Rak szyjki macicy: przyczyny, objawy, leczenie, profilaktyka i diagnostyka nowotworu

Rak szyjki macicy jest wywoływany w 99,7% przez wirusa brodawczaka ludzkiego (human papilloma virus, HPV). Na raka szyjki macicy chorują często kobiety, które gabinety ginekologiczne omijają szerokim łukiem i nie wykonują regularnie cytologii. Należy pamiętać, że odpowiednio wczesne wykrycie tego schorzenia daje ogromne szanse na jego wyleczenie – w fazie przedinwazyjnej nawet ok. 99,9%. Istotne jest również, że objawy tego nowotworu mogą być niespecyficzne, a czasem trudne do zauważenia. Jak zabezpieczyć się przed tą groźną chorobą? Dowiedz się, czym wywoływany jest rak szyjki macicy, jakie są czynniki ryzyka oraz jak wyglądają objawy i leczenie raka szyjki macicy.

Co wywołuje raka szyjki macicy?

Rak szyjki macicy wywoływany jest przez wirusa HPV, nazywanego też wirusem brodawczaka ludzkiego. Jak dotąd zidentyfikowano już ponad 200 jego typów. Można je podzielić na dwie grupy: wysokoonkogenne – z dużym potencjałem do przekształcania zdrowych komórek w nowotworowe i niskoonkogenne. Wirus najczęściej rozwija się na granicy nabłonka pokrywającego część pochwową szyjki macicy i kanał szyjki macicy. W materiałach histopatologicznych raka zazwyczaj wykrywa się dwa typy wirusa – HPV-16 i HPV-18. Wirus przenoszony jest drogą płciową, a kobiety zarażają się najczęściej od nieświadomych swojego nosicielstwa mężczyzn – infekcja ta jest bowiem u nich bezobjawowa. Szczyt infekcji HPV przypada między 20.-25. rokiem życia, co jest związane z dużą aktywnością seksualną w tej grupie wiekowej. Większość infekcji ulega samowyleczeniu (obserwuje się ok. 91% remisji w ciągu 2 lat).

Rak szyjki macicy – czy istnieją czynniki ryzyka?

Istnieją pewne czynniki, które sprzyjają rozwojowi raka szyjki macicy. Do czynników ryzyka można zaliczyć: wczesne rozpoczęcie współżycia, wielu partnerów seksualnych, zachorowanie na choroby przenoszone drogą płciową, zakażenie wirusem HIV i wywołana nim immunosupresja (inwazyjny rak szyjki macicy stanowi jedną z chorób wskaźnikowych AIDS), dużą liczbę porodów, wieloletnie stosowanie preparatów antykoncepcyjnych oraz palenie papierosów. Szacuje się, że palenie nikotyny, przy zakażeniu onkogennym typem wirusa HPV, zwiększa ryzyko rozwinięcia się raka niemalże 5-krotnie. Do pozostałych czynników ryzyka należą też przeszczepy narządów, które związane są ze stałym przyjmowaniem leków immunosupresyjnych, a także przewlekłe stany zapalane pochwy.

Profilaktyka raka szyjki macicy

Do profilaktyki raka szyjki macicy zaliczyć możemy między innymi badania diagnostyczne, które pozwalają na wczesne wykrycie tego typu nowotworów u kobiet. Jednym z nich z pewnością będzie regularna cytologia. Jest ona prostym badaniem polegającym na pobraniu specjalną szczoteczką rozmazu z nabłonka szyjki macicy i jego ocenie mikroskopowej. Dzięki takiemu testowi przesiewowemu można wykryć już cechy infekcji wirusowej, zmiany przedrakowe oraz zidentyfikować nowotwór w bardzo wczesnym stadium. Badania cytologiczne są formą profilaktyki wtórnej — nie eliminują czynnika zakaźnego niezbędnego dla rozwoju choroby. Możliwa jest także skuteczna profilaktyka pierwotna raka szyjki macicy — szczepienie przeciwko onkogennym wirusom HPV. Obecnie dostępne szczepionki skierowane są przeciw wielu typom wirusa HPV, a szczepienie realizowane jest w 3 dawkach, aby uzyskać pełną odporność. Wakcyna przede wszystkim rekomendowana jest młodym osobom, które nie rozpoczęły jeszcze współżycia, ale można się zaszczepić w każdym wieku. Istotną częścią profilaktyki jest również edukowanie kobiet.

Objawy raka szyjki macicy

Rak szyjki macicy, jak wiele nowotworów, daje dolegliwości dopiero w wysokim stadium zaawansowania — stany przednowotworowe i rak przedinwazyjny nie dają żadnych objawów. Do objawów inwazyjnego raka szyjki macicy zaliczamy nieprawidłowe krwawienia i plamienia z dróg rodnych oraz upławy. Mogą one zawierać krew lub mieć szary kolor i nieprzyjemny zapach. Szczególnie niepokojące powinny być krwawienia pourazowe, na przykład po stosunku płciowym. W bardziej zaawansowanych postaciach raka mogą występować również upławy, bóle w obrębie miednicy mniejszej (odczuwane np. jako bóle podbrzusza), obrzęki kończyn dolnych, krwiomocz i obecność krwi w stolcu (co związane jest z naciekiem nowotworowym na sąsiadujące narządy — pęcherz moczowy, odbytnicę, węzły chłonne). Niespecyficznym objawem nowotworu szyjki macicy może być również wysokie ciśnienie. Obserwacja tego symptomu jest szczególnie istotna dla kobiet znajdujących się w grupie ryzyka raka szyjki macicy.

Etapy rozwoju raka szyjki macicy  – stopnie zaawansowania

Rak szyjki macicy, jak właściwie każdy nowotwór, może rozwijać się inaczej u każdego chorego. Istnieją jednak ogólne schematy postępowania tej choroby. W pierwszym stadium często nie daje on żadnych objawów. Moment ten nazywany jest też etapem zero lub stadium przedrakowym. Zmiany komórek dotyczą tylko nabłonka szyjki macicy i nie przenikają jeszcze w głębsze warstwy tkanki. W miarę rozwoju choroby rak zaczyna rozprzestrzeniać się w głębszych warstwach tkanek. Początkowo ograniczony jest do szyjki macicy i zwykle nie jest widoczny gołym okiem. Potem, w miarę rozwoju, może dawać niewielkie przerzuty do tkanek wokół szyjki. Potem zmiany przenoszą się kolejno na tkanki boczne miednicy, a potem na jej ściany oraz w dolny obszar pochwy. Jeśli na tym etapie wciąż nie zostanie podjęte leczenie, nowotwór może roznosić się na węzły chłonne miednicy, blokować moczowody i rozlewać się na inne narządy w najbliższej okolicy. W ostatnim stadium nowotwór może dawać przerzuty również na narządy oddalone, np. płuca czy wątrobę, a także atakować kości. Dlatego im wcześniej uda się wykryć nowotwór, tym mniejsze szkody zdąży wyrządzić w organizmie. Pamiętaj, że rak szyjki macicy wykryty we wczesnym stadium jest w większości przypadków uleczalny, dlatego nie zapominaj o regularnej cytologii lub innych badaniach zaleconych przez lekarza.

Diagnostyka nowotworu szyjki macicy – jakie badania diagnostyczne wykonać?

Najszerzej znanym i jednocześnie najczęściej przeprowadzanym badaniem mogącym wpływać na diagnozę raka szyjki macicy jest oczywiście cytologia. Badanie cytologiczne to powszechnie stosowany test przesiewowy, który polega na pobraniu wymazu z szyjki macicy i zbadaniu go pod mikroskopem. Pozwala to na wykrycie przedrakowych zmian komórek lub nowotworu wczesnego stadium. Badanie cytologiczne powinno być wykonywane co ok. 1-2 lata po ukończeniu 20 roku życia. Dokładne odległości pomiędzy badaniami ustalane są indywidualnie na podstawie wieku, historii medycznej pacjentki, wyników poprzednich badań przesiewowych oraz innych czynników ryzyka. Warto wspomnieć, że zmiany wykryte podczas cytologii nie muszą oznaczać raka. Aby potwierdzić zakażenie HPV, konieczne może być wykonanie innych testów. Wśród podstawowych testów diagnostycznych stosowanych w przypadku podejrzenia raka szyjki macicy można wyróżnić między innymi badanie DNA wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV), którego obecność jest główną przyczyną raka szyjki macicy. Tak samo, jak w przypadku cytologii, badaniu poddawana jest próbka pobrana z szyjki macicy. Badanie DNA HPV Jest często stosowane jako dodatkowe narzędzie diagnostyczne, szczególnie u kobiet powyżej 30. roku życia. Nieco mniej znanym badaniem diagnostycznym w kierunku wykrywania zachorowań na raka szyjki macicy jest też kolposkopia, nazywana także wziernikowaniem macicy. Samo słowo kolposkopia pochodzi od dwóch greckich słów: kolpos, oznaczającego pochwę i skopia, czyli obraz. Jest to procedura, podczas której lekarz ginekolog używa tzw. kolposkopu (powiększającego obraz urządzenia optycznego), dzięki któremu może dokładnie obejrzeć szyjkę macicy i pochwę oraz obszar wulwy (sromu). Pozwala to na bardziej precyzyjne zbadanie obszarów, w których wykryte zostały niepokojące zmiany. Podczas kolposkopii lub zaraz po niej wykonać można kolejny test, czyli biopsję. Jest to badanie diagnostyczne ogólnie wykorzystywane w rozpoznawaniu nowotworów. Polega ono na pobraniu małego fragmentu tkanki z podejrzanej zmiany, w tym wypadku na szyjce macicy. Pobrany materiał jest następnie badany pod mikroskopem, co umożliwia ocenę obecności komórek rakowych. Jeżeli lekarz podejrzewa, że zmiany nowotworowe mogą już być zaawansowane, może zlecić także wykonanie badań obrazowych. Do najczęściej przeprowadzanych należą m.in. tomografia komputerowa (TK), rezonans magnetyczny (MRI) czy pozytonowa tomografia emisyjna (PET) lub PET/CT, które stanowi połączenie PET z wielorzędowym tomografem komputerowym. Wszystkie te metody obrazowania pozwalają ocenić rozprzestrzenienie nowotworu poza szyjką macicy i dokładniej rozpoznać ewentualne przerzuty do innych narządów. Pamiętaj, że dokładne badania i procedury diagnostyczne są zależne od indywidualnej sytuacji pacjentki i zaleceń lekarza.

Leczenie raka szyjki macicy

Istnieją ściśle określone wytyczne leczenia raka szyjki macicy. Zależą one przede wszystkim od stadium jego klinicznego zaawansowania — ocenianego na podstawie naciekania szyjki, okolicznych narządów bądź istnienia przerzutów odległych. Zmiany przedrakowe i raka we wczesnym stadium zaawansowania można leczyć przez konizację lub amputację (czyli usunięcie) fragmentu szyjki macicy. Postępowanie w bardziej zaawansowanych stadiach obejmuje radykalne leczenie chirurgiczne skojarzone często z napromienianiem (radioterapią) lub chemioradioterapię (połączenie chemioterapii i radioterapii). Leczenie operacyjne inwazyjnego raka szyjki macicy jest zwykle rozległe i obejmuje usunięcie całej macicy z przydatkami oraz niekiedy węzłami chłonnymi miednicy małej. Zabiegi oszczędzające: konizacja czy amputacja szyjki macicy nie pozbawiają kobiety możliwości zajścia w ciążę i jej donoszenia. W mniej zaawansowanych stadiach, szczególnie tych określanych jako przednowotworowe, niekiedy stosuje się łagodniejszą farmakoterapię w kierunku zwalczania wywołującego zmiany wirusa HPV. W niektórych przypadkach możliwa jest również terapia antyangiogenna. Polega ona na podawaniu leków, które blokują tworzenie nowych naczyń krwionośnych. Mogą one być stosowane w celu hamowania wzrostu nowotworu. W bardziej zaawansowanych etapach rozwoju choroby oraz przy jej nawrotach możliwe jest też wspomaganie leczenia immunoterapią. W jej przebiegu podaje się leki, które wspomagają układ odpornościowy w walce z komórkami rakowymi. Metody leczenia raka szyjki macicy często są ze sobą łączone, aby mogły przynieść możliwie najlepsze rezultaty.

Rak szyjki macicy – rokowania

Rokowanie dla raka szyjki macicy może różnić się w zależności od wielu czynników, takich jak stadium choroby w momencie jej rozpoznania, dotychczasowe rozprzestrzenienie się nowotworu, typ histologiczny, wiek pacjentki, jej ogólny stan zdrowia i odpowiedź na leczenie. Pięcioletnie przeżycia dla leczonego nowotworu w niskich stadiach zaawansowania wynosi około 80%, w wyższych spada do 30%. Tak, jak w przypadku wszelkich nowotworów, rokowanie pogarsza się wraz z rozwojem choroby i zaawansowaniem stadium. Jednak postępy w leczeniu raka szyjki macicy, takie jak radioterapia, chemioterapia i immunoterapia, mogą wpływać na poprawę rokowania i przeżycia pacjentek.

Rak szyjki macicy – przerzuty

Rak szyjki macicy, jak większość nowotworów, może rozprzestrzeniać się trzema drogami: przez ciągłość i naciekanie struktur okolicznych, drogą naczyń limfatycznych oraz krwionośnych Najczęściej rak daje przerzuty do sąsiadujących narządów – naciekając pochwę, trzon macicy i przemieszczając się w kierunku przymacicz, pęcherza moczowego i odbytnicy. Drugą drogą szerzenia się nowotworu są naczynia limfatyczne, a przerzuty można znaleźć najczęściej w węzłach chłonnych biodrowych, zasłonowych i w strukturach przymacicz. Rak szyjki może drogą krwi dawać przerzuty do płuc, wątroby, kości. Obecność przerzutów zdecydowanie pogarsza rokowanie. Badania profilaktyczne: cytologiczne oraz badania w kierunku wirusów HPV powtarzane odpowiednio często, a także niwelowanie czynników ryzyka, pozwalają uniknąć rozwoju groźnej choroby, jaką jest rak szyjki macicy.

Żródła:

1. Jach R., Sznurkowski J.J., Bidziński M. i wsp. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące diagnostyki i leczenia raka szyjki macicy. Curr Gynecol Oncol 2017, 15 (1), p. 24–33.

2. Nowak-Markwitz E. Rak szyjki macicy w „Położnictwo i ginekologia” pod redakcją Bręborowicza H. Warszawa 2016, ISBN 978-83-200-4999-2

3. Krajowy Rejestr Nowotworów – Szyjka macicy. http://onkologia.org.pl/nowotwory-szyjki-macicy/

Data dodania: środa, 16 października 2019