Drunkoreksja i zespół Gourmand - poznaj nowe jednostki zaburzeń odżywiania

Spis treści:

Przyczyny i rodzaje zaburzeń odżywiania
Czym jest alkoreksja?
Jak się objawia zespół Gourmand?

Przyczyny i rodzaje zaburzeń odżywiania

Główne rodzaje zaburzeń odżywiania to anoreksja i bulimia, które dotyczą przede wszystkim młodych ludzi w wieku 13-19 lat, najczęściej kobiet. Szacuje się, że w Polsce problem ten może dotyczyć 0,8-1,8% nastolatek poniżej 18. roku życia. Osoby cierpiące z tego powodu mają zaburzone postrzeganie własnego ciała, są niezadowolone ze swojego wyglądu, mają niską samoocenę i brak wiary w siebie. Często towarzyszy im również lęk przed dorastaniem i dorosłością. Uważa się, że duży wpływ ma rozwój tego typu zaburzeń ma presja otoczenia i kult szczupłego ciała lansowany przez media. Celem chorobliwego i obsesyjnego ograniczania kalorii (lub w przypadku bulimii – prowokowanie pozbywania się spożytego jedzenia) jest zmniejszenie masy ciała. Utrata wagi ma prowadzić do zwiększenia własnej wartości, każdy kilogram mniej jest traktowany jako sukces, a przybranie nawet kilku dekagramów – jako porażka. Chorzy postrzegają się ciągle jako osoby grube, żyją w ciągłym lęku przed przytyciem.

Anoreksja i bulimia mogą ze sobą współwystępować, jednak są klasyfikowane jako odrębne jednostki chorobowe:

Anoreksja – jadłowstręt psychiczny polegający na celowej utracie masy ciała poniżej norm dla wzrostu i wieku. Pacjent nie przestaje redukować masy ciała nawet wtedy, gdy dochodzi do wyniszczenia organizmu. Objawy anoreksji to wychudzenie ciała, obrzęki, bladość i łuszczenie się skóry, wypadanie włosów, pojawienie się charakterystycznego meszku na ciele, zaniki mięśniowe, obniżenie temperatury ciała, zmniejszenie częstości akcji serca, bóle i zawroty głowy, omdlenia, dolegliwości ze strony układu pokarmowego, zanik miesiączki, wzdęcia, zaparcia, niedokrwistość.

Bulimia – żarłoczność psychiczna, polegająca na objadaniu się, a następnie prowokowaniu wymiotów czy stosowaniu środków przeczyszczających itp. Objawy bulimii to m.in. zaburzenia wodno-elektrolitowe, niedobory witaminowe (nie są dostarczane wszystkie witaminy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu), zaburzenia ze strony układu pokarmowego, układu krążenia i układu endokrynnego, stany zapalne gardła i przełyku, powikłania stomatologiczne, bóle głowy, zaparcia, biegunki.

Osoby cierpiące z powodu zaburzeń odżywania żyją w ciągłym lęku, stresie, są nadwrażliwe na krytykę innych, poddają się surowej samoocenie, co prowadzi do frustracji, obniżenia nastroju, a nawet depresji czy myśli samobójczych. Uważa się, że 10% osób chorych na anoreksję umiera w ciągu 10 lat od wystąpienia objawów – albo z wyniszczenia organizmu, albo z powodu samobójstwa.

Jest wiele czynników zwiększających ryzyko wystąpienia zaburzeń odżywiania. Za główne uznaje się:

Czynniki psychologiczne: wysoki poziom lęku, niskie poczucie własnej wartości, wygórowane wymagania względem siebie, osoby najbardziej narażone na zaburzenia odżywiania to osoby inteligentne, bardzo dobrze się uczące, żyjące w silnym lęku przed niepowodzeniem, ze skłonnością do perfekcjonizmu. To też czynniki tzw. rodzinne, m.in. wadliwe wzorce więzi np. z matką, angażowanie dzieci w problemy małżeńskie, wyolbrzymione oczekiwania ze strony rodziny.
Czynniki socjokulturowe (środowiskowe): to przede wszystkim kult szczupłego ciała propagowany przez media, wykonywanie niektórych zawodów (modelka, aktorka, tancerka), presja sukcesu, promowanie stereotypu, że tylko szczupli mogą odnieść sukces, porównywanie się do perfekcyjnego (i nierzeczywistego) wizerunku osiąganego za pomocą filtrów do zdjęć itp. Na tego typu czynniki szczególnie podatne są osoby nastoletnie, będące w fazie dojrzewania i korzystające na co dzień z social mediów, nieustająco żyjące pod presją idealnego wyglądu.
Czynniki biologiczne: np. genetyczne, endokrynologiczne, zaburzenia ośrodka sytości.

Jak pomóc osobie z zaburzeniami odżywienia? Leczenie zaburzeń odżywiania jest złożonym i długofalowym procesem, który wymaga kompleksowej terapii i pomocy lekarzy, dietetyków, endokrynologów, psychiatrów i psychoterapeutów. Farmakologia pomaga obniżyć stany lękowe i poprawić samopoczucie, co przyczynia się pośrednio do powrotu do właściwych nawyków żywieniowych. Im wcześniej zostanie rozpoczęta terapia, tym lepsze rokowania. W skrajnych przypadkach stosuje się hospitalizację i leczenie dojelitowe. Trzeba też pamiętać, że powikłania po zaburzeniach związane z wyniszczeniem całego organizmu mogą się ciągnąć przez wiele lat.

Czym jest alkoreksja?

Alkoreksja, inaczej drunkoreksja, anoreksja alkoholowa lub bulimia alkoholowa, to zaburzenie odżywiania polegające na ograniczaniu ilości spożywanych pokarmów bądź prowokowaniu wymiotów, tak aby móc zwiększyć ilość przyjmowanego alkoholu bez obawy o przytycie. Dotyczy głównie młodych kobiet – zaobserwowano, że szczególnie narażone są na nie studentki pierwszego roku. Co sprzyja alkoreksji?

Czynniki biologiczne – predyspozycje do zaburzeń odżywiania, predyspozycje do uzależnień od alkoholu, historia zaburzeń odżywiania w rodzinie,
Czynniki indywidualne – przede wszystkim niskie poczucie własnej wartości, negatywny obraz własnego ciała (kształtowany przez wagę), ból emocjonalny, trauma z dzieciństwa,
Czynniki sytuacyjne – zmiana dotychczasowego stylu życia (np. w momencie pójścia na studia), brak kontroli rodzicielskiej, nowe środowisko, kult szczupłego ciała i jednocześnie społeczna akceptacja dla picia alkoholu, chęć zabawy przy alkoholu.

Ponadto osoby z alkoreksją nie radzą sobie często ze stresem, co może nasilać zaburzenia odżywiania i zwiększać podatność na uzależnienie od alkoholu. Ograniczanie kalorii jest dodatkowym czynnikiem stresującym i powoduje sięganie po alkohol jako po środek relaksujący.

Drunkoreksja nie jest oddzielną jednostką chorobową, zwykle jest diagnozowana jako anoreksja lub bulimia. Osoby z alkoreksją rezygnują jednak z jedzenia nie po to, aby redukować masę, ale po to, by móc spożyć większe ilości alkoholu i nie przytyć. W późniejszym etapie rośnie ryzyko uzależnienia od alkoholu, wyniszczenia organizmu i znacznej utraty wagi. Związane to jest z jednej strony z tym, że rośnie tolerancja na alkohol i chęć konsumpcji coraz większych ilości powoduje coraz bardziej drastyczne ograniczanie kalorii, a z drugiej z tym, że alkohol może nasilać uczucie głodu i skutkować kompulsywnym objadaniem się oraz w końcu bulimią. Alkoreksja ma więc skutki zdrowotne – może prowadzić do uszkodzenia trzustki, wątroby, do chorób sercowo-naczyniowych, chorób układu krwiotwórczego, kości (np. osteopenii), a także do depresji czy nerwicy.

Do charakterystycznych cech drunkoreksji zalicza się:

uzależnienie od alkoholu,
świadome ograniczanie spożywanych pokarmów,
ograniczenie posiłków po to, aby móc się napić więcej alkoholu,
wysoki poziom lęku i obawy przed przytyciem,
negatywny obraz ciała wyznaczany przez masę ciała,
spadek masy ciała poniżej norm dla danej grupy wiekowej.

Leczenie zaburzeń odżywiania o charakterze alkoreksji wymaga wielowymiarowej terapii psychologicznej, terapii uzależnienia od alkoholu, a także korekty zachowań związanych z żywieniem.

Jak się objawia zespół Gourmand?

Zespół Gourmand (po francusku: łasuch, łakomczuch), inaczej zespół smakosza, został po raz pierwszy opisany w 1997 r. i budzi coraz większe zaciekawienie lekarzy. To rzadkie zaburzenie polega na zmianie upodobań kulinarnych – osoby z zespołem smakosza żywią się wyłącznie wyrafinowanymi, wykwintnymi potrawami, co przybiera u nich wręcz formę uzależnienia czy obsesji. Mimo że ten nawyk nie odbija się niekorzystnie na wadze, może – niestety – wpłynąć negatywnie na domowe finanse ze względu na wyższe ceny takiej żywności, co jest głównym problemem osób cierpiących z tego powodu. Uważa się, że przyczyną takiej zmiany jest uszkodzenie prawego płata czołowego związanego z układem nagrody, np. wskutek wypadku. Zespół Gourmand rozwija się zwykle od 6 do 12 miesięcy po urazie płata czołowego. Osoby te nie tylko mają obsesję wykwintnego jedzenia, ale też lubią czytać, pisać i mówić o takich potrawach – jednym z opisanych przypadków był pacjent, który wcześniej nie interesował się taką tematyką, a po udarze zmienił zawód z dziennikarza politycznego na krytyka kulinarnego. U dotychczas badanych pacjentów (odnotowano kilkadziesiąt przypadków zespołu smakosza na świecie) nie występowały wcześniej żadne zaburzenia żywienia (ani nie były obecne w ich rodzinach).

Źródła:
Regard M., Landis T., Gourmand Syndrome: eating passion associated with right anterior lesions; Neurology; 1997; 48(5): 1185-90
Czop K., Miarka-Lachendro J., Niszczycielska siła alkoreksji; W drodze do brzegu życia; tom XVI: 567-575
Jaworski M., Drunkoreksja – zaburzenie odżywiania połączone z alkoholizmem wśród młodych dorosłych; Forum Medycyny Rodzinnej; 2014, tom 8 (5): 217–225
Bator E., Bronkowska M., Ślepecki D., Biernat J., Anoreksja – przyczyny, przebieg, leczenie; Nowiny Lekarskie; 2011, 80 (3): 184-191