Witamina A – przeczytaj, czym może skutkować jej niedobór

Witaminy pełnią w organizmie wiele ważnych funkcji. Są niezbędne, ponieważ biorą udział w ważnych procesach biochemicznych. Witamina A należy do tych rozpuszczalnych w tłuszczach i jest potrzebna do syntezy barwnika wzrokowego, bierze bowiem udział w procesie widzenia. Wpływa także na kondycję naszej skóry i wspiera układ odpornościowy, ale to niejedyne jej właściwości. Wykazuje właściwości antyoksydacyjne, usuwa wolne rodniki, chroniąc komórki przed uszkodzeniem. Ponadto chroni przed rozwojem chorób nowotworowych. Natomiast jej niedobór, ale i nadmiar mogą wiązać się z różnymi konsekwencjami, także zdrowotnymi. Czym jest witamina A i jaką pełni rolę w ludzkim organizmie, gdzie występuje i jakie są objawy i skutki jej nadmiaru i niedoboru – o tym w poniższym artykule.

Czym jest witamina A i jaką funkcję pełni w organizmie?

Witamina A obejmuje grupę rozpuszczalnych w tłuszczach związków organicznych, które należą do retinoidów, a do których zalicza się retinol, retinal, kwas retinowy z solami, estry retinylu, pochodne retinolu oraz retinalu. Charakter witaminy A mają również niektóre karotenoidy. Najsilniejszy prekursor witaminy A to β-karoten. W ludzkim organizmie witamina A występuje jako retinol oraz estry retinylu, będące podstawową formą jej magazynowania. Ich zapasy znajdują się w wątrobie i są uwalniane w razie potrzeby.
Witamina A, czyli inaczej retinol i jego pochodne  jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Bierze udział w licznych procesach, które w nim zachodzą. Wzmacnia układ odpornościowy oraz chroni przed zakażeniami. Uczestniczy w tworzeniu rodopsyny – białka, które jest światłoczułym barwnikiem, tym samym uczestniczy w procesie widzenia. Odpowiednia, zgodna z normami podaż witaminy A, w połączeniu z codzienną dietą zapobiega kurzej ślepocie, czyli zaburzeniom widzenia po zmierzchu przy słabym oświetleniu, wzmacnia wzrok, oraz wspomaga proces leczenia wielu chorób oczu.
Witamina A wykazuje także właściwości antyoksydacyjne, dzięki czemu neutralizuje wolne rodniki. Przyspiesza gojenie się ran, pobudza wytwarzanie czerwonych krwinek w szpiku kostnym oraz uczestniczy w procesach podziałów komórkowych. Jest to witamina, która pozwala na utrzymania ciągłości błon śluzowych w przewodzie pokarmowym, układzie moczowo-płciowym oraz oddechowym. Witamina A odgrywa także istotną rolę w utrzymaniu dobrej kondycji skóry poprawiając jej elastyczność, redukując zmarszczki, a także niwelując przebarwienia. Co więcej - chroni przed starzeniem się skóry wywołanym ekspozycją na promieniowanie UV (fotostarzenie). Chroni skórę przed utratą wody. Reguluje wzrost tkanki nabłonkowej i innych komórek, przez co sprzyja zdolności regeneracyjnej komórek. Pobudza też szpik kostny do produkcji czerwonych krwinek.

Witamina A – gdzie występuje?

Witamina A gdzie występuje - źródła witaminy A to zarówno produkty pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Witamina A występuje jako retinol w produktach pochodzenia zwierzęcego oraz pod postacią prowitaminy A, czyli beta-karotenu, w produktach roślinnych. Produkty bogate w witaminę A to przede wszystkim masło i margaryna, jaja, wątróbka, tłuste ryby morskie. Witamina A to także produkty mleczne, w tym chudy twaróg, jogurt naturalny, kefir czy sery topione. Wśród produktów roślinnych najlepszym źródłem witaminy A są warzywa, w tym szpinak, marchew, pomidory, sałata, rzeżucha, jarmuż, brokuły, natka pietruszki, koperek i czerwona papryka. Źródło witaminy A to także owoce – znajdziemy ją bowiem w wiśniach, morelach, dyni, brzoskwiniach, mango i śliwkach.

Niedobór witaminy A – objawy i skutki

Każdy niedobór witamin w organizmie człowieka może powodować inne skutki dla organizmu. Warto w tym miejscu podkreślić, że na niedobór witaminy A narażone są przede wszystkim osoby starsze, poza tym te pracujące przy komputerze oraz kobiety w ciąży, ale także osoby nadużywające alkoholu oraz palące tytoń. Jeśli chodzi o wątek niedobór witaminy A objawy, to do najczęściej występujących symptomów niedoborowych w przypadku witaminy A zalicza się:

• kurzą ślepotę;
• opóźnioną akomodację oka w ciemności (trwa dłużej niż standardowe 10 sekund);
• uczucie suchego oka;
• obniżoną odporność organizmu;
• szorstkość skóry, przesuszenie (szczególnie okolice łokci, kolan, ud i ramion);
• pogorszenie jakości włosów, ich wypadanie i większa podatność na łamliwość;
• osłabienie jakości paznokci (wolniejszy wzrost, większa łamliwość);
• trądzik;
• biegunki.

Co więcej, skutki niedoboru witaminy A u kobiet mogą prowadzić do zaburzeń miesiączkowania. Z kolei u osób starszych niedobór witaminy A może powodować tzw. dzwonienie w uszach.
Witaminę A można suplementować. Poruszając wątek witamina A suplementacja warto pamiętać, że ze względu na ryzyko wystąpienia skutków ubocznych, jakie niesie ze sobą nadmiar witaminy A w organizmie, w trakcie jej suplementacji należy ściśle przestrzegać zalecanych dobowych norm spożycia, które powinny być skonsultowane z lekarzem. Nadmiar witamin w organizmie dotyczy głównie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, w tym właśnie witaminy A. Z uwagi na fakt, że witamina A rozpuszcza się w tłuszczach, łatwo jest ją przedawkować. Nadmiar witaminy A, czyli hiperwitaminoza jest szkodliwa i może prowadzić do zaburzeń procesów metabolicznych, a w konsekwencji do wystąpienia różnego rodzaju chorób. Witamina A gromadzi się w wątrobie, w zbyt dużych ilościach jest substancją toksyczną i może objawiać się:  

• drażliwością i nadpobudliwością;
• zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi;
• bólami głowy, stawów oraz mięśni;
• powiększeniem wątroby i zaburzeniami jej funkcji;
• powiększoną śledzioną;
• zmianami dermatologicznymi (w tym np. świądem skóry, rogowaceniem naskórka);
• światłowstrętem (nazywany także fotofobią, jest definiowany jako nadwrażliwość oczu na światło);
• wypadaniem włosów, pogorszeniem ich struktury oraz łamliwością i osłabieniem paznokci.

Nadmiar witaminy A może prowadzić nawet do zachorowań na nowotwory. Stopień jej wykorzystania z pożywienia zależy od źródła żywności, obecności i jakości białka, naturalnych przeciwutleniaczy, żelaza, cynku i włókna pokarmowego, a także stosowanych procesów przetwórczych. Bardzo ważne jest, że nawet niewielki jej nadmiar może także mieć szkodliwy wpływ w przypadku kobiet ciężarnych - dla rozwijającego się w łonie matki dziecka. Dziennie zapotrzebowanie szacuje się na poziomie około 750 mg (odpowiednich dwóch surowych marchewek). Nadmiar witaminy A jest bowiem szczególnie toksyczny dla rozwijającego się płodu. Dlatego kobiety w ciąży nie powinny spożywać suplementów diety zawierających witaminę A. Ryzyko przedawkowania wiąże się z wystąpieniem wodogłowia, małogłowia, wad wrodzonych twarzoczaszki oraz chorób układu krążenia dziecka.
 
Źródła:
Bańkowski E., Biochemia. Podręcznik dla studentów studiów licencjackich i magisterskich, MedPharm Polska; Wrocław; 2006;
Bojarowicz H., Płowiec A. Wpływ witaminy A na kondycję skóry; Problemy Higieny i epidemiologii; 2010; 3; 91; 352 – 354;
Pawlaczyk M., Korzeniowska K., Witamina A w kosmetologii i lecznictwie dermatologicznym, Farmacja współczesna; 6; 2013; 57-59;
Polski Bank Komórek Macierzystych, Witaminy dla kobiet w ciąży - jakie są najważniejsze w rozwoju maluszka, https://www.pbkm.pl
Zejfer A., Kompleksowa terapia problemów skórnych, Wydawnictwo PZWL; Warszawa; 2022;
Ziemlański Ś., Wartanowicz M., Normy żywienia dotyczące witamin, Borgis-Medycyna Rodzinna; 2; 1999, 5-6;
Vitamin A. Fact Sheet for Health Professionals, National Institutes of Health, Office of Dietary Supplements.