Włośnica - jak można się zarazić? Objawy i leczenie

Włośnica jest rozpowszechnioną na całym świecie, głównie na półkuli północnej, chorobą odzwierzęcą. Wywołuje ją niewielki nicień - włosień kręty (najczęściej odpowiedzialny za zachorowanie), który został po raz pierwszy zidentyfikowany w 1835 roku przez studenta medycyny Jamesa Pageta w przeponie włoskiego murarza zmarłego w Londynie. Można jednak znaleźć opis epidemii włośnicy już u żołnierzy kartagińskich z V wieku n.e. Dlaczego należy wystrzegać się zarażenia tą znaną od wieków chorobą? W jaki sposób może dojść do zarażenia? Kiedy należy podejrzewać wystąpienie choroby? Jak wygląda diagnostyka i jakie są sposoby leczenia włośnicy?

Włośnica - przyczyny

Włośnicę nabywa się poprzez spożycie surowego bądź niedogotowanego, niedopieczonego lub niedosmażonego mięsa zawierającego otorbione larwy. Rezerwuarem i źródłem zarażenia człowieka są zwierzęta mięsożerne domowe lub wolno żyjące. W Polsce dochodzi zwykle do małych ognisk epidemii spowodowanych spożyciem mięsa świni lub dzika. Powodem tego może być niski poziom higieny zachowywanej przy obróbce mięsa, ubój zwierząt dla własnego użytku, bez kontroli weterynaryjnej, spożywanie mięsa z niepewnych źródeł.

Włosień jest pasożytem, dla którego jeden organizm jest zarówno żywicielem pośrednim jak i ostatecznym. Po spożyciu skażonego mięsa larwa zostaje uwolniona z torebki pod wpływem soku żołądkowego zawierającego kwas solny oraz pepsyny. W jelicie cienkim larwy wnikają do błony śluzowej, gdzie po 1-2 dniach osiągają dojrzałość płciową. Samica rodzi żywe larwy - najwięcej w 6 dobie od zarażenia. Mają one zdolność wnikania do małych naczyń krwionośnych oraz chłonnych i tą drogą wędrują przez organizm aż dotrą do mięśni poprzecznie prążkowanych, gdzie ulegają otorbieniu. Odpowiednie warunki do tego procesu znajdują się w mięśniach szczególnie czynnych, np. przepona, mięśnie kończyn czy mięśnie międzyżebrowe. Z niewyjaśnionych przyczyn, larwy nie osiedlają się w stale czynnym mięśniu sercowym. Jednak wędrujące larwy mogą tymczasowo przebywać w mięśniu sercowym, w mięśniach gładkich, w tkance mózgowej, płynie mózgowo-rdzeniowym i innych narządach, jednak nie stwierdza się tam otorbionych form. Z racji, że postacią inwazyjną są tylko otorbione larwy znajdujące się w mięśniach, człowiek nie przenosi choroby na innych.

Włośnica - objawy

Mimo, że choroba najczęściej przebiega w sposób łagodny czy nawet bezobjawowy, trzeba pamiętać, że masywna inwazja pasożyta może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia, dlatego nie należy bagatelizować nawet subtelnych objawów, jeśli w ostatnim czasie spożyliśmy podejrzane mięso. Początkowe objawy choroby związane są z inwazją pasożyta w jelicie cienkim. Występują nudności, biegunka, utrata łaknienia, wymioty, zaparcie, może im towarzyszyć gorączka. W następnym etapie, gdy larwa zaczyna migrować po organizmie, mogą pojawić się objawy zapalenia płuc, zaburzenia rytmu serca, uszkodzenie nerek czy nawet objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego takie jak: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, stany depresyjne, zaburzenia świadomości. Migrująca larwa powoduje lokalną reakcję nadwrażliwości typu I, czyli taką podczas której uwalniają się aktywne mediatory, powodujące występowanie swędzącej pokrzywki, gorączki czy obrzęku. Obrzęk narządów wewnętrznych jest reakcją obronną, zmniejszającą możliwość przemieszczania się pasożyta. W badaniach laboratoryjnych na tym etapie obserwuje się wzrost eozynofilii. Kiedy larwa w końcu dociera do mięśni, następuje proces otorbiania, który wywołuje miejscowe stany zapalne objawiające się bólem oraz osłabieniem mięśni. Dotyczy to zwłaszcza mięśni gałki ocznej, mięśni kończyn górnych, mięśni szczęki oraz przepony. W 3 tyg. od zarażenia objawy są najbardziej nasilone.

Podsumowując do typowych objawów występujących we włośnicy zaliczymy: gorączkę stale narastającą, nawet do 40 °C, leukocytozę z eozynofilią (czyli wzrost liczby krwinek białych i komórek kwasochłonnych), obrzęki twarzy i powiek oraz wybroczyny w spojówkach i w obrębie łożyska paznokcia, a w późniejszym okresie bóle mięśni.

W przypadku spożycia znacznej ilości skażonego mięsa, może dojść do masywnej inwazji. W fazie tkankowej dochodzi wtedy do zaburzeń metabolicznych takich jak hipoalbuminemia, hipokaliemia i hipoglikemia - stany groźne dla życia, wymagające natychmiastowego działania. Do najpoważniejszych powikłań, spowodowanych duża ilością larw migrujących należy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz zapalenie mięśnia sercowego.

Włośnica – diagnostyka

Postawienie diagnozy opiera się głównie na objawach w połączeniu z występowaniem w wywiadzie epizodu spożycia surowego lub niedogotowanego mięsa wieprzowego lub dziczyzny, zwłaszcza jeśli nie ma pewności co do pochodzenia mięsa i tego czy zostało przebadane. W badaniu krwi obserwuje się leukocytozę i eozynofilię. W przypadku ciężkiej postaci choroby czasem nie obserwuje się wzrostu eozynofilii, ponieważ są intensywnie zużywane przez organizm do obrony przed pasożytem. Poza tym w badaniach laboratoryjnych występuje zmniejszona zawartość albuminy oraz wzrost aktywności enzymów mięśniowych takich jak CK (kinaza keratynowa) czy LDH (dehydrogenaza mleczanowa) - spowodowane stanami zapalnymi i niszczeniem mięśni. 

Badania specjalistyczne - serologiczne i immunoenzymatyczne, które wykrywają wzrost stężenia swoistych przeciwciał są przydatne dopiero po 2-3 tygodniach od zarażenia. Mają one zastosowanie głównie w przypadku choroby o nietypowym przebiegu. Ilość przeciwciał zależna jest od tego jak masywna jest inwazja pasożyta. Wzrost ich stężenia może utrzymywać się nawet do 10 lat od zarażenia./p>

Badaniem rzadko wykorzystywanym jest biopsja mięśnia - głównie naramiennego, która ma na celu określenie konkretnego gatunku nicienia, co nie jest możliwe w przypadku badań serologicznych. Jako próbkę zwykle potrzeba jedynie około 0,2 do 0,5 grama tkanki mięśniowej.

Włośnica - leczenie

Leczenie ma na celu jak największe ograniczenie intensywności inwazji, poprzez zastosowanie antyhelmintyków (leków przeciwrobaczych) we wczesnej fazie inwazji. Udowodniono ich działanie na postacie jelitowe włośnia, jednak nie ma zgodności co do ich skuteczności w przypadku już otorbionych form pasożyta. Dlatego tak ważne jest szybkie reagowanie, jeśli stwierdza się podejrzenie zarażenia. 

Przy występowaniu biegunki, należy wstrzymać się z przyjmowaniem leków zapierających, jeśli nie dochodzi do odwodnienia, którego nie można opanować podawaniem płynów z zewnątrz. W przypadkach, w których biegunka nie występuje, można rozważyć podanie leków przeczyszczających, celem ograniczenia inwazji. Im więcej larw zostanie usuniętych z jelit, tym mniej będzie migrować po całym organizmie. Niektóre źródła podają, że jednoczasowe spożywanie mięsa z alkoholem może ograniczać masywność inwazji. 

Stosuje się leczenie objawowe- przeciwbólowe oraz przeciwgorączkowe. Zaleca się odpoczynek, leżenie w łóżku, unikanie wysiłku fizycznego. Uzupełnia się niedobory białkowe oraz wodno-elektrolitowe. W ciężkich przypadkach zastosowanie mają glikokortykosteroidy, ale używa się ich w ograniczonej ilości przypadków, ponieważ niektórzy autorzy twierdzą, że mogą one prowadzić do zwiększenia się ilości nowo narodzonych larw. 

Źródła:

1. Anna Boroń-Kaczmarska, Alicja Wiercińska-Drapało. Choroby zakaźne i pasożytnicze. Warszawa 2017. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. ISBN: 978-83-200-5422-4
2. Informacje ze strony CDC Centers for Disease Control and Prevention https://www.cdc.gov/parasites/trichinellosis/
3. Antoni Deryło. Parazytologia i akaroentomologia medyczna. Warszawa 2011. Wydawnictwo Naukowe PWN. ISBN 978-83-01-13804-2
4. Janusz Cianciara, Jacek Juszczyk. Choroby zakaźne i pasożytnicze. Tom II. Lublin 2012. Wydawnictwo Czelej. ISBN 978-83-7563-165-4
5. Zdzisław Dziubek. Choroby zakaźne i pasożytnicze. Warszawa 2012. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. ISBN 978-83-200-4534-5
6. Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski. Interna Szczeklika. Kraków 2020, wyd. 11. ISBN: 978-83-7430-628-7