Odkleszczowe zapalenie mózgu: pierwsze objawy, diagnostyka i leczenie

Odkleszczowe zapalenie mózgu to choroba zakaźna przenoszona przez kleszcze. Można jej zapobiegać między innymi poddając się szczepieniom oraz unikając kontaktów z kleszczami. Wyjaśniamy, jakie są objawy odkleszczowego zapalenia mózgu oraz jak wygląda w przypadku tej choroby diagnostyka i leczenie.

Kleszcze to pajęczaki z podgromady roztoczy, są to pasożyty zewnętrzne kręgowców. Mogą być wektorami wielu chorób bakteryjnych, wirusowych i pierwotniakowych. Najbardziej rozpowszechniona jest borelioza oraz odkleszczowe zapalenie mózgu. Można się nimi zarazić po ukąszeniu zakażonego kleszcza. W rzadkich przypadkach może to nastąpić w wyniku spożycia surowego mleka zakażonych zwierząt. 

Na świecie co roku notuje się ponad 10 tysięcy zachorowań na odkleszczowe zapalenie mózgu, głównie w północno-wschodnich i środkowych regionach Europy oraz w północnej Azji.

W Polsce dochodzi rocznie do 150-250 przypadków zachorowań na tę chorobę. Najwięcej z nich (około 80 procent) ma miejsce w rejonach północno-wschodniej Polski. Wzrost zachorowań obserwowany jest zwykle w okresach – wiosenno-letnim oraz jesiennym. 
Do zakażenia odkleszczowym zapaleniem mózgu najczęściej dochodzi w miejscach, gdzie występuje dużo kleszczy, czyli na obszarach leśnych lub rolniczych, ale także w parkach i na terenach zielonych w miastach.

Zapalenie odkleszczowe mózgu – czym jest?

Odkleszczowe zapalenie mózgu to choroba wirusowa wywołana przez RNA wirusa, który należy do rodziny flaviviridae, czyli do tej, do której zaliczamy również wirusa inne zakaźnej choroby - żółtej gorączki. Wirus znajduje się w ślinie kleszcza, który wnika do organizmu natychmiast po ukąszeniu. Jego natychmiastowe usunięcie nie ogranicza ryzyka zakażenia. Wirus kleszczowego zapalenia mózgu ma charakter neurotropowy, ponieważ prowadzi do uszkodzenia tkanki nerwowej.

Jak wygląda ugryzienie kleszcza? Najczęściej pojawia się niewielkie zaczerwienienie, podobne do śladu po ukąszeniu komara. Zmiany na skórze po upływie kilku do kilkunastu dni mogą ujawnić infekcję bakterią Borrelia Burgdorferi i prezentować się jako rumień. Kleszcze mogą przenosić równocześnie kilka rodzajów drobnoustrojów.

Objawy odkleszczowego zapalenia mózgu

Okres wylęgania choroby wynosi od 7 do 14 dni.  Gdy pojawia się odkleszczowe zapalenie mózgu pierwsze objawy mogą być bardzo niespecyficzne i często nie kojarzymy ich z ukąszeniem kleszcza. 

Możemy wyróżnić dwie fazy choroby. Podczas pierwszej, trwającej od 2 do 10 dni, pojawiają się objawy grypopodobne, takie jak dreszcze, gorączka, czasem nudności i wymioty.  Większości osób zakażonych w pełni wyzdrowieje po tym okresie.

U 1/3 części chorych po krótkim okresie lepszego samopoczucia, ponownie zaczynają się pojawiać objawy, które tym razem są poważniejsze- jest to faza objawów neurologicznych. Należą do nich: gorączka, ból głowy, uczucie rozbicia i wyczerpania. Może się pojawić łagodna postać zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Rzadziej zdarza się ciężki przebieg z porażeniem splotów barkowych, nerwów czaszkowych i zapaleniem mózgu.

Wszyscy pacjenci z objawami neurologicznymi wymagają hospitalizacji. Są to rzadkie objawy. Odkleszczowe zapalenie mózgu aż w 25 do 45 procentach przypadków może prowadzić do nieprzewidywalnych powikłań w postaci bólów głowy, trudności z koncentracją, zaburzeń procesów poznawczych, porażeniem kończyn i innych problemów neurologicznych.

Śmiertelność w przypadku odkleszczowego zapalenia mózgu dotyczy 1-2 osób na 100 zakażonych, umierają głównie osoby starsze. Trzeba jednak podkreślić, że zachorować można w każdym wieku, a z wiekiem wzrasta ryzyko ciężkiego przebiegu choroby. 

Zapalenie mózgu odkleszczowe – diagnostyka i leczenie

Chorobę stwierdza się przede wszystkim na podstawie pojawiających się symptomów. Gdy diagnozowane zostanie odkleszczowe zapalenie mózgu stosuje się leczenie objawowe, ponieważ nie dysponujemy lekiem, który zwalczyłby infekcję. Pacjentowi podaje się środki przeciwbólowe i przeciwzapalne, łagodzące objawy.  U większości chorych dochodzi do całkowitego wyzdrowienia, ale u osób obciążonych innymi chorobami oraz tych, u których doszło do poważnych objawów, deficyty neurologiczne mogą występować nawet przez kilka miesięcy. Pojawiają się wtedy takie objawy jak zaburzenia czucia, niedowłady i bóle głowy. 

Często możemy przeczytać, o tym jak zdiagnozować odkleszczowe zapalenie mózgu poprzez badanie krwi. Fakt ten można stwierdzić dopiero po kilku tygodniach, wykonując badania serologiczne, czyli stwierdzające obecność przeciwciał, potwierdzające zakażenie.

Odkleszczowe zapalenie mózgu to choroba, która występuje stosunkowo rzadko, ale może powodować poważne konsekwencje. W Polsce wszystkie zgłaszane przypadki dotyczą osób, które trafiały do szpitali. Duża część chorych wymaga długiego leczenia oraz rehabilitacji.

Odkleszczowe zapalanie mózgu  - szczepionka

Ponieważ nie ma skutecznego leku na odkleszczowe zapalanie mózgu szczepionka jest jedynym sposobem ochrony przed chorobą i powikłaniami. Jest to szczepionka inaktywowana, czyli zawierająca nieaktywnego wirusa, który stymuluje organizm do wytwarzania przeciwciał.

Szczepionkę podaje się w trzech dawkach, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Druga dawka podawana jest po 1 do 3 miesięcy, a trzecia – od 6 do 15 miesięcy po pierwszej. Już przyjęcie pierwszej dawki szczepionki powoduje pojawienie się przeciwciał u 90 procent osób zaszczepionych, co oznacza, że posiadają one odporność na chorobą. Co 3-5 lat powinno się przyjmować dawki przypominające, aby utrzymać poziom odporności.

Zaszczepienie w okresie zimowym lub wczesną wiosną zapewnia ochronę już od początku aktywności kleszczy, która trwa od kwietna do października. Przed zachorowaniem na odkleszczowe zapalenie mózgu szczepionka chroni w 95-procentach (na 100 zaszczepionych osób powyżej 95 wytarza przeciwciała ochronne zabezpieczające przed powikłaniami).

Szczepienie na odkleszczowe zapalanie mózgu jest bezpieczne i mogą się mu poddawać także osoby z zaburzeniami odporności. Przeciwwskazaniem do przyjęcia szczepionki może być reakcja anafilaktyczna po wcześniejszej dawce, czy ostra choroba z gorączką, albo reakcja alergiczna na składniki preparatu.

Chroniąc się przed kleszczami, warto szczelnie osłaniać skórę i stosować repelenty. Po spacerze czy przebywaniu na terenie, gdzie mogą występować kleszcze, dobrze jest dokładnie obejrzeć skórę. Kleszcz na nodze lub czy na szyi jest łatwo zauważalny, ale może także pojawić się na plecach czy innej zakrytej części ciała. Gdy zauważymy kleszcza, jak najszybciej trzeba go usunąć. 

Źródło: 
Szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, aktualizacja – 09.05..2022