Maść, nalewka czy napar? Dowiedz się, jak stosować wrotycz

Od czerwca do września na polskich łąkach, w lasach, na polach, a nawet w przydrożnych rowach krajobraz mocno zażółca się od kwiatostanów wrotyczu. Ta masowo rosnąca roślina znana jest nie tylko z intensywnie żółtych kwiatów, ale także z właściwości przeciwwirusowych oraz łagodzących, dających ulgę przy problemach z układem pokarmowym. Nie są to jedyne zbawienne właściwości tej rośliny. Nalewka z wrotyczu jest dobrą bronią na wiele schorzeń. Co więcej, zapach wrotyczu odstrasza owady takie jak komary, kleszcze czy mszyce. Wrotycz powinien być stosowany w bezpiecznych dawkach ze względu na zawartość trującego tujonu. Roślina sama w sobie nie jest trująca, ważne jest tylko stosowanie odpowiednich dawek. Czym jest wrotycz, jakie posiada właściwości lecznicze i jakie ma zastosowanie – o tym w poniższym artykule.

Wrotycz – co to jest?

Wrotycz pospolity (łac. Tanacetum vulgare L.) nazywany inaczej mlecznicą, piżmem czy wrotyczem swojskim jest rośliną z rodziny astrowatych, do której należy także między innymi rumianek. Wrotycz rośnie w Polsce i innych krajach Europy oraz na obszarach Azji o umiarkowanym klimacie, nie jest wymagającą rośliną, stąd jego liczne występowanie w najróżniejszych nieużytkach. Tym, co go charakteryzuje są żółte spłaszczone kwiaty i gorzki, nieco kamforowy smak. Jego kwiaty są wyjątkowo długotrwałe zarówno podczas kwitnienia, jak i po ich zasuszeniu. Wrotycz właściwy rośnie na długiej, mierzącej do około 1,5 metra łodydze, a w ziemi skrywa bardzo mocne korzenie. To, co zachwyca farmaceutów i zielarzy to ziele wrotyczu i jego koszyczki kwiatowe oraz zawarte w nich olejki eteryczne.

Wrotycz – właściwości lecznicze

Nasze prababcie wieszały wysuszone ziele wrotyczu w szafach, by jego zapach odstraszał mole i pluskwy, dziś także roślina ta jest znana ze swoich właściwości owadobójczych i odstraszających niechcianych gości, jakimi są komary, meszki, kleszcze czy mrówki. Do dziś wiadomo też, że niszczy większość pierwotniaków, a ocet wrotyczowy jest stosowany przy walce z wszawicą oraz pchłami. Przed wiekami wrotycz był znany jako roślina o właściwościach przynoszących ulgę przy katarze czy stosowana w walce z pasożytami układu pokarmowego, przede wszystkim w leczeniu owsicy i glistnicy. Ziele wrotyczu używano przy zaburzeniach żołądkowych, bólach reumatycznych, a także przy trudno gojących się ranach czy przeziębieniu.
Wrotycz – właściwości lecznicze – mają je zarówno koszyczki kwiatowe, jak i zielone części rośliny. Zbierany od początku kwitnienia (od końca czerwca) do września. Koszyczki najlepiej suszyć w temperaturze nie wyższej niż 35-40 stopni Celsjusza, ponieważ właśnie wtedy zachowują swój naturalny kolor i zapach. Wysuszone najlepiej włożyć do szklanych słoików.
Jeśli chodzi o doceniane w dzisiejszych czasach właściwości lecznicze wrotyczu to zawiera on wiele substancji silnie odkażających (w tym przeciwbakteryjnych, przeciwwirusowych, przeciwgrzybiczych), przeciwzapalnych, przeciwalergicznych (w tym przeciwhistaminowych oraz przeciwwysiękowych), a także przeciwbólowych. Wrotycz posiada również właściwości rozkurczowe i uspokajające, dlatego jest zalecany w przypadku osób chorych na depresję. Ziele i kwiat wrotyczu mają także zbawienne działanie żółciopędne i żółtotwórcze na woreczek żółciowy zwany potocznie pęcherzykiem, który jest bardzo ważnym elementem dróg żółciowych, to nimi żółć przedostaje się do wnętrza przewodu pokarmowego.
Wrotycz wspomaga przemianę materii. Preparaty wrotyczowe zwiększają siłę w skurczach mięśnia sercowego, pobudzają oddychanie, regulują miesiączkowanie. Stosowane na skórę działają hamująco przy chorobach typu: łuszczyca, reumatyzm, toczeń. Wrotycz zwiększa także odporność organizmu na zakażenia. Wyciągi alkoholowe i octowe leczą zmiany trądzikowe. Ta roślina zwana inaczej mlecznicą działa także napotnie i przeciwgorączkowo.
Okłady z rozcieńczonego octu wrotyczowego mają właściwości cofające bolesne ropnie, obrzęki po kontuzjach, wybroczyny oraz siniaki. Z kolei krople wrotyczowe likwidują ropne zapalenie zatok nosowych. Płukanki wrotyczowe i okłady mają właściwości lecznicze przy stanach zapalnych błon śluzowych, w tym odbytu, narządów płciowych, gardła, jamy nosowo-gardłowej, jamy ustnej, zatok obocznych nosa.
Jeśli chodzi o właściwości trujące i zawarty we wrotyczu tujon, dawki wodnych i alkoholowych wyciągów wrotyczowych stosowane w ziołolecznictwie nie mają negatywnego wpływu na ludzkie zdrowie.

Wrotycz – zastosowanie

Dawniej wrotycz oprócz zastosowania leczniczego był także używany w kuchni - jego kwiatowe koszyczki zapiekano w cieście. W dzisiejszych czasach raczej nie znajdziemy go w świecie kulinarnym, natomiast jego szerokie zastosowanie znane jest w ogrodzie, gdzie pomaga w zwalczaniu szkodników takich jak gąsienice szkodliwych motyli, mszyce czy stonka ziemniaczana. Stosując preparaty z wrotyczu można też ograniczyć występowanie chorób u takich roślin jak mączniaki prawdziwe oraz rdza.
Fitoterapia, czyli ziołolecznictwo staje się w dzisiejszym świecie coraz powszechniejsza, metody leczenia chorób przy użyciu roślin leczniczych w różnym stopniu przetworzenia to obecnie ogromna szansa na naturalną walkę z różnymi schorzeniami. Mowa tu o maściach, naparach, nalewkach, odwarach czy maceratach. Ich przydatność lecznicza – w przypadku wrotyczu – jest naprawdę szeroka.
Maść z wrotyczu działa przeciwwirusowo, przeciwzapalnie, przeciwroztoczowo oraz przeciewgrzybicznie. Jest stosowana w przypadku trądziku, łuszczycy, świerzbu, liszajów czy ropnia. W składzie znajduje się tłuszcz wieprzowy oraz suszony kwiat wrotyczu.
Napar z wrotyczu robiony z jego kwiatów to skuteczny środek przeciwrobaczny, kwiat wrotyczu jest także niezastąpionym lekiem na świerzb i wszawicę. Napar można stosować donosowo i do płukanek. W celu jego sporządzenia 2 łyżeczki kwiatów zalewa się szklanką wrzątku i parzy pod przykryciem przez około 15 minut.
Nalewka z wrotyczu sporządzona  na 70% alkoholu działa rozgrzewająco, przeciwbólowo i przeciwreumatycznie. Nierozcieńczoną nalewkę można wcierać w miejsca obolałe, jest stosowana w bólach stawów, mięśni i nerwobólach. Aby ją sporządzić należy jedną  część  świeżego  lub  suchego  i zmielonego  ziela  zalać  5  częściami  alkoholu  60-70%,  macerować  7  dni  w  szczelnie zamkniętym słoju i w ciemnym miejscu. Następnie przefiltrować. Można ją stosować do okładów, przemywania skóry i pędzlowania skórnych zmian chorobowych (nierozcieńczoną).
Odwar wrotyczowy – sporządza się go jak napar z tą różnicą, że należy gotować go 5 minut, następnie odstawiając na pół godziny pod przykryciem, na koniec przecedzić. Można go pić po 200 ml 2-4 razy dziennie, a także stosować do lewatyw (100-200 ml doodbytniczo), jak również do okładów na skórę, płukanek, przemywania, okładów na oczy i do nosa.

Źródła:
Mazerant A., Mała księga ziół; Inst. Wyd. Zw. Zawodowych 1990; 23-25
Rose D., Na straży zdrowia – wrotycz pospolity; Wyd. Enso Publishing 2016; 13-15
Różański H., Iwiński H., Leksykon ziół – część I;  Laboratorium Zielarza 2019; 60-64