Glistnik jaskółcze ziele: właściwości i zastosowanie

Glistnik jaskółcze ziele to roślina z rodziny makowatych. Jest to roślina trująca, ale lecznicza, a jej właściwości znane są od wieków. Medycyna ludowa zalecała stosowanie glistnika przy problemach skórnych, a także przy problemach z układem pokarmowym. Jakie właściwości posiada glistnik jaskółcze ziele i jakie może mieć zastosowanie?

Glistnik jaskółcze ziele znany jest także jako glistewnik, listewnik złotnik, ziele od brodawek, żółtnik albo celodonia (z łacińskiego - dar od niebios). 

Nazwa rodzajowa glistnika jaskółcze ziele – Chelidonium pochodzi od greckiego słowa - chelidon, oznaczającego jaskółkę. Nawiązuje ona do okresów kwitnienie i zamierania tej rośliny, które wiążą się z terminami przylotów i odlotów jaskółek (czyli kwiecień i wrzesień). 

Lecznicze właściwości glistnika znane są od bardzo dawna. W starożytnej Grecji i Rzymie używano go do zwalczania pasożytów przewodu pokarmowego. W dawnej medycynie ludowej glistnik był znany jako zioła na kurzajki. W XVI wieku za pomocą glistnika leczono żółtaczkę i choroby wątroby. 

Glistnik był także używany do wyparzania garnków. Ziele to było święcone w różnych regionach Polski podczas obchodów święta Bożego Ciała. 

Suche, rozdrobnione liście i łodygi glistnika były używane jako środek owadobójczy w sadach, ogrodach czy na kwietnikach. Kiedyś stosowano nasiona pszenicy moczone w soku z glistnika jako przynęty w pułapkach na ptaki i ryby. 

W XIX wieku podjęto badania dotyczące obecności w glistniku alkaloidów: chelidoniny i chelerytryny. Do końca XX wieku często stosowano ziele glistnika oraz wyizolowane z niego alkaloidy w celach leczniczych, szczególnie w gastroenterologii. Jednak z powodu pojawiających się wówczas doniesień o szkodliwych skutkach takiego leczenia wycofano go. 

Obecnie glistnik jaskółcze ziele występuje jako składnik gotowych mieszanek ziołowych, maści oraz tabletek. Można także kupić ziele glistnika do samodzielnego sporządzania naparów, wywarów czy okładów. Maść z glistnika jest stosowana na choroby skórne, glistnik jest ciągle najbardziej znany jako zioła na kurzajki. 

Można także samemu zebrać zioło i przyrządzać z niego wywary, napary czy maści. 

Trzeba jednak pamiętać, że jest to roślina lecznicza i trująca, dlatego trzeba przestrzegać zasad jej stosowania, jeżeli używamy jej wewnętrznie. Trzeba wtedy stosować się ściśle do wskazówek i zaleceń lekarza. Bez ryzyka natomiast można stosować zioło zewnętrznie. 

Jak wygląda jaskółcze ziele?  

Glistnik jaskółcze ziele to roślina wieloletnia, zwykle ma wysokość od 40 do 50 cm, ale może osiągnąć wysokość do 90 cm lub nawet do 1 metra. Jej owłosiona łodyga jest widlasto rozgałęziona. 

Liście tej rośliny są duże, pierzastosieczne, głęboko wcinane lub karbowane, jasnozielone na wierzchu, a sinozielone od spodu. Kwiaty są żółtozłociste, niewielkie, zebrane w luźne baldachogrona, natomiast owoce mają formę wąskich strączków. 

Roślina ta rozsiewana jest głównie przez mrówki. Nasiona glistnika uzbrojone są w miękkie wyrostki zwane elajosami, które chętnie zjadają mrówki, porzucając resztę, czyli nasiona.  

Część podziemna glistnika to ciemnobrunatne, walcowate kłącza. Korzeń jest rozgałęziony, a po przełamaniu - żółtoczerwony.  

W celach leczniczych gromadzi się młode pędy, zbierane w okresie kwitnienia, czyli w maju i czerwcu. Korzenie wykopuje się wczesną wiosną lub późną jesienią. 

Łodyga świeżego glistnika po przełamaniu wydziela charakterystyczny żółty sok, to ten sok od wieków jest stosowany w leczeniu na przykład kurzajek. 

Jaskółcze ziele – gdzie rośnie?  

Glistnik jaskółcze ziele to powszechnie spotykana roślina, uważana za chwast. Gdzie rośnie i gdzie można ją znaleźć? Występuje prawie wszędzie, czyli przy drogach, pod płotami, pod krzewami, w parkach, w ogrodach, w zaroślach. Lubi szczególnie miejsca wilgotne i zacienione oraz glebę próchniczą. Zwykle tworzy kępy liści, w których widoczne są wysokie pędy kwiatowe. 

Wiosną zieleni się jako jedna z pierwszych roślin, a jesienią jako jedna z ostatnich ulega mrozom.  

Zbierając glistnik jaskółcze ziele, trzeba to robić w rękawiczkach, aby sok mleczny nie uszkodził naskórka, a zwłaszcza oczu. 

Glistnik jaskółcze ziele – właściwości 

Jaskółcze ziele zawiera alkaloidy izochinolinowe (takie jak chelidonina, homochelidonina, chelerytryna i sangwinaryna), flawonoidy, fenolokwasy oraz olejek eteryczny. W związku z tym ma szerokie właściwości lecznicze.

Główne właściwości tej rośliny polegają na działaniu rozkurczowym na mięśnie gładkie układu pokarmowego, moczowodów i dróg rodnych. W związku z tym działa żółciopędnie, moczopędnie, łagodzi także bóle menstruacyjne, reguluje czynności trawienne, ułatwia wypróżnienia, pomaga przy wzdęciach, chorobach nerek, kolkach czy bólach brzucha. Przyspiesza przemianę materii. 

Uważa się także, że glistnik obniża ciśnienie krwi oraz spowalnia pracę serca, może też działać przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, może regulować pracę układu sercowo - naczyniowego. Z tego powodu polecany jest w przypadku nadciśnienia tętniczego. Panuje opinia, że glistnik działa przeciwnowotworowo.  

Natomiast chelerytryna i sangwinaryna, zawarte zwłaszcza w nadziemnych częściach glistnika mają działanie przeciwwirusowe, bakteriobójcze i grzybobójcze. Glistnik jest więc polecany przy biegunce wywołanej bakteriami E-Coli. 

Chelidonina działa na ośrodkowy układ nerwowy podobnie jak morfina, ale znacznie słabiej, hamuje podziały komórek. Glistnik działa także uspokajająco, przeciwalergicznie oraz lekko znieczulająco. 

Jako zioła na kurzajki stosowany jest w przypadku zmian skórnych, brodawek wywołanych wirusem HPV, zakażeń skóry wywołanych przez Candida Albicans i inne grzyby. 

Jak w przypadku każdej substancji o działaniu leczniczym także w przypadku glistnika istnieją przeciwwskazania do jego stosowania. 

Nie powinny stosować tej rośliny kobiety w ciąży, karmiące piersią, osoby cierpiące na niedrożność dróg żółciowych i choroby wątroby, przyjmujący leki, które zaburzają funkcje wątroby, a także osoby chorujące na jaskrę lub zaćmę.

Przeciwwskazaniem do stosowania glistnika jest także ostre zapalenie błony śluzowej żołądka i jelit oraz czynna choroba wrzodowa. 

Generalną zasadą jest stosowanie glistnika przez krótki czas, ponieważ przyjmowany w większych dawkach może uszkadzać wątrobę. 

Jak stosujemy glistnik? Popularny przepis mówi o tym, że jedną łyżkę jaskółczego ziela zalewamy szklanką wrzątku i przykrywamy na 10-15 minut. Taki napar pijemy 1-2 razy dziennie.  

Napary i odwary (które przygotowujemy przez zalanie łyżki ziół chłodną wodą i gotowanie przez 15-30 minut) mogą także służyć do przemywania ran, a tampony nasycone wyciągiem z glistnika stosuje się w niektórych chorobach ginekologicznych. 

W celu kuracji przeciwbrodawkowej sokiem z łodygi glistnika trzeba smarować brodawki, które wcześniej przeciera się pumeksem. Taka kuracja powinna trwać do skutku, jednak nie zaleca się jej stosowania dłużej niż 20 dni. 

Można także samemu przyrządzić maść z glistnika służącą do leczenia grzybicy. W tym celu można utrzeć kilka kropli soku glistnika z łyżeczką kremu Nivea. 

Źródła: 

Gumowska I., Deptane po drodze, Wydawnictwo PTTK “Kraj”, Warszawa 1989 
Strzałkowska W., Z Ireną Gumowską rozmowy przy stole, Wydawnictwo Watra, Warszawa 1990 
Obidzińska J., Zioła w gospodarstwie domowym, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1985 
Leksykon ziół, część 1, Wydawnictwo Agora, 2016