Ostre lub przewlekłe zapalenie trzustki – przyczyny, objawy, leczenie

Trzustka znajduje się w górnej części jamy brzusznej i jest bardzo istotnym narządem pełniącym dwie główne funkcje. Pierwszą z nich, zewnątrzwydzielniczą, jest dostarczanie do jelita cienkiego enzymów trawiennych wspomagających proces trawienia białek, tłuszczów i węglowodanów. Drugą rolą – wewnątrzwydzielniczą – jest produkcja hormonów (insuliny i glukagonu) pozwalających regulować poziom glukozy we krwi.

Do najczęstszych chorób trzustki należą jej zapalenia, które dzielimy na dwa główne typy.

Stan zapalny trzustki

Uszkodzenie trzustki następuje wtedy, gdy do aktywowania enzymów trawiennych dochodzi, zanim zostaną one uwolnione do jelita cienkiego. Zaczynają wtedy atakować komórki organu, przez co dochodzi do stanu zapalnego.

Rodzaje zapalenia trzustki

Można rozróżnić dwa główne rodzaje stanu zapalnego trzustki: ostre zapalenie trzustki i przewlekłe zapalenie trzustki. Od rodzaju schorzenia zależy proces jego leczenia:

Ostre zapalenie trzustki (OZT) – jest stanem nagłym, który rozwija się, gdy w wyniku działania enzymów dochodzi do samotrawienia trzustki i sąsiadujących z nią narządów oraz szybkiego rozwoju zapalenia. Może przebiegać łagodnie, powodując jedynie uczucie łagodnego dyskomfortu, lub agresywnie. W takich wypadkach doprowadza on do stanu zagrażającego życiu pacjenta (martwicze zapalenie trzustki).
Przewlekłe zapalenie trzustki – przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) to długotrwały proces zapalny prowadzący do nieodwracalnego zniszczenia tego narządu. Najczęściej występuje po epizodzie OZT. Główną przyczyną jest nadużywanie alkoholu. Warto pamiętać, że uszkodzenie trzustki przez alkohol może nie dawać objawów przez wiele lat i ujawnić się nagle.

Przewlekłe i ostre zapalenie trzustki – objawy

Główne objawy OZT to:

ból nadbrzusza, mogący promieniować do pleców, nasilający się po jedzeniu, zwłaszcza pokarmów bogatych w tłuszcze,
obrzęk i tkliwość brzucha,
nudności i wymioty,
gorączka,
czkawka,
przyspieszone tętno.

Objawy przewlekłego zapalenia trzustki zazwyczaj są bardzo podobne do symptomów jej ostrego zapalenia. Pacjenci często odczuwają stały ból w górnej części brzucha, który promieniuje do pleców. Inne objawy to biegunka oraz utrata wagi spowodowana złym wchłanianiem pokarmu. Dzieje się tak, ponieważ gruczoł uwalnia niewystarczającą ilość enzymów trawiennych. W wyniku uszkodzenia komórek trzustki i zaburzenia wytwarzania insuliny może się także rozwinąć cukrzyca.

Warto również pamiętać, że niektóre z powyższych symptomów są również objawami raka trzustki – ich występowanie należy więc skonsultować ze specjalistą np. z gastrologiem.

Zapalenie trzustki – przyczyny

Główne przyczyny zapalenia trzustki o ostrym przebiegu to choroby dróg żółciowych (np. kamica żółciowa) lub nadużywanie alkoholu. Inne przyczyny to stosowanie leków, choroby autoimmunologiczne, infekcje, zaburzenia metabolizmu oraz operacje. Szacuje się, że u około 15% pacjentów z ostrym zapaleniem trzustki przyczyna jest nieznana.

Najczęstszym powodem przewlekłego zapalenia trzustki jest długotrwałe nadużywanie alkoholu (prawie 80%). Czynnikiem sprzyjającym powstaniu i rozwojowi PZT jest także palenie papierosów. Wśród innych zagrożeń rozwoju tej choroby wymienia się także kamicę żółciową, choroby autoimmunologiczne gruczołu, mukowiscydozę oraz wysokokaloryczną dietę bogatą w białko i tłuszcze.

Przewlekłe i ostre zapalenie trzustki – diagnostyka

Aby zdiagnozować ostre zapalenie trzustki, lekarze przeprowadzają wywiad i badanie przedmiotowe, a także zlecają badania laboratoryjne krwi, w których mierzy się poziom dwóch enzymów trawiennych: amylazy i lipazy, których wysoki poziom wskazuje na OZT. Do rozpoznania niezbędne jest stwierdzenie 2 z 3 kryteriów diagnostycznych:

typowy obraz kliniczny (ból w nadbrzuszu o ostrym początku, często promieniujący do pleców),
aktywność enzymów trzustkowych w surowicy ponad trzykrotnie przewyższająca górną granicę normy,
wyniki badań obrazowych (USG jamy brzusznej, dynamiczna tomografia komputerowa, ewentualnie rezonans magnetyczny) typowe dla OZT.

Dodatkowo lekarz może wykonać także:

test czynności trzustki, aby sprawdzić, czy narząd wytwarza właściwe ilości enzymów trawiennych,
test na tolerancję glukozy w celu pomiaru uszkodzeń komórek trzustki wytwarzających insulinę,
endoskopową cholangiopankreatografię wsteczną (ECPW) wykonywaną w ciężkim OZT żółciowym, aby ocenić przewód trzustkowy i drogi żółciowe za pomocą promieni rentgenowskich,
biopsję celem pobrania wycinka z trzustki.

W bardziej zaawansowanych stadiach schorzenia lekarz może zalecić dodatkowe badania krwi, moczu i stolca w celu potwierdzenia rozpoznania.

Przewlekłe i ostre zapalenie trzustki – leczenie

Leczenie ostrego lub przewlekłego zapalenia trzustki często wiąże się z hospitalizacją. Trzustka odgrywa kluczową rolę w procesie trawienia, dlatego aby wyzdrowiała, należy ją przede wszystkim odciążyć. Z tego powodu lekarz może zalecić podawanie pacjentowi specjalistycznych płynów i pożywienia dożylnie lub bezpośrednio do żołądka. Powrót do normalnej diety jest uzależniony od stanu zdrowia chorego.

Ostre zapalenie trzustki – powikłania

Większość osób z ostrym zapaleniem trzustki powraca do pełni zdrowia po zastosowaniu odpowiedniego leczenia. W ciężkich przypadkach ostre zapalenie trzustki może jednak powodować krwawienie do gruczołu, poważne uszkodzenia tkanek, a także zakażenie i powstawanie torbieli. OZT może również zaszkodzić innym ważnym narządom, takim jak serce, płuca i nerki. Jeśli dojdzie do powikłań wielonarządowych lub wystąpi martwica w ostrym zapaleniu trzustki, śmiertelność wynosi nawet do 20%.

Zapalenie trzustki – dieta i zmiana stylu życia

Główną rolę w leczeniu zapalenia trzustki odgrywa zdrowa dieta niskotłuszczowa – osoby z PZT muszą zwracać na to szczególną uwagę. Aby nie nadwerężać układu pokarmowego, należy również jeść częściej, ale w małych ilościach. Trzeba również pamiętać o odpowiednim nawodnieniu organizmu. Dodatkowo lekarz może się zdecydować na zastosowanie suplementów witaminowych, zapewniających odpowiednie składniki odżywcze.

Należy pamiętać, że podczas leczenia zapalenia trzustki obowiązuje całkowity zakaz picia alkoholu i palenia tytoniu. Odstawienie tych używek jest też dobrym sposobem, by zapobiegać tej chorobie.