Cyklotymia i dystymia: objawy, diagnostyka i leczenie

Cyklotymia i dystymia to rodzaje uporczywych zaburzeń nastroju (afektywnych). W przypadku cyklotymii występują wahania nastroju – od lekkich stanów depresyjnych do polepszania samopoczucia, natomiast w przypadku dystymii jest to obniżenie nastroju, o różnym nasileniu. Wyjaśniamy, czym są cyklotymia i dystymia, jakie mogą być ich przyczyny i jak wygląda diagnostyka i leczenie.

Czym są cyklotymia i dystymia?

Cyklotymia to utrzymujące się stale wahania nastrojów (na przemian subdepresja oraz hipomania), składające się z łagodnych stanów depresyjnych oraz stanów łagodnie wzmożonego samopoczucie, które nie spełniają kryteriów choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD). Choroba ta charakteryzuje się występowaniem epizodów depresji, manii lub epizodów mieszanych o znacznym nasileniu. Cyklotymia to zaburzenia łagodniejsze, ale podobnie jak w przypadku ChAD nie wynikają one z czynników zewnętrznych, czyli na przykład wydarzeń życiowych mogących być źródłem zmian nastroju.

Częstość jej występowania określa się na 3-5 procent populacji, częstość ta podobna jest u mężczyzn oraz u kobiet. Najczęściej diagnozuje się to zaburzenie u osób w młodym wieku.

Wśród możliwych przyczyn tych zaburzeń wymienia się czynniki genetyczne (cyklotymia częściej spotykana jest u osób, których krewni cierpią na chorobę afektywną dwubiegunową), zaburzenia funkcjonowania neuroprzekaźników w mózgu a także narażenie na przewlekły stres, wynikający z doświadczeń życiowych i przeżyć. Pewien wpływ może mieć wychowanie i czynniki środowiskowe.

Natomiast termin dystymia określa przewlekłe i uporczywe obniżenie nastroju, o niewielkim nasileniu. 

Częstość występowania dystymii określa się, podobnie jak cyklotymii, na 3-5 procent ogółu populacji, ale wśród osób cierpiących na choroby przewlekłe może być to nawet 15 procent.  Odmiennie niż w przypadku cyklotymii dystymia występuje u kobiet dwu- lub, według niektórych źródeł, nawet 5-krotnie częściej niż u mężczyzn.

Z wiekiem maleje częstość jej rozpoznawania. W przypadku dzieci występuje u 0,6 do 4,6 procent populacji, u młodzieży - od 1,6 do 8 procent, natomiast osób po 65. roku życia jest to zaledwie 1-1,5 procent przypadków.

U osób młodszych częściej występuje dystymia pierwotna, natomiast u osób starszych - wtórna, która towarzyszy innym chorobom. Dotyczy to przeważnie osób, które chorują przewlekle od wielu lat na choroby neurologiczne, reumatyczne lub psychiczne. Dystymia jest stwierdzana u 10 procent pacjentów ze stwardnieniem rozsianym i nawet u 89 procent pacjentów po urazach ośrodkowego układu nerwowego.

Zdarza się także, że przyczyną dystymii nie jest pierwotna przewlekła choroba, ale farmakoterapia stosowana w jej leczeniu przez wiele lat.

Dystymia i cyklotymia - objawy

Objawy, jakie są stwierdzane w przypadku dystymii, to umiarkowane obniżenie nastroju, gorsze samopoczucie, niska samoocena, przewlekłe zmęczenie, obojętność, anhedonia, oznaczająca niezdolność odczuwania pozytywnych emocji, nadmierny samokrytycyzm czy zamartwianie się.

Objawy dystymii mogą przypominać depresję, ale w przeciwieństwie do tej choroby pacjenci zwykle potrafią prowadzić normalne życie, jednak nie daje im ono zadowolenia.

Osoby cierpiące na dystymię mogą odczuwać także zwiększone napięcie, drażliwość, mogą wykazywać postawę roszczeniową oraz obwiniać innych za swoje złe samopoczucie. Nastrój takiej osoby zmienia się, w zależności od tego, co dzieje się w jej życiu. Częstym objawem jest nadmierna senność oraz poczucie lęku.

W rozpoznawaniu tej choroby stosuje się test na dystymię, w którym stosowane są określone kryteria. Należą do nich: występowanie obniżenia nastroju przez co najmniej dwa lata (zarówno stale jak i w sposób nawracający) oraz jednocześnie takie nasilenie tych objawów, że nie spełniają one kryterium epizodu depresyjnego.

Bierze się także pod uwagę, czy występuje zmniejszenie energii, zaburzenia snu, zaburzenia koncentracji, płaczliwość, brak zainteresowania seksem lub satysfakcji z tej dziedziny życia, bezradność, zamartwianie się, nadmierne rozpamiętywanie przeszłości czy wycofanie.

Zanim rozpozna się dystymię trzeba wykluczyć psychozy, zaburzenia afektywne dwubiegunowe czy depresję wynikającą ze stanu somatycznego lub związaną z uzależnieniami.  Zdarza się występowanie zarówno depresji jak i dystymii jednocześnie.

Również w przypadku diagnozowania cyklotymii bierze się pod uwagę czas trwania objawów. Jeżeli mają one miejsce minimum przez dwa lata, to zachodzi podejrzenie, że mamy do czynienia z tym zaburzeniem.

Objawy występujące w zaburzeniu, jakim jest cyklotymia, polegają na występowaniu wahań nastroju, czyli okresów łagodnej depresji oraz okresów poprawy samopoczucia, jednak te wahania nie są tak wyraźnie widoczne i spektakularne jak w przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej, podczas której pacjent wpada ze skrajności w skrajność, czyli od bardzo wyraźnego i odczuwanego “doła” do wręcz euforii. W tym przypadku są to łagodne wahania, którym może towarzyszyć nadużywanie alkoholu lub leków.

W okresach depresyjnych pacjent może odczuwać smutek, przewlekle zmęczenie, płaczliwość. Może być rozkojarzony, mało aktywny, niezdolny do odczuwania radości czy rozkojarzony.  Natomiast w czasie poprawy nastroju odczuwa przypływ energii życiowej, mniejszą potrzebę snu, pobudzenie, ale jednocześnie trudności z koncentracją oraz natłok myśli oraz uczucie euforii.

Dystymia i cyklotymia – leczenie

Zaburzenia nastroju mogą trwać wiele lat, a nawet całe życie i nieleczone mogą prowadzić do znacznego pogorszenia funkcjonowania i do utrwalenia poczucia dyskomfortu psychicznego oraz występowania także innych dolegliwości. Zdarza się, że osoby cierpiące na dystymię podejmują próby samobójcze, chociaż zdarza się to rzadziej niż w przypadku osób z depresją.

W leczeniu dystymii i cyklotymii stosuje się różne metody. Należą do nich zarówno psychoterapia jak i farmakoterapia.

W przypadku dystymii zwykle stosowane są leki, które skuteczne są w leczeniu depresji, takie jak trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, selektywne i nieselektywne inhibitory monoaminooksydazy, inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny.

W przypadku cyklotymii stosuje się także leki zawierające sole litu lub leki przeciwpadaczkowe.

W leczeniu zaburzeń nastroju ważne jest prowadzenie regularnego trybu życia, podejmowanie aktywności fizycznej i regularne przyjmowanie leków.

Źródła:

Nitka-Siemińska A., Siemiński M., Wichowicz H., at al. Dystymia, Psychiatria, tom 2, nr 1, 40–43, Wydawnictwo Via Medica

Giziński L.M., Dróżdż W., Stany mieszane — pozycja nozologiczna i konsekwencje kliniczne, Psychiatria, tom 12, nr 3, 142-146, Wydawnictwo Via Medica

Tomasz Pawełczyk T., Zaburzenia afektywne. Prezentacja dla studentów wydziału lekarskiego, Uniwersytet Medyczny w Łodz