Szczepionki przeciw COVID-19 mają za zadanie pobudzenie układu odpornościowego i uaktywnienie go w kierunku walki z wirusem SARS-CoV-2. Podanie szczepionki może nieco osłabić układ immunologiczny, dlatego nie jest wskazane podejmowanie w ciągu kilku najbliższych dni po szczepieniu wyczerpującej aktywności fizycznej.
Spis treści:
Czy szczepienie na COVID-19 jest bezpieczne
Zasada działania szczepionek przeciw COVID-19 jest podobna jak szczepionek przeciwko innym chorobom zakaźnym. Mają one pobudzać układ odpornościowy i uaktywniać go, tak, aby w sytuacji, gdy zetkniemy się z wirusem SARS-CoV-2, był w stanie go zwalczyć.
W krajach Unii Europejskiej zarejestrowane zostały cztery szczepionki przeciwko chorobie COVID-19.
Dwie z nich – szczepionki firm Pfizer/BionTech oraz Moderna to szczepionki typu mRNA. Zawierają one jednoniciowy informacyjny RNA (ang. messenger RNA, mRNA) wirusa SARS-CoV-2. W obu przypadkach szczepionkowy mRNA koduje szczytowe białko S – białko kolca (ang. spike) SARS-CoV-2, odpowiedzialne za łączenie wirusa z receptorem ACE2 atakowanej komórki.
Po związaniu z ACE2 wirus wnika do wnętrza komórki. W preparatach Pfizera i Moderny mRNA „opakowany” jest w nanocząsteczki lipidowe, które ulegają fuzji z lipidami błony komórkowej, w rezultacie szczepionkowy mRNA dostaje się do komórki. Wchłonięty przez komórki mRNA nie przenika do jądra, nie łączy się z genomem komórki i nie ulega powieleniu, czyli replikacji. Zostaje natomiast krótkotrwale wykorzystany przez komórkę jak program dla syntezy wirusowego białka S.
Nastepnie, podobnie jak to się dzieje w przypadku aktywnej infekcji SARS-CoV-2, wydzielone poza komórki w miejscu szczepienia białko S rozpoznawane jest jako białko obce przez komórki układu odpornościowego, co stymuluje przeciwwirusową odpowiedź immunologiczną. W rezultacie powstają komórki efektorowe: cytotoksyczne limfocyty T odpowiedzialne za odpowiedź komórkową (np. bezpośrednie niszczenie przez limfocyty T zainfekowanych wirusem komórek organizmu); limfocyty B produkujące przeciwciała przeciwwirusowe anty-S w ramach tzw. odpowiedzi humoralnej oraz komórki pamięci T i B zapewniające oba typu odporności w przypadku reinfekcji wirusem.
Natomiast szczepionki wektorowe, czyli produkty firm AstraZeneca i Johnson@Johnson zawierają osłabioną wersję adenowirusa, który został wyposażony w kod genetyczny wirusa SARS-CoV-2, wywołujący odpowiedź układu immunologicznego. Adenowirus stanowi nośnik, czyli wektor umożliwiający wniknięcie do komórek szczepionego programu dla syntezy białka S wirusa SARS-CoV-2.
We wnętrzu zainfekowanej przez adnenowirusa komórki dochodzi do uwolnienia fragmentu DNA kodującego białko S i jego przeniesienia do jądra komórkowego, gdzie ulega ekspresji, czyli przepisaniu z DNA na RNA. Szczepionkowe DNA (rekombinowanego adenowirusa) nie wbudowuje się do genomu ludzkiego i nie powoduje w nim jakichkolwiek zmian. W miejscu wstrzyknięcia szczepionki dochodzi do syntezy białka S wirusa i indukcji odpowiedzi immunologicznej.
Jak każdy produkt leczniczy, także szczepionki mogą wywołać działania niepożądane. W przypadku szczepionek przeciw COVID-19 może pojawić się reakcja na składniki preparatów, taka jak bolesność i obrzęk w miejscu podania. Może to być także ogólne osłabienie, rozbicie, gorączka, dreszcze, bóle mięśni i stawów, czy brak apetytu. Objawy te zwykle mijają po dwóch-trzech dniach.
W bardzo rzadkich przypadkach po podaniu szczepionki może wystąpić duszność i wstrząs anafilaktyczny. Wymagają one interwencji lekarskiej i podania leków, które dostępne są w punktach szczepień.
Odczyny niepożądane po szczepieniu przeciw COVID-19 zdarzają się niezwykle rzadko. Szczepionki są bezpieczne i są najbardziej skuteczną metodą powstrzymania pandemii, dlatego wszyscy, którzy mają możliwość się zaszczepić, są do tego zachęcani.
Dzięki szczepieniom dużej grupy społeczeństwa (co najmniej 70 procent) można przerwać transmisję koronawirusa SARS-CoV-2, a tym samym ograniczyć liczbę zachorowań i zgonów oraz ciężkich powikłań zdrowotnych po chorobie COVID-19, takich jak niewydolność serca, udar mózgu czy włóknienie płuc. Szczepienie ogranicza także ryzyko powstawania kolejnych mutacji wirusa.
O co trzeba zadbać przed szczepieniem i po nim
Szczepieniu przeciw COVID-19 mogą się poddać osoby, u których nie występują poważne objawy choroby lub infekcje, przebiegające z gorączką. Jeżeli chorują przewlekle, ich stan zdrowia powinien być ustabilizowany.
Każdy, kto udaje się na szczepienie, musi wypełnić obowiązkowy kwestionariusz, w których zawarte są pytania dotyczące chorób przewlekłych, zażywanych leków oraz wcześniej przyjmowanych szczepień. Dobrze jest przygotować sobie takie informacje i zabrać ze sobą spis leków, które się regularnie przyjmuje.
Przeciwwskazaniem do podania drugiej dawki szczepionki jest silna reakcja alergiczna lub wstrząs anafilaktyczny, który wystąpił po pierwszej dawce.
Ozdrowieńcy mogą być szczepieni najwcześniej po trzydziestu dniach od uzyskania dodatniego wyniku testu w kierunku wirusa SARS-CoV-2.
Jakie są wskazówki dotyczące postępowania przed szczepieniem i bezpośrednio po nim? Zaleca się, aby przed szczepieniem być wyspanym i wypoczętym. Dobrze jest zjeść lekki posiłek. Niezalecane jest picie alkoholu, zarówno przed szczepieniem jak i po nim, gdyż alkohol może osłabiać działanie szczepionki. Poza tym jego działanie wzmaga niepożądane objawy poszczepienne, może także zwiększać ryzyko wystąpienia groźnego, chociaż rzadkiego, powikłania w postaci zakrzepicy. Zaleca się więc powstrzymanie się ze spożywaniem alkoholu przez co najmniej 3 dni po szczepieniu.
Niektórzy eksperci wskazują także, że na skuteczność szczepionek mogą negatywnie wpływać niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz niektóre leki przeciwbólowe. Ich wpływ polega na tym, że organizm produkuje mniej przeciwciał przeciwko wirusowi SARS-CoV-2. Reakcja na szczepionkę jest wtedy słabsza.
W związku z tym nie zaleca się (chociaż nie jest to jednoznaczny zakaz) przyjmowania przed szczepieniem przeciw COVID-19 oraz bezpośrednie po nim preparatów zawierających ibuprofen, czyli takich leków jak Nurofen, Ibum, Ibuprom czy Ibuprex, a także leków, które zawierają acetylosalicylowy (na przykład Aspiryny).
Zalecenia ekspertów mówią także o tym, aby nie przyjmować przed szczepieniem w celach profilaktycznych, w obawie przed wystąpieniem działań niepożądanych, jakichkolwiek leków (np. Paracetamolu czy niesteroidowych leków przeciwzapalnych). Także po szczepieniu, gdy pojawią się objawy takie jak gorączka, ból głowy czy mięśni, niezalecane jest przyjmowanie żadnych preparatów, chyba że objawy te wywołują dyskomfort. Wtedy można przyjąć lek zawierający na przykład paracetamol, który nie wpłynie na odpowiedź układu odporności na szczepionkę.
Dlaczego należy uważać z aktywnością fizyczną po szczepieniu
Aktywność fizyczna jest zalecana każdemu, niezależnie od wieku czy stanu zdrowia. Umiarkowany wysiłek fizyczny, dostosowany do kondycji i wydolności organizmu, wpływa pozytywnie na zdrowie i zwiększa odporność na zakażenia. Pomaga także rozładować stres, tym samym eliminując czynnik będący powodem wielu dolegliwości i chorób.
Badania dowodzą, że regularna, umiarkowana lub intensywna aktywność fizyczna zmniejsza szanse zakażenia i obniża śmiertelność z powodu chorób zakaźnych, ponieważ wzmacnia układ odpornościowy. Efektem podejmowania takiej aktywności jest także wzmocnienie działania szczepionki.
Wynika tak między innymi z badań sportowców, u których stwierdzono wzrost limfocytów T i przeciwciał neutralizujących, co jest dowodem na to, że regularny intensywny trening wzmacnia reakcje na szczepionki. Badania dotyczyły szczepienia przeciw grypie, ale podobny efekt może dotyczyć także innych szczepień.
Zalecenia dotyczące postępowania przed przyjęciem szczepionki przeciw COVID-19 i i po szczepieniu opracowali eksperci skupieni wokół inicjatywy Nauka przeciw pandemii, której przewodniczy profesor Andrzej M. Fal. Wynika z nich, że należy dbać o aktywność fizyczną przed szczepieniem, ponieważ regularne ćwiczenia i aktywność fizyczna poprawiają sprawność organizmu.
Eksperci podkreślają, że w przypadku szczepień przeciw grypie dbanie o regularną aktywność fizyczną poprawiało odpowiedź układu odpornościowego na podaną szczepionkę, zaobserwowano to zwłaszcza wśród osób starszych.
Natomiast w dniu szczepienia lepiej unikać intensywnego wysiłku fizycznego, na przykład forsownego treningu, który jest stresem dla organizmu. Nawet jeżeli po szczepieniu czujemy się bardzo dobrze i nie pojawiają się u nas żadne niepożądane objawy poszczepienne, to także wtedy lepiej w ciągu kilku dni powstrzymać się od podejmowania wzmożonej aktywności fizycznej.
Nasz układ odpornościowy jest w tym czasie osłabiony i dodatkowe jego obciążanie forsownym treningiem, mogłoby osłabić działanie szczepionki.
Nie ma natomiast przeciwwskazań dotyczących spacerów czy lekkich ćwiczeń, na przykład rozciągających, wykonywanych po szczepieniu przeciw COVID-19.
Źródła:
Jak przygotować się do szczepienia przeciw COVID-19?, Zalecenia ekspertów zrzeszonych wokół inicjatywy Nauka przeciw pandemii pod przewodnictwem profesora Andrzeja M. Fala, marzec 2021,
Chastin S.F.M., Abaraogu U., Bourgois J.G., at. Al., Effects of Regular Physical Activity on the Immune System, Vaccination and Risk of Community-Acquired Infectious Disease in the General Population: Systematic Review and Meta-Analysis, Sports Medicine (Auckland N.Z.), 2021 Aug;51(8):1673-1686
Ledo A., Schub D., Ziller C., at. zl., Elite athletes on regular training show more pronounced induction of vaccine-specific T-cells and antibodies after tetravalent influenza vaccination than controls, Brain Behavior and Immunity, 2020 Jan;83:135-145
Data dodania:
Artykuły powiązane
Koronawirus (SARS-CoV-2)
Na najważniejsze pytania o koronawirus SARS-CoV-2 odpowiada specjalista chorób zakażnych dr n. med. Wojciech Basiak. Jak można się zarazić i jak zminimalizować ryzyko zarażenia? Czy produkty zamawiane z Chin przez internet mogą być niebezpieczne? Dlaczego przed podróżą warto zaszczepić się przeciwko grypie?
Koronawirus a płuca - jak choroba wpływa na ten organ?
Jak koronawirus wpływa na komórki nabłonka płuc? Czy zmiany powstałe w przebiegu COVID-19 są odwracalne? Dlaczego stosowanie się do zaleceń może uratować życie? Dowiedz się jakie jest jedno z najpoważniejszych powikłań przebycia zakażenia wirusem SARS-CoV-2 i czy można mu zapobiec.
Koronawirus a udar - dlaczego zagrożenie wzrasta?
Udar mózgu należy w Europie do najczęstszych przyczyn zgonów i trwałej niepełnosprawności u osób po 40. roku życia. Dowiedz się, dlaczego w przebiegu COVID-19 może dojść do udaru mózgu, a także jak go rozpoznać i co zrobić w przypadku podejrzenia udaru.
Czy noszenie maski może chronić przed zakażeniem koronawirusem?
Rozprzestrzeniająca się epidemia koronawirusa SARS-CoV-2, która rozpoczęła się w chińskim mieście Wuhan i dotarła do Europy, spowodowała wzrost sprzedaży masek, które w opinii wielu nabywców mają ochronić ich przed chorobą. Czy to prawda? Czy noszenie maski może rzeczywiście uchronić przed zakażeniem koronawirusem?
Deksametazon w terapii koronawirusa. Czy jest skuteczny?
Walka z pandemią wirusa SARS-COV-2 jest prowadzona na różne sposoby – z jednej strony szczepimy się kolejnymi dawkami, z drugiej naukowcy wciąż szukają skutecznych leków mogących pomóc w walce z COVID-19. Rozwiązań poszukują także wśród znanych, sprawdzonych leków.