5 faktów o boreliozie

Borelioza jest najczęstszą chorobą przenoszoną przez kleszcze. Za jej występowanie odpowiedzialne są bakterie. Ważne są zarówno wczesne rozpoznanie boreliozy, jak i jej szybkie leczenie, które zapobiega rozprzestrzenianiu się zakażenia w organizmie, a także rozwojowi powikłań.

1. Borelioza to choroba przenoszona przez kleszcze

Borelioza bywa nazywana chorobą z Lyme. To choroba wieloukładowa oraz wielopostaciowa. Wywołują ją gram-ujemne bakterie spiralne z rodzaju Borrelia W Polsce najczęściej diagnozuje się obecność krętek Borrelia burgdorferi, Borrelia garini oraz Borrelia afzelii, które są przenoszone przez kleszcze. Zakażenie Borrelią następuje wskutek bezpośredniego kontaktu zakażonego krętkiem kleszcza ze skórą człowieka. Krętki wnikają do organizmu wraz ze śliną bądź wymiocinami pajęczaka, a do zakażenia dochodzi po 24-48 godzinach od wkłucia się go w skórę. To dlatego tak ważne jest jak najszybsze usunięcie kleszcza.

2. Borelioza – objawy na wczesnym etapie to głównie rumień wędrujący

Borelioza charakteryzuje się występowaniem objawów ze strony skóry, układu ruchu, serca oraz układu nerwowego. Przebiega w trzech stadiach klinicznych: wczesnym, wczesnym rozsianym i późnym.

Najwcześniejszym typowym dla boreliozy symptomem jest rumień wędrujący. Pojawia się on najczęściej wokół miejsca ukłucia przez kleszcza, początkowo w postaci zaczerwienionej grudki, która w kolejnych dniach rozszerza się z tendencją do blednięcia w środku. W ten sposób powstaje obraz powiększającej z dnia na dzień obrączki. Gdy zauważymy rumień wędrujący, zaznaczmy jego krawędzie i zgłośmy się do lekarza. Obserwujmy, jak przemieszcza się do momentu wizyty w gabinecie lekarskim. Jeśli rumień zacznie się wyraźnie powiększać w ciągu 1-3 dni, nie odkładajmy spotkania z lekarzem.

Sam rumień wędrujący nie jest bolesny ani nie swędzi. Mogą mu towarzyszyć mało charakterystyczne dolegliwości ogólne w postaci gorączki, osłabienia, zmęczenia, powiększenia okolicznych węzłów chłonnych, bólu głowy, bóli mięśniowych i stawowych. Zarówno rumień, jak i objawy ogólne mogą ustąpić samoistnie w ciągu kilku tygodni, przez co faza wczesna zakażenia może zostać przeoczona. U części osób chorych na boreliozę rumień wędrujący może nie wystąpić w ogóle.

Do symptomów stadium drugiego należą dolegliwości ze strony narządów, do których dotrą bakterie. Mogą to być:

• zmiany skórne w postaci licznych, najczęściej mniejszych rumieni wędrujących, często w rejonach skóry odległych od miejsca ukąszenia,
• bóle mięśniowe,
• zapalenia stawów z obrzękiem i zaczerwienieniem,
• zaburzenia rytmu serca wywołane blokami przewodnictwa,
• objawy neurologiczne boreliozy związane z zakażeniem układu nerwowego – tzw. neuroborelioza – w postaci zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu i/lub rdzenia kręgowego (z bólami głowy, gorączką, sztywnością karku, nudnościami, wymiotami, nadwrażliwością na bodźce),
• zapalenia nerwów czaszkowych (najczęściej w formie porażenia nerwu twarzowego lub zapalenia nerwów obwodowych),
• zapalenia błony naczyniowej lub siatkówki oka.

Faza późna może wystąpić miesiące, a nawet lata po ukąszeniu przez kleszcza. Objawy boreliozy po latach to m.in. przewlekłe zapalenie stawów (stanem zapalnym są z reguły objęte stawy kolanowe), rzadziej przewlekłe zapalenie zanikowe skóry, przewlekłe zapalenie nerwów obwodowych, objawy wynikające z uszkodzeń centralnego układu nerwowego w postaci zaburzeń pamięci, zaburzeń emocjonalnych, wahania nastroju czy zaburzeń snu.

Ze względu na duże zróżnicowanie i liczne objawy boreliozy jej rozpoznanie jest utrudnione. Pierwszym etapem diagnostyki jest dokładny wywiad lekarski. Szczególnie istotne są obserwacje pacjenta: określenie czasu ukąszenia i tego, jak długo kleszcz przebywał w skórze, w jaki sposób nastąpiło usunięcie kleszcza oraz to, jakie pojawiały się objawy. Borelioza we wczesnej fazie klinicznej nie daje charakterystycznych odchyleń od normy w badaniach dodatkowych. Test na boreliozę określający poziom przeciwciał przeciwko krętkom daje wiarygodny wynik dopiero po 2-4 tygodniach od ukąszenia. Badanie na boreliozę wykonywane pomocniczo to także analiza histopatologiczna wykazująca obecność krętków.

3. Borelioza – leczenie głównie antybiotykami

Leczenie boreliozy obejmuje przede wszystkim antybiotykoterapię z wykorzystaniem kilku grup antybiotyków. Czas trwania terapii zależy od zastosowanego leku oraz stadium klinicznego boreliozy i waha się 3 do 4 tygodni. Schemat leczenia ustala lekarz. Celem jest przede wszystkim zniszczenie krętka Borrelia burgdorferi.

Wpływ na wybór antybiotyku oraz drogi jego podania mają również rozprzestrzenienie się choroby w organizmie oraz jej faza. Jeśli we wczesnym stadium występują objawy neurologiczne boreliozy, wzrasta prawdopodobieństwo nawrotu po leczeniu doustnym. Wśród około 10% pacjentów w czasie od 24 godzin do kilku dni po rozpoczęciu antybiotykoterapii może wystąpić reakcja Jarischa–Herxheimera. Objawia się ona gorączką, wysypką, nasileniem bólu oraz spadkiem ciśnienia tętniczego. Cofanie się objawów w każdym stadium może być powolne lub opóźnione pomimo właściwego leczenia. Pacjenci leczeni we wczesnej fazie choroby nie zawsze rozwijają swoistą odpowiedź układu odpornościowego, co może skutkować podatnością na powtórną infekcję. W przypadku kobiet w ciąży bardzo ważne jest wczesne i intensywne doustne leczenie boreliozy miejscowej.

Ponadto stosuje się leczenie objawowe w celu zmniejszenia dolegliwości towarzyszących zakażeniu, np. niesterydowe leki przeciwzapalne dla złagodzenia objawów zapalenia stawów albo sterydy przy porażeniach nerwów. Leczenie boreliozy powinno uwzględniać również wzmocnienie układu odpornościowego i zapobieganie powikłaniom przewlekłej antybiotykoterapii. Jego celem jest także wspomaganie funkcji układu pokarmowego oraz przyspieszanie zdrowienia.

4. Dieta niezbędnym elementem wspomagającym leczenie boreliozy

Osoby chore na boreliozę poddane kilkutygodniowej antybiotykoterapii są narażone na rozwój grzybicy. Dlatego w procesie leczenia niezwykle ważna jest odpowiednia dieta. Stanowi ona najważniejszą metodę profilaktyki przeciwgrzybiczej. Główną zasadą, której należy przestrzegać, przygotowując potrawy, jest unikanie cukrów prostych, aby zapobiec nadmiernemu wzrostowi stężenia glukozy we krwi. Przeciwwskazane jest używanie cukru, spożywanie większej ilości słodkich owoców, białej mąki, ryżu, soków owocowych, słodyczy, ciast oraz produktów drożdżowych, ponieważ są one pożywką dla drożdżaków.

Zalecane są:

• zielona i biała herbata,
• cynamon,
• kurkuma,
• goździki,
• kiszonki,
• ryby,
• zielone warzywa,
• jagody,
• jogurty naturalne i kefiry, zwłaszcza zawierające probiotyki, jak również stosowanie preparatów probiotycznych.

Skuteczne są także olejek z oregano oraz mieszanka liści szałwii, ziela skrzypu, krwawnika, korzenia łopianu, ziela tasznika, rdestu ostrogorzkiego i koszyczka rumianku pospolitego. Należy też pamiętać o wypijaniu odpowiedniej ilości wody – od 6 do 8 szklanek dziennie.

5. Borelioza to choroba, na którą nie ma szczepionki

Jedyną metodą profilaktyki boreliozy jest unikanie kontaktu z kleszczami: odpowiedni ubiór na spacery w lasach i na łąkach, stosowanie preparatów ochronnych przeciw kleszczom na odkryte fragmenty skóry i kontrola skóry po powrocie do domu. Nie istnieje szczepionka przeciwko boreliozie. Można się zaszczepić jedynie na odkleszczowe zapalenie mózgu.

W przypadku zauważenia kleszcza na skórze należy go możliwie jak najszybciej usunąć. W aptekach są dostępne różne przyrządy do samodzielnego usuwania kleszczy w warunkach domowych – szczypczyki, pęsetki, systemy próżniowe, pętle itp. – Ważne, aby nie próbować wyciskać kleszcza, wyrywać go paznokciami, podpalać czy smarować tłuszczem, ponieważ wszystkie te zabiegi zwiększają ryzyko przeniesienia zakażenia – mówi lek. Krzysztof Urban, specjalista chorób wewnętrznych.

Po usunięciu kleszcza należy zdezynfekować skórę, a następnie obserwować ją przez minimum miesiąc pod kątem rumienia wędrującego. – W razie zauważenia rumienia wędrującego lub innych objawów należy koniecznie zgłosić się do lekarza celem wykonania laboratoryjnych badań na boreliozę – podkreśla specjalista enel-med.

W zapobieganiu boreliozie najważniejsza jest ostrożność – dbajmy o to, by unikać odsłaniania skóry na spacerach w lesie i na łące, a po każdym takim wyjściu skrupulatnie obejrzeć skórę, żeby sprawdzić, czy nie złapaliśmy kleszcza.