Kiedy dziecko zaczyna mówić?

Choć nie ma żadnego konkretnego terminu, gdy dziecko powinno zacząć mówić, a na ten moment składa się wiele czynników, warto poznać etapy rozwoju mowy dziecka. Co to jest głużenie? Kiedy dziecko powinno zacząć mówić? Kiedy dziecko zaczyna mówić „mama”? Jak zachęcić dziecko do mówienia? Podpowiadamy!

Nadawanie mowy i jej odbiór są zależne od funkcjonowania mózgu, narządów mownych (oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych) i narządu słuchu, warunkującego słyszenie i rozumienie mowy innych osób, a także kontrolę mowy własnej. W percepcji mowy w pewnym stopniu bierze udział także narząd wzroku, umożliwiający odczytywanie mowy z ruchów warg.

Panuje powszechne przekonanie, że dziewczynki zaczynają mówić wcześniej niż chłopcy – i z reguły tak właśnie jest. Większość niemowląt uczy się posługiwania aparatem mowy już w pierwszych miesiącach życia. Rozwój mowy to więc długotrwały proces, na który duży wpływ ma całe otoczenie malucha. To właśnie komunikacja werbalna z rodzicami i członkami rodziny ma największe znaczenie – nauka mówienia wymaga przede wszystkim wzorców do naśladowania.

Kiedy dziecko zaczyna mówić… Etapy rozwoju mowy

Do malucha należy mówić już od urodzenia. Warto opisywać maluchowi, co się robi i zadawać mu pytania. Ważne, by początkowo mówić do niemowlaka prostymi, zrozumiałymi zdaniami pozbawionymi zdrobnień. Stymulujące dla rozwoju mowy dziecka jest też opowiadanie bajek, śpiewanie piosenek czy czytanie opowiadań i wierszyków. Pozwoli to wzbogacić słownictwo dziecka i udoskonalić proces myślenia.

Rozwój mowy dziecka od narodzin do 7. roku życia można podzielić na cztery okresy: okres melodii, okres wyrazu, okres zdania i okres swoistej mowy dziecięcej.

Okres melodii – od urodzenia do 1. roku życia

Początkowo dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku, po którym można rozpoznać, czego potrzebuje. Dwumiesięczne dziecko zaczyna wydawać gardłowe głoski (tzw. głużenie lub gruchanie, np. dźwięki agh, gg, gli, grr, hrr) – ten etap przechodzą też dzieci głuche. Półroczne dziecko artykułuje sylaby i ich ciągi (tzw. gaworzenie, np. dźwięki errrh, oooo, ma, da, ta) – naśladuje tym samym tonację dorosłych.

Około 7.-8. miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na mowę. Rozróżnia już jej melodię, tzn. na podniesiony ton reaguje płaczem, a na mowę cichą, pieszczotliwą – uśmiechem i zadowoleniem. Około 10. miesiąca życia pojawiają się echolalie. W tym okresie dziecko zaczyna przejawiać tendencję do powtarzania własnych i zasłyszanych słów. Dziecko zaczyna kojarzyć wiele razy powtarzane dźwięki z odpowiednią osobą lub przedmiotem.

Około 12. miesiąca życia dziecko zaczyna rozumieć, co do niego mówimy, reaguje na swoje imię, jest w stanie zrozumieć dużo więcej, niż samo potrafi powiedzieć. Pojawiają się już nawet pierwsze wyrazy wypowiadane ze zrozumieniem. Pod koniec 1. roku życia dziecko powtarza słowa ze zrozumieniem i kojarzy je z osobami i rzeczami (np. papa, mama, baba, tata, daj). Maluchy tworzą też własne słowa.

Co ciekawe, nauka mowy w okresie melodii postępuje zazwyczaj równolegle z rozwojem fizycznym. W fazie głużenia dziecko potrafi już unosić głowę, gaworzeniu towarzyszy umiejętność siadania, pierwszym wyrazom – pozycja pionowa i stawanie na nóżki.

Okres wyrazu – od 1. do 2. roku życia

W tym okresie maluszek rozumie o wiele więcej słów, wyrażeń i zdań, niż jest w stanie samodzielnie wypowiedzieć. Jest to czas, kiedy dzieci zaczynają mówić samogłoski, takie jak: a, u, i, e, oraz spółgłoski: p, b, m, t, d, n, ś, ć, czasem ź czy dź. Pojawiają się też onomatopeje, np. mu, hau-hau, miau itp. Powinniśmy spodziewać się takich wyrazów, jak: mama, tata, papa, am.

Dziecko początkowo upraszcza budowę słów, wymawiając pierwszą sylabę lub końcówkę wyrazu, np. miś – mi, daj – da, jeszcze – eszcze. Zamiast całych wyrazów wymawia tylko ich konkretne części – zazwyczaj sylaby akcentowane w danym słowie. Zdarzają się także wyrażenia dźwiękonaśladowcze, takie jak: pies to hau, auto to brum.

Między 14. a 15. miesiącem życia dziecko zaczyna wymawiać coraz więcej pojedynczych wyrazów. Jest to spowodowane szybkim rozwojem dziecka: ruchowym i umysłowym. Maluch zaczyna chodzić, rozwija spostrzegawczość i pamięć, jednocześnie intensywne poznając otaczający świat, i sam zaczyna nazywać interesujące go przedmioty. Dwuletnie dziecko zaczyna mówić zdaniami prostymi, z reguły dwuwyrazowymi, może określać siebie imieniem, bardzo często wyraża bunt, używając słowa „nie”. W wypowiedziach dziecka pojawia się wiele przekręconych słów. Dziecko może też wypowiadać tylko początek lub końcówkę słowa, zachowując sens wypowiedzi.

Okres zdania – od 2. do 3. roku życia

Między 2. a 3. rokiem życia następuje rozkwit mowy dziecka. Jest to czas, kiedy dziecko mówi proste zdania, początkowo złożone z dwóch, trzech wyrazów. Następnie przechodzą one w wypowiedzi dłuższe, cztero- i pięciowyrazowe. W wieku 3 lat dziecko używa 800-1500 słów. Potrafi też mówić pełnymi zdaniami – pierwsze zdania są twierdzące, wkrótce pojawiają się też zdania pytające i rozkazujące.

Dziecko stosuje wiele rzeczowników. Czasowników początkowo używa w formie bezokolicznika. Przypadki często są używane niepoprawnie. Głoski trudne są zastępowane łatwiejszymi. Dziecko potrafi rozpoznać błędnie wypowiedziane słowa, a także je poprawić. Świadczy to o różnicowaniu słuchowym prawidłowej i nieprawidłowej wymowy słów. Na tym etapie mowa malucha jest zrozumiała zarówno dla najbliższych, jak i dla otoczenia.

W tym okresie prawidłowo powinny być wymawiane spółgłoski: p, b, m, f, w, k, g, h, t, d, n, l, oraz samogłoski ustne: a, o, u, e, y, i, czasem nosowe: ą, ę. Pod koniec tego okresu pojawiają się: s, z, c, dz, które wcześniej były zastępowane przez dziecko: ś, ź, ć, dź.

Okres swoistej mowy dziecka – od 3. do 7. roku życia

W tym okresie mowa ciągle się rozwija. Słownictwo jest coraz bardziej rozbudowane, wykształca się również umiejętność tworzenia zdań złożonych. U czterolatków w dalszym ciągu występują zniekształcenia, ale w nieco mniejszym stopniu. Pojawiają się neologizmy. Dziecko trzyletnie potrafi porozumieć się z otoczeniem, jego mowa jest już w dużym stopniu ukształtowana, jednak często pojawiają się jeszcze błędy.

Jest to okres, kiedy dziecko mówi wszystkie samogłoski ustne i nosowe oraz spółgłoski: p, b, m, f, w, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, h, t, t, d, n, l, ł, j. Pojawiają się również głoski takie jak: s, z, c, dz. Dziecko już umie wypowiadać większość z tych głosek poprawnie w izolacji, ale w mowie potocznej zastępuje je głoskami łatwiejszymi. Dziecko zmiękcza głoski: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż na głoski: ś, ź, ć, dź.

Najczęstsze błędy językowe pojawiające się u trzylatków, które mogą się utrzymywać do 5. roku życia, to:

• tworzenie nowych wyrazów: zadzwonić + telefonować – zatelefonić,
• opuszczanie sylaby początkowej lub końcowej: zupa pomidorowa – zupa midolowa,
• przestawianie głosek w wyrazie (brama – mabra),
• głoska r może być wymawiana jako j, l lub ł,
• zamiast f dziecko często wymawia ch i odwrotnie

Dziecko 4-letnie:

• potrafi rozróżniać przeszłość i przyszłość, zadaje mnóstwo pytań,
• przestaje zamieniać głoski s, z, c, dz na ich zmiękczone odpowiedniki ś, ź, ć, dź,
• głoski sz, ż, cz, dż może wymawiać jako s, z, c, dz – jest to tzw. seplenienie fizjologiczne,
• pojawia się głoska r, choć jej brak nie powinien jeszcze niepokoić,
• może się pojawić tzw. hiperpoprawność związana z opanowaniem nowych, trudnych głosek, np. zastępowanie głosek s, z, c, dz, przez sz, ż, cz, dż, np. sztół, czukierek.

Dziecko 5-letnie:

• mówi zrozumiale, a jego wypowiedzi są wielozdaniowe,
• potrafi już bezbłędnie powtórzyć sz, ż, cz, dż, choć w mowie ciągłej mogą wciąż być zastępowane przez s, z, c, dz,
• głoska r powinna być już wymawiana, chociaż zdarza się, że pojawia się dopiero w tym okresie,
• chętnie poprawia innych i samego siebie, szukając prawidłowego brzmienia wyrazu,
• uwzględnia w wypowiedziach kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo- skutkowe (wypowiedzi są zwykle poprawne gramatycznie),
• potrafi zrozumieć i wyjaśnić znaczenie słów, opisać cechy przedmiotów i powiedzieć, do czego służą.

Dziecko 6-letnie:

• powinno już prawidłowo wymawiać wszystkie głoski oraz opanować mówienie,
• powinno poprawnie wymawiać wszystkie dźwięki, nawet te najtrudniejsze do opanowania, czyli głoski sz, ż, cz, dż oraz r,
• określa położenie przedmiotu względem otoczenia (nad, pod, obok, między, wewnątrz itp.),
• samodzielnie wymyśla wyrazy rozpoczynające się na daną głoskę,
• wyklaskuje liczbę sylab w wyrazie,
• umie porównywać (odnajdywać różnice i podobieństwa) oraz klasyfikować przedmioty pod względem wielkości, kształtu, koloru, ciężaru, funkcji użytkowej,
• dokonuje analizy i syntezy słuchowej wyrazów o prostej budowie fonetycznej (tzw. głoskowania),
• wyodrębnia głoski na początku, na końcu i w środku wyrazu,
• określa kierunek (do tyłu, na wprost, w bok itp.)

Normy rozwojowe

Normą rozwojową jest sytuacja, jeśli dziecko w wieku:

0-1 roku – komunikuje się z dorosłymi za pomocą krzyku, głuży, gaworzy, wymawia pierwsze wyrazy: mama, tata, baba, lala,

1-2 lat – używa prawie wszystkich samogłosek, z wyjątkiem nosowych (ą, ę) oraz wymawia niektóre spółgłoski (p, b, m, t, d, n, k, ś, ź, ć dź, ch), a pozostałe zastępuje innymi, wypowiada się jednowyrazowo, np. kaczka – kaka, pomidor – midol,

3 lat – porozumiewa się prostymi zdaniami, wymawia wszystkie samogłoski i spółgłoski (p, pi, b, bi, m, mi, n, ni, f, fi, w, wi, t, d, n, l, li, ś, ź, dź, j, k, ki, g, gi, ch),

4 lat – wymawia głoski s, z, c, dz,

5-6 lat – wymawia głoski sz, ż, cz, dż, r,

7 lat – ma utrwaloną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz opanowaną technikę mówienia.

Opóźniony rozwój mowy charakteryzują późniejsze pojawienie się gaworzenia, pierwszych słów, ubogi zasób słownictwa, opóźnienie w zakresie gramatycznej budowy zdań, artykulacji głosek itp. Opóźnienia w pojawianiu się poszczególnych etapów rozwoju mowy nie powinny przekraczać 6 miesięcy. Jeżeli któryś z etapów rozwoju mowy znacznie się opóźnia albo pojawiają się niepokojące nieprawidłowości, takie jak jąkanie, konieczna jest konsultacja z lekarzem (przyczyną może być np. zbyt krótkie wędzidełko albo wady zgryzu, w leczeniu których stosuje się aparaty ortodontyczne). Teraz na konsultację możesz umówić się również poprzez e-wizytę.