Torbiel włosowa: przyczyny, objawy, leczenie

Torbiel włosowa lub zatoka włosowa to kieszonka w skórze zawierająca włosy i inne przydatki skórne, umiejscowiona w szparze między pośladkami. Leczenie torbieli może być zarówno zachowawcze jak i chirurgiczne. Wyjaśniamy, jakie są objawy zatoki włosowej oraz jak przebiega jej leczenie.

Zatoka włosowa została po raz pierwszy opisana przez doktora A.W. Andersona, w roku 1847, w „Boston Medical Surgical Journal” i od tego czasu powstało wiele metod jej leczenia. Jednak ciągle zdarza się, że bywa trudna do wyleczenia, głównie z uwagi na jej umiejscowienie i tendencje do nawrotów.

Torbiel włosowa - co to jest?

Inne nazwy tej przypadłości to torbiel nadguziczna, zatoka pilonidalna, choroba pilonidalna, zatoka krzyżowa, torbiel krzyżowa czy przetoka nadguziczna. Jedno z określeń to choroba jeepów (jeep disease), które powstało, kiedy stwierdzono dużo przypadków zachorowań na torbiel włosową wśród żołnierzy jeżdżących jeepami podczas drugiej wojny światowej.

Torbiel włosowa zwykle dotyka osoby do 35-40. roku życia, a najczęściej dotyczy osób około dwudziestoletnch, i częściej spotyka się ją u mężczyzn (80 procent zachorowań) niż u kobiet. Szacuje się, że torbiel włosowa dotyczy około 1,1 procenta męskiej populacji.

Jej tworzeniu się sprzyjają takie czynniki jak bujne owłosienie w okolicy pośladkowej, pocenie się, urazy skóry i naskórka (otarcia), spowodowane na przykład ciasną bielizną, zapalenie mieszków włosowych w innych częściach ciała, otyłość, siedzący tryb życia oraz brak higieny. Dlatego spotyka się ją u osób, które na przykład przez wiele godzin podróżują samochodem.

Wskazuje się także na tendencje rodzinne do tej choroby oraz na wpływ hormonów płciowych, które działają na gruczoły łojowe. 

Stwierdzono też, że rzadziej na tę chorobę zapadają przedstawiciele rasy afrykańskiej i azjatyckiej, a częściej rasy kaukaskiej z uwagi na genetycznie obfitsze owłosienie u przedstawicieli tej rasy. 

Generalnie uważa się, że jest to choroba nabyta, ale niektórzy podejrzewają jej wrodzony charakter, głównie z uwagi na stwierdzane pojedyncze przypadki występujące u małych dzieci. 

Na torbiel składa się jeden lub wiele otworów umiejscowionych w szparze pośladkowej, oddalonych kilka cm (od 4 do 7) od odbytu, a jej główny kanał prowadzi do otworu, w którym zbiera się zrogowaciały naskórek, włosy, strzępki materiału pochodzące z ubrania i bakterie.

Podstawową przyczyna torbieli jest infekcja spowodowana wnikaniem do przetoki włosów, wokół których tworzy się stan zapalny. Sprzyjają temu warunki panujące w szparze pośladkowej, czyli trudny dostęp powietrza, wilgoć, otarcia naskórka a także obecność bakterii beztlenowych. 

Bakterie, złuszczony naskórek i wydzielina z mieszków włosowych są wciągane do bruzdy pośladkowej, w rezultacie masa keratynowa przytyka i rozszerza mieszki, następnie dochodzi do infekcji i powstaje ropień. 

Nie jest to choroba, która zagraża życiu, ale potrafi znacznie pogorszyć jego jakość z uwagi na uciążliwe objawy, które powoduje.

Jakie są objawy zatoki włosowej? 

Torbiel włosowa na kości ogonowej jest źródłem przewlekłego stanu zapalnego, który powoduje ból w okolicy krzyżowo-guzicznej. Może także doprowadzić do ostrego stanu zapalnego, który objawia się bolesnym ropniem oraz rosnącymi w jego wnętrzu włosami. Ropa może się wydzielać przez jeden lub kilka otworów. 

Może pojawić się zaczerwienienie i obrzęk skóry, czasem także gorączka i dreszcze.

Gdy pojawia się bół, wybrzuszenie na skórze, ropno-krwista wydzielina i cuchnący zapach ropy, należy się umówić na konsultację z lekarzem (stacjonarną).

Przy diagnostyce torbieli lekarz opiera się na badaniu fizykalnym pacjenta, a w zależności od potrzeby może zlecić dodatkowe badania, na przykład badanie USG czy badania laboratoryjne krwi.

Dodatkowe badania są istotne, aby nie pomylić tej przypadłości z innymi chorobami, na przykład z przetoką okołoodbytniczą.

Gdy pojawia się torbiel włosowa, leczenie domowe nie jest rozwiązaniem skutecznym na dłuższą metę. Można jedynie złagodzić objawy, przyjmując leki przeciwbólowe, jednak trzeba udać się do lekarza, którzy wybierze najbardziej skuteczną metodę leczenia.

W opracowaniach można znaleźć wzmianki o transformacji długo trwającego stanu zapalnego w obrębie szpary międzypośladkowej w proces nowotworowy. Zwykle trwa to od kilku do kilkudziesięciu lat. Sprzyjają mu, oprócz długo trwającego stanu zapalnego także blizny, owrzodzenia skóry oraz przetoki. Dlatego nie należy zwlekać z udaniem się do specjalisty, gdy pojawiają się dolegliwości.

Jak przebiega leczenie torbieli włosowej?

Leczenie torbieli włosowej może być zachowawcze lub operacyjne. To pierwsze stosuje się w przypadku łagodnego przebiegu choroby. Polega ono na usunięciu rosnących w torbieli włosów, co łagodzi stan zapalny i towarzyszące mu dolegliwości.

Zaleca się częstą depilację okolicy szpary międzypośladkowej (skuteczna jest depilacja laserowa) oraz utrzymywanie wzorowej higieny tej okolicy. 

Stosowane są także takie zabiegi miejscowe jak ozonoterapia.

Operacja nie jest także konieczna, gdy torbiel włosowa jest łagodna, nie pojawia się wydzielina i nie stwierdza się stanu zapalnego. 

Gdy stan zapalny torbieli staje się ostry, konieczne jest nacięcie i wyczyszczenie jamy ropnia. Leczenie operacyjne tej przypadłości to całkowite wycięcie torbieli włosowej. 

Może to być proste wycięcie torbieli i pozostawienie rady do gojenia przez ziarninowanie lub wycięcie torbieli z uzupełnieniem powstającego ubytku skórnego, do czego wykorzystuje się płat skory z sąsiedztwa rany. 

Po operacji pacjent powinien poddawać się regularnym kontrolom w poradni proktologicznej, ponieważ torbiel włosowa może nawracać.  Ważna jest także higiena, czyli codzienne mycie rany i golenie otaczających ją włosów. 

Nową i mało inwazyjną metodą leczenia chirurgicznego torbieli włosowej jest laserowa ablacja. Wykonywana jest ambulatoryjnie, a jako jej zaletę wskazuje się niewielką ingerencję. Polega na wprowadzeniu do wnętrza torbieli światłowodu i zniszczeniu jej ścian przy użyciu lasera.

W większości przypadków zatoka włosowa daje się całkowicie wyleczyć, jednak mogą zdarzać się jej nawroty. Zapobiega im regularna higiena okolic odbytu i okolic krzyża. Ponieważ nadwaga i otyłość sprzyjają tej przypadłości, warto zadbać o prawidłową masę ciała.

Źródła
Wroński K.,Bocian R.,Pakuła D., Chirurgiczne leczenie zatoki włosowej z zastosowaniem Z-plastyki – opis przypadku i przegląd piśmiennictwa, Przegląd Dermatologiczny, 2010, 97, 329–334
Wroński K., Cywiński J., Frąckowiak L., at al., Ryzyko transformacji zatoki włosowej w proces nowotworowy, Borgis - Nowa Medycyna 3/2014, s. 87-89
Romaniszyn M., Torbiel włosowa. Torbiel okolicy krzyżowo-guzicznej, Medycyna Praktyczna
Kołodziejczak M., Etiopatogeneza i leczenie torbieli włosowej, Chirurgia po dyplomie, 2015, 1