przebyły infekcyjne zapalenie wsierdzia, a także chorzy z wrodzonymi wadami serca i ze wszczepionymi protezami zastawkowymi wymagają podawania profilaktycznej dawki antybiotyku przy zabiegach stomatologicznych. Warto o tym pamiętać i w przypadku wizyty u dentysty informować przed rozpoczęciem leczenia.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia – rozpoznanie i leczenie

Infekcyjne zapalenie wsierdzia rozpoznaje się na podstawie objawów występujących u chorego, wyników badań krwi wskazujących na istnienie stanu zapalnego i obecność bakterii, a także badań obrazowych, głównie echokardiografii, w których widoczne są wegetacje bakteryjne i uszkodzenia zastawek. Leczenie odbywa się w szpitalu i opiera się głównie na trwającej kilka tygodni antybiotykoterapii dopasowanej do gatunku drobnoustroju wywołującego zakażenie. U części pacjentów niezbędna jest leczenie operacyjne polegające najczęściej na wymianie uszkodzonej zastawki. Po operacji pacjenci również są leczeni antybiotykami. Jeżeli doszło do zakażenia wszczepionego stymulatora serca czy kardiowertera-defibrylatora, może być konieczne jego usunięcie a następnie ponowne wszczepienie w innej lokalizacji, po wyleczeniu i ustąpieniu objawów zakażenia.

Źródła:

1. Szczeklik, A. & Gajewski, P. Interna Szczeklika 2020. (Medycyna Praktyczna, 2020).

2. Habib, G. et al. 2015 ESC guidelines for the management of infective endocarditis: the task force for the management of infective endocarditis of the European Society of Cardiology (ESC) endorsed by: European Association for Cardio-Thoracic Surgery (EACTS), the European Association of Nuclear Medicine (EANM). Eur. Heart J. 36, 3075–3128 (2015).

3. Cahill, T. J. & Prendergast, B. D. Infective endocarditis. Lancet 387, 882–893 (2016).

4. Yuan, S.-M. Fungal Endocarditis. Braz J Cardiovasc Surg 31, 252–255 (2016). 5. Long, B. & Koyfman, A. Infectious endocarditis: An update for emergency clinicians. Am. J. Emerg. Med. 36, 1686–1692 (2018).