Witaminy A, E i C – siła antyoksydantów

Spożywane łącznie ze źródeł pokarmowych witaminy A, E i C stanowią silny oręż w walce z wolnymi rodnikami. Dostarczane w odpowiednich dawkach zapobiegają chorobom cywilizacyjnym.

Antyoksydanty – co to takiego?

Antyoksydanty, nazywane również przeciwutleniaczami, są związkami zdolnymi do neutralizacji wolnych rodników. Ich głównym zadaniem jest ochrona organizmu przed stresem oksydacyjnym. Jest to taki stan, w którym w organizmie dochodzi do zaburzenia równowagi pomiędzy wytwarzaniem wolnych rodników i ich zwalczaniem. Przeciwutleniacze bezpiecznie reagują z wolnymi rodnikami i kończą reakcję łańcuchową prowadzącą do uszkodzenia ważnych dla życia cząsteczek. Jedna cząsteczka antyoksydantu może reagować jedynie z jednym wolnym rodnikiem. Dlatego tak ważne jest ciągłe uzupełnianie przeciwutleniaczy z dietą. Wolne rodniki prowadzą do uszkodzenia błon komórkowych, DNA oraz białek wchodzących w skład enzymów. Poza hamowaniem powstawania wolnych rodników, antyoksydanty wykazują również inne działanie:

• hamują utlenianie metali, takich jak: miedź, ołów, kadm, rtęć, przez co wspomagają układ odpornościowym,
• przechwytują powstałe, reaktywne substancje utleniając i hamują reakcje łańcuchowe prowadzące do powstania kolejnych wolnych rodników,
• naprawiają wywołane przez wolne rodniki szkody, których organizm sam nie jest w stanie naprawić,
• usuwają oraz zastępują uszkodzone przez wolne rodniki cząsteczki,
• neutralizują skutki działania karcynogenów,
• usuwają z organizmu substancje niepożądane, które powstają wskutek działania wolnych rodników,
• stymulują systemy przeciwutleniające organizmu, przykładowo aktywują lub indukują syntezę enzymów antyoksydacyjnych,
• opóźniają wystąpienie chorób neurodegeneracyjnych, np. choroby Alzheimera,
• chronią wzrok,
• spowalniają starzenie się organizmu,
• zmniejszają ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych.

Witaminy A, E, C – właściwości

Witaminy A oraz E należą do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Witamina C jest rozpuszczalna w wodzie. Wszystkie trzy są niezbędne do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu człowieka. Wszystkie muszą zostać dostarczone z pożywieniem w codziennej diecie. Witamina A jako antyoksydant wykazuje wpływ na wzrost i różnicowanie komórek nabłonków. Zapobiega ich transformacji nowotworowej. Jest niezbędna w procesie widzenia. Jest czynnikiem, który wpływa na wytworzenie komórek rozrodczych. Wspomaga układ odpornościowy. Przyczynia się do utrzymania prawidłowego stanu naskórka. Witamina E określana jest mianem „witaminy młodości”. Ma to swoje uzasadnienie. Wiele dowodów wskazuje, że dzięki swoim właściwościom skutecznie opóźnia proces starzenia się. Jako antyoksydantu przeciwdziała utlenianiu tłuszczów, białek oraz DNA, co zapobiega ich niszczeniu. Ponadto pozytywnie wpływa na stan skóry: ma właściwości wygładzające i przyspiesza gojenie się ran. Uszczelnia i wzmacnia błonę komórkową, przez co przyczynia się do zatrzymywania w komórkach wody oraz ich ujędrniania. Łagodzi podrażnienia i poparzenia słoneczne skóry. Witamina E chroni także przed powstawaniem blaszek miażdżycowych oraz rozwojem miażdżycy. Działa ochronnie na czerwone krwinki i śródbłonek. Dzięki temu ochrania przed wystąpieniem chorób serca i układu krwionośnego. Wspomaga układ odpornościowy. Badania naukowe wskazują , że witamina E może zmniejszać ryzyko rozwoju chorób neurodegeneracyjnych. Witamina C ( kwas askorbinowy) zwiększa odporność organizmu. Hamuje przekształcanie azotanów do nitrozoamin, przeciwdziałając w ten sposób powstawaniu nitrozwiązków o właściwościach mutagennych. Uczestniczy w syntezie kolagenu, hormonów steroidowych, karnityny i adrenaliny. Zwiększa przyswajanie żelaza niehemowego.

Witaminy A, E, C – działanie przeciwnowotworowe

W licznych badaniach wykazano działanie przeciwnowotworowe zarówno witaminy A, jak i E oraz C. Witamina A charakteryzuje się działaniem prewencyjnym i hamującym w przypadku nowotworów: jamy nosowo – gardłowej, jelit, dróg oddechowych, pęcherza moczowego i przełyku. Dowiedziono również, że witamina A pozytywnie działa w profilaktyce nowotworu płuc. Badania przeprowadzone w Chinach wskazują na najkorzystniejsze działanie witaminy A w połączeniu z witaminami C i E. Witamina C  przeciwdziała rozwojowi wczesnych stadiów chorób nowotworowych i onkogenezie. Onkogeneza to proces prowadzący do powstania nowotworu. Kwas askorbinowy oddziałuje na produkcję kolagenu - formuje zagęszczenia tkanki łącznej wokół zmian onkologicznych, tym samym nie dopuszcza do ich rozprzestrzeniania.

Przyjmowanie witaminy C zmniejsza ryzyko zachorowania na wszystkie nowotwory złośliwe. Odpowiednia ilość witaminy E w diecie działa ochronnie w odniesieniu do nowotworu przełyku i żołądka. Zmniejsza też zapadalność na raka okrężnicy oraz odbytnicy. Wykazuje działanie hamujące na zmiany przedrakowe piersi. Obniża ryzyko wystąpienia nowotworu gruczołu krokowego. Na podstawie analizy literatury chińscy badacze wysunęli wnioski, że niskie dawki witamin, a mianowicie 1,5mg witaminy A, 100mg witaminy C i 10mg witaminy E, mogą zmniejszać ryzyko nowotworu żołądka.

Antyoksydanty – objawy i skutki niedoboru

Znaczny niedobór antyoksydantów prowadzi do przedłużającego się stresu oksydacyjnego. Ten z kolei przyczynia się do rozwoju licznych chorób zaliczanych do grupy chorób cywilizacyjnych: miażdżycy, chorób serca, udaru mózgu, nowotworów, cukrzycy, zwyrodnienia plamki żółtej oraz przyspiesza procesy starzenia się organizmu. Niedobór witaminy E może powodować problemy z płodnością (dotyczy szczególnie mężczyzn), spadek koncentracji, pogorszenie wzroku, a także dysfunkcje neurologiczne związane z degeneracją mózgu i nerwów.  

Antyoksydanty – gdzie ich szukać i jakie jest dzienne zapotrzebowanie?

Zarówno niedobory, jak i nadmiar antyoksydantów są niekorzystne dla zdrowia. Ich źródłem są właściwie wszystkie produkty roślinne. Według skali ORAC największą ich zawartością charakteryzują się: czosnek, cebula, szparagi, fasola, owoce jagodowe, orzechy i przyprawy, takie jak: goździki, kurkuma, imbir, oregano, cynamon i tymianek. Skala ORAC określa zdolność pochłaniania reaktywnych form tlenu przez przeciwutleniacze. Dzienne zapotrzebowanie zgodne jest z normami zapotrzebowania na określone witaminy przedstawione w Normach Żywienia przez Instytut Żywienia i Żywności. Wynoszą one odpowiednio: dla witaminy A dla kobiet 700 µg, a dla mężczyzn 900 µg równoważnika retinolu, dla witaminy E dla kobiet 8 µg, dla mężczyzn 10 µg równoważnika ɑ – tokoferolu, dla witaminy C dla kobiet 75 mg, dla mężczyzn 90 mg. Przeprowadzone dotychczas badania przynoszą sprzeczne wyniki w zakresie skuteczności stosowania zwiększonych dawek antyoksydantów. Niektóre wskazują korzystne działanie. Inne, jak np. przeprowadzone przez badaczy z Bostonu, wykazują brak korelacji pomiędzy zwiększoną ilością witamin antyoksydacyjnych a zmniejszonym ryzykiem wystąpienia nowotworu. Wyniki badań przemawiają za tym, że dieta bogata w owoce i warzywa, jako źródło antyoksydantów jest skuteczna w obniżaniu poziomu oksydacyjnych uszkodzeń DNA.

Źródła:

1. Milanovic B. Witamina E – co kryje świat tokoferoli? Świat Przemysłu Farmaceutycznego 2016; 3: 112 – 116.

2. Kulik – Kupka K. et. al. Witaminy w walce z nowotworami. Medycyna Rodzinna 2016; 19 (1): 26 – 31.

3. Skotnicka M., Golan M., Szmukała N. Rola naturalnych przeciwutleniaczy pochodzenia roślinnego w profilaktyce nowotworowej. Ann. Acad. Med. Gedan. 2017, 47: 119-127.

4. Musielińska R., Bus B. przegląd wybranych antyoksydantów w aspekcie bezpieczeństwa ich stosowania. Technika, Informatyka, Inżyniera bezpieczeństwa 2015; 3: 93 – 112.

5. Szymańska – Pasternak J., Janicka A., Bober J. Witamina C jako oręż w walce z rakiem. Onkologia w Praktyce Klinicznej 2011; 7, (1): 9–23.