Płyn Lugola: na co stosować roztwór wodny jodu i kiedy może być niebezpieczny dla zdrowia

Płyn Lugola to wodny roztwór z zawartością jodu, który kojarzy się z katastrofą w Czarnobylu, ponieważ był wówczas powszechnie podawany. Nie należy przyjmować go profilaktycznie, gdyż może negatywnie wpłynąć na zdrowie. Wyjaśniamy, jakie zastosowanie ma płyn Lugola i w jakich sytuacjach można go używać.

Katastrofa w elektrowni jądrowej w Czarnobylu, na Ukrainie, miała miejsce 26 kwietnia 1986 roku. W jej wyniku nastąpiło zniszczenie reaktora, skażeniu promieniotwórczemu uległ obszar na pograniczu Białorusi, Ukrainy i Rosji, a chmura radioaktywna rozprzestrzeniła się na terenie całej Europy.

W celu zablokowania wchłaniania radioaktywnego izotopu jodu-131, który kumuluje się w tarczycy i może doprowadzić do nowotworu tego narządu, w Polsce podjęto wówczas decyzję o powszechnym podawaniu dużej dawki jodu. W tym celu wykorzystano właśnie płyn Lugola. Został on podany około 18,5 milionom osób w Polsce, w większości dzieciom do 17 roku życia. 

Decyzja ta jest obecnie różnie oceniana przez ekspertów. Niektórzy wyrażają pogląd, że było to zbędne, gdyż skażenie atmosfery nad Polską radioaktywnym jodem było wówczas poniżej progu zagrożenia.

Skojarzenie płyn Lugola a promieniowanie jest jednak ciągle żywe w naszym społeczeństwie, a zainteresowanie tym produktem odżyło w lutym 2022 roku po rozpoczęciu wojny na Ukrainie i doniesieniach o sytuacji w Czarnobylskiej Strefie Wykluczenia.

Odnotowano wtedy w naszym kraju wzrost sprzedaży tego produktu w aptekach, mimo że nie było żadnego zagrożenia związanego z promieniowaniem. 

Państwowa Agencja Atomistyki zapewniała wówczas, że sytuacja radiacyjna w Polsce pozostaje w normie i nie ma konieczności podejmowania jakichkolwiek działań zapobiegawczych, szczególnie nie zaleca się przyjmowania płynu Lugola. Agencja przypomniała także, że obecnie, 34 lata po katastrofie w Czarnobylu nie obserwuje się promieniotwórczego jodu-131, który został uwolniony w trakcie katastrofy. Wprawdzie wokół Czarnobylskiej elektrowni jądrowej znajduje się promieniotwórczy cez-137, jednak okres jego rozpadu wynosi 30 lat, o oznacza, że połowa już zniknęła, a druga połowa wciąż znajduje się w środowisku. Nie wpływa to jednak na zwiększenie mocy dawki promieniowania, która mogłaby być skutkiem zwiększonej ilości promieniotwórczego cezu w powietrzu na obszarze Polski. Dlatego nie ma uzasadnienia profilaktyczne przyjmowanie płynu Lugola.

Czym właściwie jest i jak działa płyn Lugola?

Płyn Lugola – skład

Płyn Lugola to wodny roztwór jodu w jodku potasu. Zawiera 2 procent jodku potasu i 1 procent jodu.

Preparat ten był historycznie wykorzystywany w celach medycznych, ale od kilkudziesięciu lat jego zastosowanie jest ograniczane. 

Zastosowanie płynu Lugola

Zastosowanie płynu Lugola obecnie polega na tym, że jest on używany jako produkt do uzdatniania wody, do wykrywania skrobi oraz do celów edukacyjnych. Ponieważ zawiera jod, może być stosowany jako środek dostarczający tego pierwiastka do organizmu, jednak tylko w określonych sytuacjach i zgodnie z zaleceniami lekarza.

Jeżeli stosujemy płyn Lugola na co on działa? Dostarcza on do organizmu jod, który w normalnych warunkach przyjmujemy wraz pokarmem. Jod znajduje się w rybach morskich, nabiale, jajach, jest także dodawany do soli kuchennej. Jest on przyswajany przez tarczycę i wbudowany w hormony, które produkuje ten gruczoł.

Płyn Lugola podawany doustnie powoduje przejściowe zjawisko zaprzestania wychwytu jodu przez tarczycę. Stosuje się go w sytuacji gdy występuje ryzyko, że tarczyca będzie wychwytywać jod radioaktywny znajdujący się w powietrzu. Podawanie płynu Lugola ma przed tym chronić, ale ma to uzasadnienie tylko w przypadku konkretnego zagrożenia, na przykład, gdy zdarzy się awaria elektrowni jądrowej i wyciek promieniotwórczych substancji.

Płyn Lugola na otarcia

Płyn Lugola, ponieważ jest roztworem jodu i jodku potasu, ma właściwości odkażające. Dlatego podobnie jak jodyna może być stosowany na drobne skaleczenia i otarcia. Nie jest zalecany na oparzenia. W tym przypadku zalecane jest schłodzenie oparzonego miejsca, na przykład przez zastosowanie takich preparatów jak żele chłodzące.

Płyn Lugola na problemy z gardłem

Płyn Lugola może byś stosowany do płukania gardła, gdy występuje jego przewlekle zapalenie. Może złagodzić ból gardła. Według niektórych źródeł może być przydatny w chorobach dziąseł czy wykwitach skórnych. 

Płyn Lugola a jodyna

Płyn Lugola to nie to samo co jodyna, która stanowi alkoholowy roztwór jodu i jodku potasu. Służy ona jedynie do odkażania ran, a nie przyjmowania wewnętrznego, czyli do picia, które może spowodować dolegliwości żołądkowo-jelitowe lub reakcję alergiczną.

Płyn Lugola - skutki uboczne

Na niektórych stronach internetowych można natknąć się na informacje o tym, jak stosować płyn Lugola do picia. Jednak takie stosowanie tego produktu nie jest zalecane i może być szkodliwe dla zdrowia, a nawet życia.

Jeżeli przyjmiemy płyn Lugola - co to oznacza dla naszego organizmu? Według ekspertów nieuzasadnione i niekontrolowane przyjęcie płynu Lugola „na wszelki wypadek” może mieć poważne skutki zdrowotne.

Nadmierna ekspozycja na jod może prowadzić zarówno do nadczynności, jak i niedoczynności tarczycy. Gruczoł ten ma wpływ na pracę innych narządów, niedoczynność tarczycy może powodować zaburzenia w funkcjonowaniu serca, polegające na zbyt wolnej pracy (bradykardia). Przy nadczynności tarczycy może wystąpić migotanie przedsionków, co prowadzi do zaburzenia przepływu krwi w przedsionkach serca i może skutkować udarem niedokrwiennym mózgu. Na takie skutki narażeni są bardziej pacjenci ze schorzeniami kardiologicznymi, z niewydolnością serca, po przebytych udarach oraz innych epizodach zakrzepowo-zatorowych, a także z cukrzycą i nadciśnieniem tętniczym.

Płyn Lugola - przeciwwskazania do stosowania

Przyjęcie zbyt dużej ilości jodu w postaci płynu Lugola może być szczególnie szkodliwe dla osób z guzkami tarczycy, u których występuje tzw. wole guzowate. Najczęściej takie guzki nie wytwarzają nadmiaru hormonów tarczycowych i większość osób nawet nie wie o ich istnieniu. Jednak gdy dostarczymy tarczycy dużo jodu, może ona go wykorzystać do nadprodukcji hormonów, co powoduje, że wole guzowate obojętne staje się wolem nadczynnym i spowoduje nadczynność tarczycy.

Przeciwwskazanie do stosowania płynu Lugola dotyczy także osób, które mają predyspozycje do autoimmunologicznej choroby tarczycy oraz osób, które przebyły taką chorobę. Chodzi o pacjentów z chorobą Gravesa-Basedowa, u których występowała nadczynność tarczycy, ale którzy są zdrowi. Podanie im dużej porcji jodu może chorobę uaktywnić.

W przypadku osób z chorobą Hashimoto, u których poziom hormonów jest jeszcze prawidłowy, pod wpływem podawanego jodu szybciej może się rozwinąć niedoczynność tarczycy, a jeżeli już jest – może się pogłębić. Również podanie płynu Lugola noworodkom i wcześniakom może u nich spowodować niedoczynność tarczycy. 

W Polsce nie występuje obecnie zagrożenie związane z obecnością radioaktywnych substancji w powietrzu. Jednak na wszelki wypadek, gdyby takie zagrożenie się pojawiło, służby państwowe mają zgromadzone wystarczające zapasy nowocześniejszego niż płyn Lugola preparatu, jakim jest jodek potasu w postaci tabletek. 

Zawierają one ściśle określoną dawkę jodu, dobraną dla każdej osoby otrzymującej preparat. W razie zagrożenia chroni on lepiej tarczycę niż przyjmowany na własną rękę płyn Lugola. Po jego wypiciu trudno bowiem określić wielkość przyjętej dawki, co sprawia, że zwiększa się ryzyko pojawienia się zaburzeń pracy tarczycy oraz innych negatywnych następstw zdrowotnych. 

Źródła: 
Państwowa Agencja Atomistyki, Komunikat w sprawie preparatów ze stabilnym jodem, 02.03.2022, ww.wgov.pl
Sułkowska M., Płyn Lugola – nieuzasadnione przyjęcie może grozić arytmią i udarem mózgu, Medycyna Praktyczna
Prof. Gietka-Czernel: Płyn Lugola zażywany profilaktycznie? To może być szkodliwe, Pulmedycyny.pl
Zagor M., Angina, Medycyna Praktyczna