Wypadający odbyt - przyczyny, objawy, leczenie

Wypadający odbyt częściej nazywany wypadaniem odbytnicy jest schorzeniem, które pojawia się w konsekwencji zmniejszenia napięcia dna miednicy, do czego dochodzi wskutek osłabienia okolicznych mięśni. Polega na wysuwaniu się części lub całej ściany odbytnicy przez odbyt. Choroba objawia się dyskomfortem podczas defekacji, zaparciami, krwawieniem oraz nietrzymaniem moczu i stolca. Znacząco obniża jakość życia pacjenta, ale przeważnie problem jest odwracalny. Nierzadko współwystępuje z rakiem odbytnicy lub esicy. Sposób leczenia uzależniony jest od wieku i kondycji fizycznej chorego oraz typu i stopnia rozwoju choroby. W początkowych stadiach choroby stosuje się intensywną i konsekwentną profilaktykę , w postaciach zaawansowanych radykalną metodą leczenia jest zabieg chirurgiczny.

Wypadający odbyt - przyczyny

Wypadanie odbytnicy to przemieszczenie ściany jelita grubego poza kanał odbytu i odbyt. W zależnoąści od stadium zaawansowania schorzenia wyróżnia się trzy jego rodzaje:

• wypadanie pełnościenne (całkowite) - przemieszczenie wszystkich warstw ściany odbytnicy poza odbyt (błony śluzowej i mięśni);
• wypadanie niepełnościenne (częściowe) - przemieszczenie fragmentu błony śluzowej odbytnicy;
• wypadanie wewnętrzne (ukryte, wgłobienie odbytniczo-odbytowe - rectal intussusceeption) - wgłobienie jednego odcinka jelita w drugi, pozbawione przemieszczenia odbytnicy poza kanał odbytu.
• Patogeneza wypadania odbytnicy nie jest do końca jasna i poznana. Choroba dotyczy osób w każdym wieku, również dzieci, jednak szczyt zachorowań przypada na okres między czwartą a siódmą dekadą życia. Szacuje się, że schorzenie występuje nawet do sześciu razy częściej u kobiet niż u mężczyzn, co związane jest m.in. z porodami. Nierzadko jest powikłaniem leczenia chirurgicznego i ginekologicznego w obrębie dna miednicy.

U 10-25 proc. kobiet wypadaniu odbytnicy towarzyszy wypadanie macicy, a u 35 proc. występuje także przepuklina pęcherza moczowego. Bazując na tych informacjach można założyć, że pierwotną przyczyną wypadania odbytnicy mogą być nieprawidłowości budowy dna miednicy lub jego dysfunkcje w wyniku zmian hormonalnych. Możliwe jest również zaistnienie schorzenia na gruncie zaburzeń neurologicznych. Wśród czynników przyczyniających się do wypadania odbytu wymienić trzeba:

• rozluźnienie umocowania odbytnicy do kości krzyżowej;
• wrodzony i głęboki zachyłek pochwowo-odbytniczy, pęcherzowo-odbytniczy;
• zwiotczenie i wydłużenie więzadeł bocznych odbytnicy oraz obniżenie dna miednicy;
• osłabienie mięśni dźwigaczy;
• osłabienie i zniesienie funkcji zwieraczy odbytu;
• krótki kanał odbytu.

Jeśli chodzi o przyczyny wypadania odbytnicy u dzieci, to wymienia się przewlekłe zaparcia i wysiłkowe oddawanie stolca. Zauważono, że dzieci chorujące na mukowiscydozę są bardziej podatne, a to ze względu na towarzyszący chorobie przewlekły kaszel zwiększający ciśnienie w jamie brzusznej. Wystąpieniu wypadania odbytu sprzyjają też takie stany jak urazy oraz guzy kręgosłupa i rdzenia kręgowego, zaburzenia psychiatryczne, stwardnienie rozsiane (SM).

Schorzenie można powiązać również z obecnością żylaków odbytu (hemoroidów). Z kolei u starszych kobiet czynnikiem predestynującym do wystąpienia choroby może być znaczna utrata masy ciała, która wraz z osłabieniem mięśni miednicy i odbytu wpływa na zmniejszenie podparcia dla odbytnicy.

Wypadanie odbytu - objawy

Na wstępie trzeba zaznaczyć, że objawy wypadania odbytnicy nie są zbyt charakterystyczne i łatwo je pomylić z innymi schorzeniami, jak: guzki krwawnicze (hemoroidy), przetoki, szczeliny, ropnie czy infekcje pasożytnicze, np. owsica. Przede wszystkim pacjenci zgłaszają ich uciążliwość. Wobec tego niezbędna jest odpowiednia diagnoza postawiona przez proktologa. W pierwszej fazie choroby wypadanie odbytnicy związane jest z oddawaniem stolca. W miarę postępu dolegliwości, objawy nasilają się i mogą towarzyszyć sytuacjom związanym z większym ciśnieniem wewnątrz jamy brzusznej (kichanie, kaszel, parcie na stolec, chodzenie, lub też może się ono pojawiać spontanicznie). Innymi objawami wypadania odbytnicy są krwawienia, wyciek śluzowej wydzieliny, brak kontroli nad gazami, uczucie parcia na stolec i niepełnego wypróżnienia oraz świąd odbytu związany z jego maceracją przez wydzielinę wypływającą z odbytu. Ponadto choroba może objawiać się nietrzymaniem moczu i stolca.

Wypadanie odbytu – leczenie

Skutecznym sposobem na leczenie wypadania odbytu jest zabieg chirurgiczny. Zabieg przywraca prawidłową funkcję dna miednicy i koryguje nieprawidłowości anatomiczne. Operacje mogą być wykonywane z dostępu brzusznego (resekcyjne lub fiksacyjne) oraz kroczowego (resekcyjne lub zwężające). Dostęp brzuszny stosuje się podczas zabiegu wykonywanego zarówno techniką klasyczną, jak i laparoskopową. Wybór metody należy do lekarza prowadzącego i podyktowany jest wieloma czynnikami, a przede wszystkim stopniem zaawansowania choroby, stanem ogólnym chorego, zgłaszanymi dolegliwościami, stanem anatomicznym i czynnościowym mięśni zwieraczy odbytu oraz umiejętnościami i doświadczeniem chirurga. Operacje z dostępu brzusznego przeprowadza się u pacjentów o dobrym stanie ogólnym i w młodym wieku. Z kolei zabiegi z dostępu kroczowego wykonuje się u osób w podeszłym wieku, obciążonych internistycznie. 

Domowe sposoby na wypadanie odbytu

Do czasu zabiegu operacyjnego należy stosować metody zachowawcze, minimalizujące dolegliwości i spowalniające postęp choroby. W związku z tym, że najczęstszą przyczyną dolegliwości są problemy z wypróżnianiem wynikające z zaparć, należy wprowadzić odpowiednią dietę. Powinna ona być bogata w błonnik. Nie można zapominać również o odpowiednim nawadnianiu organizmu, co ma zmniejszyć konsystencję stolca i ograniczyć konieczność silnego parcia przy wypróżnianiu. Można również wspomagać się środkami zmiękczającymi stolec, dostępnymi bez recepty. Leczenie należy nastawić na zapobieganie takim sytuacjom przez stosowanie środków zmiękczających stolec, przez przywrócenie odpowiedniej motoryki przewodu pokarmowego można sprawić samoistne ustąpienie schorzenia. Z domowych rozwiązań zaleca się stosowanie picia herbaty z przywrotnika wzmacniającego mięśnie. Należy unikać długiego chodzenia i stania, kaszlu, kichania, sytuacji wymagających parcia, w tym ćwiczeń fizycznych uruchamiających tłocznię brzuszną. Wskazane jest natomiast systematyczne wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie dźwigaczy odbytu i odbytnicy oraz krocza. Kobiety mogą robić ćwiczenia na mięśnie Kegla.

Jeżeli po wypróżnieniu odbytnica ulegnie wypadnięciu, należy podjąć próbę odprowadzenia jej do położenia fizjologicznego za pomocą delikatnego ucisku palcem poprzez sterylną gazę. Pozostawienie odbytnicy na zewnątrz kanału odbytu może prowadzić do trudno gojących się owrzodzeń śluzówki, a w skrajnych przypadkach do uwięźnięcia i martwicy części lub całości wypadniętej odbytnicy. Jeżeli nie jest możliwe samodzielne odprowadzenie odbytnicy należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem.

Źródła:

1. Kościński T., Stadnik H., Sękowska M.: Etiopatogeneza wypadania odbytnicy, Gastroenterologia Polska, 2005, 12(2): 127-131.
2. Kowalczyk J., Kołodziejczak M., Kościński T.: Ocena skuteczności leczenia wypadania odbytnicy sposobem Altemeiera, Nowa Medycyna, 2015, 22(1):12-16;
3. Kołodziejczak M., Ciesielski P.: Operacje wypadania odbytnicy z dostępu kroczowego przezodbytowego i pozaodbytowego, Nowa Medycyna, 2019(04):129-135;
4. Wałęga P.; Wypadanie odbytnicy, Polski Klub Koloproktologii, http://www.pkk.org.pl/pacjent-01k.php.