Co to jest uzależnienie?

Uzależnienie jest granicą, której przekroczenie oznacza zniewolenie od przyjemności. Uzależnić można się niemalże od wszystkiego – zarówno od substancji psychoaktywnych jak i określonych czynności (tzw. uzależnienia behawioralne). Dowiedz się czym jest uzależnienie i jakie są jego objawy. Sprawdź, jak się przed uchronić przed uzależnieniem i jak pomóc osobie uzależnionej.

Czym jest uzależnienie?

Uzależnienie, jak zaznaczono we wstępie jest granicą, gdzie czynność sprzyjająca przyjemność staje się przymusem. Początkiem każdego uzależnienia jest odczuwana przyjemność i satysfakcja. Ewolucyjnie, mechanizm ten wykształcił się, by promować zachowania korzystne dla organizmu. Odczuwanie przyjemności związane z aktywacją w mózgu układu nagrody, który jest częścią układu mezolimbicznego. Zbudowany jest z 2 głównych struktur – pola brzusznego nakrywki i jądra półleżącego przegrody. Pobudzenie tego układu powoduje uwalnianie neuroprzekaźnika – dopaminy w jądrze półleżącym przegrody, która odpowiedzialna jest za odczuwanie przyjemności. Dodatkowo, dochodzące włókna z ciała migdałowatego przynoszą informacje o kontekście sytuacyjnym który spowodował przyjemność. Dopamina jest kluczowym czynnikiem kontekście uzależnień. Badania pokazują, że osoby z mniejszym stężeniem tego neuroprzekaźnika mają większe ryzyko do uzależnienia się. Dopamina też odpowiada za prawidłowe napięcie mięśni (reguluje szlak nigrostriatalny), reguluje wydzielanie prolaktyny oraz odpowiada za afekt i emocje w szlaku mezokortykalnym.

Objawy i rodzaje uzależnień

Wykładnikiem czy przyjemność staje się już patologią mogą być tolerancja i odstawienie. Tolerancja jest potrzebą przyjmowania coraz większych ilości danej substancji by utrzymać efekt euforyzujący. Związane jest to zjawiskiem „up-regulating” występującym gdy w odpowiedzi na wyższe stężenie neuroprzekaźnika pojawia się więcej jego receptorów na powierzchni synapsy neuronalnej. Ostawienie wywołuję kaskadę reakcji prowadzącej do nieprzyjemnych objawów abstynencyjnych. Istnieją dokładnie określone kryteria uzależnień od substancji psychoaktywnych i uzależnień behawioralnych, obejmują one następujące objawy:

• Pragnienie bądź poczucie przymusu realizacji działania/ spożycia danej substancji,
• Upośledzenie kontroli nad zachowaniem związanym z uzależnieniem,
• Negatywne konsekwencje społeczne,
• Zaniechanie innych przyjemności,
• Poświęcanie znacznej ilości czasu na podejmowanie działań związanych z uzależnieniem,
• Dyskomfort związany z zaniechaniem zachowań / zespół abstynencyjny.

Uzależnienia możemy podzielić na fizyczne i psychiczne. Uzależnienie fizyczne jest związane z silną potrzebą stałego zażywania substancji, a jej zaprzestanie prowadzi do dolegliwości somatycznych (biegunki, wymioty, drżenia, bezsenność). Uzależnienie psychiczne nie prowadzi do przykrych fizjologicznych następstw, lecz jest odpowiedzialne za kompulsywną konsumpcję środków czy tolerancję. Pod kątem czynników uzależniających możemy wyróżnić: uzależnienie od alkoholu, od narkotyków opioidowych, substancji psychostymulujących, od substancji halucynogennych, nikotyny, oraz niektórych czynności: uzależnienie od seksu, pracoholizm, uzależnienie od komputera lub smartfona, zakupoholizm, hazard i inne.

Profilaktyka uzależnień - czy da się przed nimi uchronić?

Na rozwinięcie się uzależnienia wpływa wiele czynników. Dzieci i młodzież mają większą skłonność do uzależniania się, co związane jest z fizjologicznie mniejszym rozwinięciem płatów czołowych które są odpowiedzialne za podejmowanie racjonalnych decyzji. Stąd skłonność do powtarzania czynności przyjemnych i prosta droga do uzależnienia. Kolejnymi czynnikami sprzyjającymi uzależnieniom są predyspozycje genetyczne (wspomniane mniejsze stężenie neuroprzekaźnika - dopaminy) oraz pewne typy osobowości (osobowość z pogranicza, osobowość lękliwa). W wypadku młodzieży istotna jest też presja rówieśnicza i konflikty z rodzicami. Przed uzależnieniami można się uchronić, a głównie polega to na samozaparciu i wyznaczeniu odpowiedniej granicy. Ważne jest też uświadomienie sobie problemu i zgłoszenie się po odpowiednią pomoc do psychologa lub lekarza psychiatry. Pomocne może być też unikanie używania określonych substancji - narkotyków opioidowych (szczególnie heroiny), psychostymulantów (np. kokainy) czy nikotyny. Badania pokazują, że heroina jest narkotykiem o największym potencjale uzależniającym, a odsetek osób wygrywających z nałogiem niemiłosiernie dąży do zera.

Leczenie uzależnień – jak pomóc osobie uzależnionej?

Sposób leczenia uzależnień jest zależny od uzależnienia -;czy są to narkotyki opioidowe, alkohol czy też pewna czynność – np. kompulsywne kupowanie. Wspólnym rdzeniem dla leczenia wszystkich uzależnień jest psychoterapia prowadzona przez wykwalifikowanego psychologa lub lekarza psychiatrę. Istnieją też pewne leki ułatwiające walkę z uzależnieniem, które mogą być przepisywane przez lekarza. Osoby uzależnionej nie da się zmusić do leczenia. Wyjątkiem może być uzależnienie od alkoholu utrudniające funkcjonowanie współmieszkańcom. Wtedy rodzina może wypełnić wniosek do sądu, który po pozytywnym rozpatrzeniu może skierować osobę uzależnioną na odwyk. Niezależnie od substancji czy czynności, leczenie uzależnienia jest długotrwałym procesem. Osobę uzależnioną należy wspierać w tym trudnym procesie i zapewniać jej akceptację społeczną.

Źródła:

1. „Zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych” w Psychiatria pod red. M Jaremy. PZWL, Warszawa 2017.

2. „Uzależnienia behawioralne” w Psychiatria pod red. A. Klimkiewicz, M. Wojnara i M. Radizwoń-Zaleskiej. Warszawa 2017.