Tężyczka – co to za choroba?

Tężyczka to zespół objawów chorobowych występujący przy zbyt niskim stężeniu wapnia (Ca2+) w organizmie. Zazwyczaj charakteryzuje się nadmiernym skurczem mięśni, uczuciem drżenia i drętwienia kończyn, często jednak jej objawy mogą być nieznacznie nasilone i bardzo niespecyficzne. Szybko postawiona diagnoza i właściwe leczenie umożliwiają eliminację uciążliwych objawów i znacznie poprawiają komfort życia. Dowiedz się czym jest tężyczka, jakie są jej przyczyny oraz jak może się objawiać.

Tężyczka – czym jest?

Tężyczka (łac. tetania) to zespół objawów występujący przy zbyt niskim stężeniu wapnia we krwi. Wapń jest pierwiastkiem uczestniczącym w przekazywaniu sygnałów nerwowych między wszystkimi rodzajami synaps (miejsc styku zakończeń nerwowych lub nerwowo-mięśniowych). Szczególnie wrażliwe na zmiany jego stężenia są synapsy nerwowo-mięśniowe, które odpowiadają za przekazywanie sygnałów z komórki nerwowej do mięśnia szkieletowego. W przypadku zbyt niskiego stężenia wapnia we krwi dochodzi do stanu nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej, który odpowiada za występowanie głównych objawów tężyczkowych - kurczy, drżeń i drętwień mięśni. Norma stężenia wapnia całkowitego wynosi 8,5-10,5 mg/dl. Gdy stężenie spada poniżej tych wartości, mówimy o tzw. hipokalcemii. Stopień nasilenia hipokalcemii najczęściej koreluje z ciężkością objawów - łagodna postać tężyczki występuje przy stężeniu wapnia 7-8 mg/dl, natomiast o ciężkiej tężyczce mówimy przy stężeniach Ca2+ poniżej 7 mg/dl. Hipokalcemii towarzyszą często zaburzenia gospodarki magnezowej oraz fosforanowej, które dodatkowo mogą nasilać objawy tężyczki.

Funkcjonowanie gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu zależne jest od prawidłowego wydzielania dwóch hormonów - kalcytoniny oraz parathormonu (PTH). Kalcytonina produkowana jest głównie przez komórki C tarczycy i odpowiada za wiązanie wapnia w kościach, co powoduje obniżenie jego stężenia we krwi. Parathormon natomiast produkowany jest przez komórki przytarczyc i działa przeciwstawnie w stosunku do kalcytoniny. Obniżony poziom wapnia skutkuje zwiększonym wytwarzaniem parathormonu parathormonu, który zwiększa uwalnianie wapnia z kości, co powoduje przywrócenie prawidłowego stężenia Ca2+.

Tężyczka – przyczyny

Poszukując przyczyn tężyczki, ważną kwestią jest wykluczenie współistniejących zaburzeń hormonalnych. Jeśli są one obecne oraz towarzyszą im typowe objawy tężyczkowe, mówimy o tzw. tężyczce jawnej. Jej przyczyną mogą być:

• Pierwotna niedoczynność przytarczyc - związana z niewystarczającym wydzielaniem parathormonu. Jej przyczyną mogą być stany po operacji tarczycy (podczas których dochodzi do niezamierzonego, jatrogennego usunięcia przytarczyc), zniszczenie przytarczyc w czasie radioterapii nowotworów okolicy szyi, autoimmunologiczna niedoczynność przytarczyc, hipoplazja (czyli niedostateczne wykształcenie przytarczyc) lub aplazja przytarczyc (wada wrodzona polegająca na nie wykształceniu się przytarczyc);
• Choroby ogólnoustrojowe, które są przyczyną obniżenia wapnia we krwi, takie jak znaczny niedobór witaminy D, zespół nieszczelnego jelita, ostre zapalenie trzustki;
• Choroba nowotworowa oraz wyniszczenie w przebiegu choroby nowotworowej;
• Alkoholizm;
• Niewystarczająca podaż wapnia wywołana niedoborami pokarmowymi;
• Stosowanie leków powodujących nadmierne wydalanie wapnia np. leki moczopędne.

W przypadku braku zaburzeń hormonalnych mówimy o tzw. tężyczce utajonej. Jest ona związana z różnymi zaburzeniami elektrolitowymi, np. niedoborami magnezu, fosforanów lub potasu. Częstą przyczyną tężyczki utajonej jest przejściowe zwiększenie pH krwi, które powoduje spadek stężenia wapnia zjonizowanego, a co za tym idzie pojawienia się objawów tężyczki. Zwiększenie pH (tzw. alkaloza) występuje na przykład podczas hiperwentylacji w przebiegu ataku paniki. Pojawianie się objawów neurologicznych w sytuacjach lękowych bywa przyczyną ich bagatelizowania i przypisywania im jedynie podłoża psychicznego. Lekarz musi zachowywać czujność oraz przeprowadzać szczegółowe badanie przedmiotowe, by nie postawić błędnego rozpoznania i nie powodować wydłużenia procesu diagnostycznego.

Tężyczka – objawy

Typowe objawy tężyczki wynikają z nadmiernej aktywności układu nerwowo-mięśniowego. Pacjent skarży się na mrowienie i drętwienie różnych części ciała. Początkowo są to okolice ust oraz opuszki placów. Następnie pojawiają się drżenia i niejednokrotnie bardzo bolesne skurcze mięśni kończyn oraz tułowia. Mniej typowe objawy to: uczucie kołatania serca, światłowstręt, ogólne osłabienie, bóle głowy, problemy ze złapaniem oddechu (uczucie ścisku, guli w gardle) bądź ból w klatce piersiowej.

Oprócz zebrania szczegółowego wywiadu, lekarz endokrynolog powinien poszukiwać charakterystycznych objawów hipokalcemii, do których należą:

• Objaw Chwostka - pojawienie się gwałtownych skurczy mięśni mimicznych po uderzeniu młoteczkiem w brzeg mięśnia żwacza (ok 2 cm od płatka ucha);
• Objaw Lusta - odwiedzenie stopy w odpowiedzi na uderzenie młoteczkiem w okolicę głowy kości strzałkowej;
• Objaw Trousseau - przykurcz palców dłoni w kształt tzw. dłoni położnika w odpowiedzi na niedokrwienie ręki (np. w czasie pompowania mankietu do mierzenia ciśnienia);
• Objaw Erba - polega na zwiększonej pobudliwości nerwów na prąd galwaniczny.

Tężyczka – leczenie

Leczenie tężyczki polega głównie na uzupełnianiu wapnia, witaminy D oraz, jeśli istnieje taka potrzeba, przyjmowania preparatów potasu i magnezu. Należy zaznaczyć, że jest to leczenie objawowe i zasadniczym celem powinna być identyfikacja pierwotnego źródła hipokalcemii i wdrożenie leczenia przyczynowego.

Źródła:

1. Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2014. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2014. ISBN 978-83-7430-405-4
2. Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, mały podręcznik, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna 2019/2020
3. „Podstawy Endokrynologii” redakcja naukowa: prof. dr hab. n. med. Tomasz Bednarczuk Wydanie I, 2017