Czym są nowalijki i dlaczego warto je jeść?

Królują wiosną na targach, bazarach i w okolicznych warzywniakach. Swoim świeżym wyglądem i intensywnymi kolorami oraz niepowtarzalnym zapachem zachęcają do zakupów. Sprawiają, że wiosna i lato gości nie tylko za naszymi oknami, ale także na naszych talerzach. Pojawiają się w okresie od kwietnia do września, a potem każą na siebie czekać kolejny rok. Kto z nas nie zna zapachu świeżego, nagrzanego słońcem pomidora czy kopru dołączanego do małosolnych ogórków? Niezaprzeczalnie są to niepowtarzalne zapachy i smaki. Czym są nowalijki, czy warto je jeść i dlaczego oraz jak przyrządzać dania z nowalijek – o tym w poniższym artykule.

Nowalijki – co to?

Nowalijki co to takiego? Nowalijki to inaczej młode, wiosenne warzywa, które pojawiają się już w marcu i kwietniu, jeśli hodowane są w szklarniach, natomiast te z pól trafiają do nas na przełomie maja i czerwca. Co to są nowalijki? Są to warzywa, które ukazują się pierwszy raz w danym sezonie. Często są to warzywa dostępne jedynie sezonowo i w krótkim czasie.
Nowalijki - jakie warzywa należą do tej grupy świeżych nowości? Zalicza się do nich:

• pomidory;
• ogórki;
• sałatę/sałatę masłową;
• botwinkę;
• szczaw;
• rzodkiewki;
• szparagi;
• szczypiorek;
• młody szpinak;
• fasolka szparagowa;
• zieloną cebulkę/dymkę;
• młode ziemniaki;
• natka pietruszki;
• młodą marchewkę.

Należą do nich również kiełki warzyw, w tym rzeżuchy, soi, pszenicy, lucerny, owsa, rzodkiewki, grochu i inne.
Jaka jest kolejność pojawiania się nowalijek? Kwiecień to czas rzodkiewek, botwinki czy rabarbaru, w maju dołączają do nich młode ziemniaki, szczaw, młody szpinak i sałata masłowa. Początek lata daje nam szparagi, kalafiory, brokuły, młodą marchewkę, fasolkę szparagową i pory. Gruntowe pomidory pięknie dojrzewające w słońcu i zielony groszek pojawiają się w lipcu, natomiast sierpień to sezon na bakłażany, buraki, kapustę i nowalijki w postaci papryki. Wrzesień obfituje w korzeń pietruszki i selera, to także czas brukselki i dyni. Te warzywa nowalijki obok bogactwa świeżych, sezonowych owoców to smaki, z których warto korzystać tak długo, jak umożliwia nam to cykl ich rośnięcia.

Dlaczego warto sięgać po nowalijki?

Zdrowotne właściwości warzyw są znane od dawna. Warzywa wspomagają nasz układ odpornościowy, pomagają również zwalczać choroby takie jak nowotwory, choroby serca czy cukrzycę. To one dają nam energię, są źródłem wielu witamin, składników mineralnych, a przede wszystkim błonnika, który wspomaga procesy trawienia. Co więcej - warzywa są niskokaloryczne oraz zawierają małe ilości cukrów prostych, więc są świetnym rozwiązaniem, gdy pracujemy nad utrzymaniem odpowiedniej wagi ciała.
Dlaczego warto sięgać po nowalijki? Ich regularne spożywanie przynosi wiele korzyści zdrowotnych, mają one właściwości służące zapobieganiu chorobom układu krążenia. Dzięki zawartości substancji o charakterze antyoksydacyjnym poprawiają stan naszej skóry. Nowalijki to świeża dostawa witamin w postaci aromatycznych warzyw pod warunkiem, że nie pochodzą z upraw przemysłowych, na których stosuje się sztuczne nawozy azotowe zwiększające i przyspieszające ich wzrost. Niestety nowalijki pobierają azot w sposób nieselektywny, co oznacza, że pobiorą go tyle, ile go im dostarczamy. Azotany przekształcają się w naszym organizmie w azotyny, które mogą powodować zaburzenia hormonalne, neurologiczne oraz inne poważne dolegliwości i schorzenia.
Nowalijki ze sprawdzonych źródeł dostarczają nam witamin A i C, folianów oraz niezbędnych składników mineralnych, takich jak, cynk, potas, sód, fosfor czy wapń. Witamina A poprawia wzrok, zapewnia właściwy rozrost kości i działa przeciwnowotworowo. Kiełki roślin zawierają natomiast białka, cukry proste, tłuszcze, błonnik, jak również witaminy A, B, C, E, H. Spożywanie kiełków obniża także poziom złego cholesterolu.
Warto pamiętać, że idealne nowalijki będą miały zielone liście pozbawione jakichkolwiek przebarwień (np. żółte plamy mogą świadczyć o nadmiernym nawożeniu), a ich owoce będą jędrne. Pamiętajmy także, by wybierać mniejsze okazy, np. rzodkiew czy marchew nie może być przerośnięta - zbyt duże mogą sugerować nadmiar związków azotowych.
Zdrowa dieta powinna obfitować w świeże warzywa i owoce, dlatego, jeśli mamy taką możliwość, zadbajmy o te gruntowe, a nie z tuneli szklarniowych. Kupujmy młode warzywa od lokalnych dostawców i z upraw ekologicznych. Jeśli zależy nam na prawdziwej porcji zdrowych witamin, warto również spróbować samodzielnie wyhodować je w swoim ogródku czy w doniczkach na parapecie, szczególnie jeśli chodzi o szczypiorek, rzeżuchę, natkę czy koperek. Sposobem na własne nowalijki jest np. zasadzenie w doniczce kiełkujących cebuli czy korzenia pietruszki – nie są one specjalnie wymagające i wyrosną bardzo szybko, o ile będą miały zapewniony dostęp do światła i wilgotne podłoże. Efektów można spodziewać się naprawdę szybko – szczypiorek czy natka wyrosną już w tydzień po zasadzeniu.

Dania z nowalijek – jak je przyrządzić?

Nowalijki przed podaniem czy przygotowaniem bezwzględnie należy dokładnie umyć, ponieważ często są spryskiwane przed transportem po to, by uodpornić je na trudne warunki przewozu. Młode warzywa można przyrządzać na wiele sposobów. Świetnie będą smakować zarówno na surowo, jak i gotowane na parze. Nowalijki możemy również upiec w piekarniku, wystarczy delikatnie skropić je oliwą i posypać ulubionymi przyprawami. Młode ziemniaki mogą być gotowane w łupinkach. Szczypiorek czy natka to z kolei świetny dodatek do twarożków czy past. Nowalijki to warzywa, które kojarzą nam się głównie z wiosną i świeżym, zdrowym dodatkiem do dań. Dania z nowalijek ze sprawdzonych źródeł bez zbędnych nawozów to istna bomba witamin, z których możemy tworzyć najróżniejsze połączenia. Sałatka z nowalijek to lekkie i pożywne danie pełne samych pozytywnych wartości.
Możemy cieszyć się młodymi burakami, zupa botwinka przyrządzona z całości pęczków bulw z liśćmi i posypana świeżym koprem to danie, które zachwyci niejedno podniebienie. Inna zupa z nowalijek to np. szczawiowa z jajkiem oraz zupy kremy z przetartych nowalijek. Młode ziemniaki z jajkiem sadzonym i kefirem czy podane z młodą duszoną kapustą z dodatkiem świeżego kopru to danie, na które wielu z nas czeka cały rok.
Innymi propozycjami mogą być gotowana fasolka szparagowa z masłem i bułką tartą czy leczo ze świeżej, kolorowej papryki z dodatkiem bakłażana. Szparagi z dodatkiem boczku, posypane parmezanem to danie, które zaczaruje każdego smakosza tych zielonych warzyw. Pomysły na nowalijki pochodzące z letnich miesięcy to także wszelkiego rodzaju duszone warzywa, sosy na bazie pomidorów czy faszerowane warzywa oraz idealny pomysł na grillowanie na świeżym powietrzu.
A na deser ciasto z rabarbarem lub owocami sezonowymi – w maju z truskawkami, latem z wiśniami lub porzeczkami.
Warto pamiętać, że nowalijki możemy mrozić – tak przechowywana np. fasolka szparagowa czy pocięty koper zimą swoim smakiem i zapachem przypomną nam słoneczne dni lata. To samo dotyczy owoców sezonowych. Z kolei nowalijkowa papryka czy ogórki świetnie nadają się do zakonserwowania lub ukiszenia w słoikach, natomiast dojrzałe, słodkie i mięsiste pomidory warto zaczarować w przetwory na zimę, by służyły jako baza do sosów czy zupy pomidorowej. Nowalijki to istne bogactwo smaków, kolorów i witamin, warto korzystać z ich dobrodziejstw, jak tylko pojawiają się na rynku.

Źródła:
CanalPlus Kuchnia, https://www.canalpluskuchnia.pl/artykuly/nowalijki
Czy jedzenie nowalijek jest bezpieczne? Niekoniecznie, Wprost, 03/2019;
Miłek M., Nowalijki na wiosnę – jeść czy nie jeść?, Świętokrzyski Portal Rolny, https://www.sodr.pl/swietokrzyski-portal-rolny/aktualnosci/Nowalijki-na-wiosne-jesc-czy-nie-jesc/idn:190
Praca zbiorowa, Szparagi i nowalijki. Wiosna na talerzu, Wydawnictwo Buchmann; Warszawa; 2019.