Gorączka Pontiac i choroba legionistów - skutki zakażenia legionellą

Choroba legionistów, czyli legioneloza (lub legionelloza) to choroba zakaźna dróg oddechowych, którą wywołuje bakteria Legionella pneumophila. Łagodniejszą postacią tej choroby jest gorączka Pontiac, której objawy przypominają grypę. Jak można się zarazić legionellą i jakie są skutki zakażenia?

Czym jest legionella?

Legionella to bakteria, która została odkryta w 1976 roku. Wówczas to podczas spotkania weteranów Legionu Amerykańskiego w Filadelfii, w USA, stwierdzono u jego uczestników nietypowe zapalenie płuc. Okazało się, że spowodowała je właśnie ta bakteria.

Zachorowało wtedy 186 osób, a 34 chorych zmarło. Większość z zakażonych miała oprócz objawów legionelozy również objawy gorączki Pontiac.

Legionella pneumophila to bakteria, która występuje powszechnie w zbiornikach wodnych, na przykład w basenach, w jeziorach czy morzach, w instalacjach wodociągowych, nawilżaczach powietrza, w kurkach z ciepłą i zimną wodą, w także w sitkach prysznicowych, w myjniach czy turbinach dentystycznych oraz w glebie.  

Rozwój bakterii legionella trwa zwykle od 2 do 6 dni. Legionella najlepiej się rozwija w wodzie o temperaturze pomiędzy 25 a 45 stopni C. Gdy temperatura wody osiąga 55 stopni C, żyje około 20 minut, przy 60 stopniach C- już tylko 2 minuty, a przy temperaturze około 70 stopni C – ginie. Natomiast w temperaturze niższej niż 20 stopni C legionella się nie rozmnaża, ale może przetrwać w stanie uśpienia, a gdy temperatura wzrośnie - dalej się rozwijać.

Oprócz odpowiedniej temperatury do rozwoju bakterii legionella w wodzie może przyczynić się rzadkie dezynfekowanie zbiorników wodnych, panujący w nich zastój wody, a także występowanie innych mikroorganizmów (ameb czy orzęsków) oraz osadów dennych lub mułu. Rozwojowi bakterii w glebie sprzyja jej wilgotność oraz podłoże bogate w żelazo i mangan. 

Legionella rozwija się, gdy instalacje wodne są zaniedbane i nie są dezynfekowane na bieżąco. Bakterie często znajdują się w także urządzeniach wodnych, które zawierają osad i rdzę.

Działania profilaktyczne zapobiegające rozwojowi bakterii legionella obejmują regularne czyszczenie zbiorników wodnych i okresowe badania wody w sieci wodociągowej, w urządzeniach klimatyzacyjnych, w urządzeniach leczniczych oraz sanitarnych. Badania jakości wody przeprowadzane są między innymi pod kątem mikrobiologicznym.

Woda w basenach i instalacjach wodnych, a także woda pitna musi spełniać określone normy. Limit poziomu bakterii legionella dla szpitali i obiektów mieszkalnych wynosi 100 jtk/100 ml, a w miejscach o podwyższonym ryzyku (takich jak na przykład sale operacyjne) lub w placówkach medycznych dla pacjentów z zaburzoną odpornością jest to 0 jtk/50 ml.

Gdy poziom bakterii wzrasta ponad wyznaczony limit, trzeba podjąć odpowiednie kroki w celu jej zwalczenia. Stosuje się wtedy odpowiednie środki dezynfekujące.

Legionella - jak można się zarazić?

Legionella jest obecna w systemach wodociągowych, zarówno wody zimnej jak i ciepłej, a także w urządzeniach kąpielowych czy klimatyzatorach, czyli w urządzeniach, z których korzysta często wiele osób. Dlatego gdy poziom bakterii w takich miejsca wzrasta i pojawi się ognisko zakażenia, zwykle choroby nią spowodowane czyli legionelloza i gorączka Pontiac występują w postaci epidemii.

Do zakażenia bakterią legionella najczęściej dochodzi poprzez wdychanie aerozolu wodnego lub poprzez zachłyśnięcie się skażoną wodą, co może nastąpić podczas korzystania z basenu, jacuzzi, czy innego zbiornika wodnego, takiego jak fontanny czy źródła termalne. Dotychczas nie stwierdzono przenoszenia się bakterii legionella z człowieka na człowieka. Nie można się więc zarazić podczas kontaktu z osobą chorą.

Czynniki ryzyka występujące u ludzi, które predysponują do zakażenia bakterią legionella to wiek powyżej 40 lat, cukrzyca, choroby serca, palenie papierosów, choroby nowotworowe, choroby płuc lub nerek.

Zdarzają się przypadki wykrycia takich zakażeń w szpitalach, najczęściej ich źródłem jest sprzęt medyczny lub instalacje wodne. Na zakażenie najbardziej narażeni są wówczas pacjenci po zabiegach operacyjnych czy z obniżoną odpornością, spowodowaną na przykład nowotworem, cukrzycą czy chorobami układu oddechowego.

Od zakażenia do choroby legionistów i gorączki Pontiac

Gdy jest podejrzenie, że mamy do czynienia z bakterią legionella, przeprowadza się odpowiednią diagnostykę.  Podstawą potwierdzenia zakażenia jest zazwyczaj wykrycie w moczu antygenu typowego dla tej bakterii (urinary antygen test – UAT).  Jest to jednak metoda o ograniczonej czułości i swoistości i może dawać nieprawidłowe wyniki.  Poza tym wykrywa ona wyłącznie antygeny typowe dla L. pneumophila należącej do grupy serologicznej 1 (sg1), a w naszym kraju najbardziej rozpowszechnionym typem bakterii legionella jest L. pneumophila sg3 i sg6.

W innych krajach europejskich w przypadkach podejrzenia LPZ (legionelozowego zapalenia płuc) coraz częściej stosuje się metodą Real-Time PCR.   

Okres inkubacji w przypadku choroby legionistów trwa od 2 do 10 dni.

Objawy mogące wskazywać, że mamy do czynienia z chorobą, jaką jest legioneloza, to osłabienie, gorączka, ból głowy, suchy kaszel, dreszcze, bóle mięśni, trudności w oddychaniu. Może wystąpić splątanie i delirium, biegunka, wymioty i nudności, a także niewydolność nerek oraz spadek poziomu sodu poniżej 130 mmol/litr. 

Choroba może trwać kilka tygodni, a jej przebieg zależy od stanu pacjenta i jego odporności.  W ciężkiej postaci choroby może pojawić się zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego lub sepsa. Śmiertelność w przypadku tej choroby jest określana od 5 do 30 procent. Zgony najczęściej dotyczą osób starszych lub z osłabioną odpornością.

W wielu przypadkach do śmierci z powodu legionelozy dochodzi na skutek nie tyle samego zakażenia, co z powodu złej diagnozy, ponieważ na bakterię legionella nie działają antybiotyki podawane przy stwierdzeniu typowego zapalenia płuc. Legionella posiada bowiem zdolności do ich rozkładania.

W tym przypadku powinny być stosowane antybiotyki makrolidowe, czyli erytromycyna, klarytromycyna lub roksytromycyna. 

Gorączka Pontiac to łagodniejsza postać choroby legionistów. W przypadku jej wystąpienia okres inkubacji wynosi od 5 godzin do 3 dni.

Objawy, jakie tutaj obserwujemy, przypominają grypę. Występuje osłabienie i zmęczenie, bóle mięśni, bóle głowy, bóle stawów, a także trudności w oddychaniu, duszność czy suchy kaszel, a w rzadszych przypadkach - nudności i wymioty.

Choroba trwa krótko, zwykle od 2-5 dni i nie powoduje zgonów.

Zdarza się, że u osób zakażonych legionellą występują obie postaci choroby. Po przechorowaniu u pewnej części osób (około 10-40 procent) występują przeciwciała, dające czasową ochronę przed zachorowaniem.

Źródła: 

Żak M., Zaborowski P.: Legionalle: prawo i rekomendacje w Polsce i na świecie, Medycyna Rodzinna 3/2011
Fields  B., Benson R.,  Besser R.: Legionella and Legionnaires' disease: 25 years of investigation, Clin Microbiol Rev. 2002 Lip; 15(3): 506-526.
McDade J., Ph.D.,Brenner D., dr inż., Bozeman M., Classification of the Legionnaires' Disease Bacterium: Legionella pneumophila, genus novum, species nova, of the Family Legionellaceae, familia nova,  Ann. Int. Med. (1979) 90:656-658.