Co to jest ortoreksja?

Żadna obsesja w życiu nie jest wskazana. Ortoreksja to zaburzenie odżywiania polegające na obsesji zdrowego jedzenia – jakości i pochodzenia pokarmów. Wśród objawów zaburzenia można wymienić osłabienie organizmu, zawroty głowy oraz problemy hormonalne. Osoby chorujące są wykluczone społecznie, ponieważ najchętniej spędzają czas sami ze sobą. Leczenie zaburzenia polega na zmianie stylu żywienia w konsekwencji terapii behawioralno-poznawczej przy udziale psychoterapeuty i dietetyka.

Co to jest ortoreksja?

Ortoreksja jest obsesją na punkcie zdrowego odżywiania i jakości przyjmowanego pokarmu. Zaburzenie nazywane bywa też jedzeniem korektywnym. Po raz pierwszy to zaburzenie odżywiania zostało opisane w 1997 roku przez amerykańskiego lekarza Stevena Bratmana, cierpiącego na ortoreksję. Jego problem wynikał z licznych alergii, z którymi zmagał się od dziecka, a maksymalnie czysta dieta miała zapewnić mu zdrowie i dobre samopoczucie. Choroba rozwija się systematycznie, początkowe zdrowe nawyki z czasem zmieniają się w patologiczne zachowania. Chorzy unikają spożywania szkodliwych dla zdrowia pokarmów, a czasami nawet nie poddają jedzenia obróbce termicznej. Za wszelką cenę chcą utrzymać szczupłą sylwetkę i nigdy nie są w pełni zadowoleni z osiągnięć, ponieważ twierdzą, że stać ich na więcej. Osoba zmagająca się ze schorzeniem dobiera pokarmy według jednego ścisłego schematu, systematycznie eliminując z diety kolejne produkty. Nie jest to korzystne dla zdrowia, a wraz z rozwojem zaburzenia, pacjent zaczyna jeść jedynie kilka potraw. Codzienne życie zdeterminowane jest planowaniem posiłków, surową selekcją produktów podczas zakupów oraz skrupulatnym przygotowywaniem jedzenia. Co więcej, jakiekolwiek odejście od założonych zasad powoduje poczucie winy, porażki i lęku u ortorektyka. Chory tworzy subiektywny podział produktów żywieniowych na dobre (zdrowe) i złe (niezdrowe). W pierwszej grupie znajdują się bezpieczne jedzenie, czyli naturalne, ekologiczne i bez zbędnych dodatków, a w drugiej grupie pozostałe produkty. Podział nie zawsze pokrywa się z właściwą wiedzą żywieniową. Ortoreksja może wystąpić w wyniku ciężkiej choroby, co wpływa na specyficzną dietę, czasami jest sposobem na wyróżnienie się, a dotyka najczęściej samokrytycznych osób.

Ortoreksja – objawy

W początkowej fazie zaburzenia objawy są niewinne. Zaczyna się od rezygnacji z niezdrowych produktów, czyli tłustego mięsa oraz cukrów tak, aby uniknąć poważnych chorób i poprawić stan zdrowia. Z czasem chory eliminuje coraz więcej produktów, gdyż jego zdaniem nie spełniają restrykcyjnych wymagań. Często takie osoby zbytnio dbają o trening fizyczny, który może być ponad ich siły. Istotnym faktem jest to, że tacy pacjenci tracą możliwość odczuwania głodu. Obsesyjne planowanie posiłków dominuje w życiu takiej osoby. U niektórych pojawia się potrzeba przejścia na monodietę. Dodatkowo ważne stają się regularne oczyszczania organizmu, polegające na głodówkach, piciu soków oraz ziół. Ortorektyk nie przyjmuje do wiadomości argumentów bliskich mu osób, ponieważ sam wie najlepiej, co dla niego jest dobre. Może dojść do izolacji takiej osoby, spędzania czasu w samotności, a planowanie jadłospisu staje się nałogiem. Pojawia się intensywna troska o jakość żywnośći, a nie o ilość spożywanego jedzenia. Jednak ortoreksja może przesłonić wszystkie inne aspekty życia u chorego.

Osoby chore na ortoreksję rezygnują ze spożywania:

• żywności zawierającej dodatki, sztuczne substancje i znaczne ilości tłuszczu, soli czy cukru;
• drobiu oraz nabiału, ponieważ mogą zawierać hormony i antybiotyki;
• czerwonego mięsa, bo mogą znajdować się w nim pasożyty;
• wędlin, zawierających azotyny;
• warzyw i owoców, ze względu na pestycydy;
• ryb, przez obecność metali ciężkich.

Ortoreksja - skutki

Tego typu styl życia prowadzi do niedoborów składników mineralnych i witamin. Dieta staje się monotonna, a to prosta droga do niedożywienia i wyniszczenia organizmu. Osoby chorujące na ortoreksję często mają poważne problemy zdrowotne. Bardzo szybko tracą na wadze, choć ich celem nie jest szczupła sylwetka, ale z reguły jedzą zbyt mało. Początkowe braki wymaganych mikroelementów prowadzą najpierw do bólów i zawrotów głowy, następnie problemów z pamięcią i koncentracją. Może wystąpić anemia, awitaminozy oraz spadek odporności. U kobiet mogą pojawić się zaburzenia hormonalne, co często przekłada się na zatrzymanie miesiączkowania.

Obsesyjne dbanie o jakość pożywienia i zdrowego trybu życia prowadzi do wahań nastroju oraz izolacji społecznej (jedzenie w samotności). Konsekwencją ortoreksji mogą być zaburzenia psychiczne, np. depresja. Ortoreksja należy jest do tej samej grupy zaburzeń co anoreksja, oraz bulimia i podobnie jak one wyniszcza organizm i może doprowadzić nawet do śmierci pacjenta.

Ortoreksja - leczenie

Aby rozpocząć leczenie, należy obserwować chorego. Często z pomocą do specjalistów (psycholog, dietetyk) zwracają się osoby z najbliższego otoczenia ortorektyka. Proces leczenia osób z tym zaburzeniem jest skomplikowany i polega na długotrwałej terapii psychologicznej. Zdarzają się przypadki, że wymagana jest suplementacja w celu uzupełnienia niedoborów pokarmowych powstałych w wyniku choroby. Najlepsze efekty przynosi kompleksowa terapia behawioralno-poznawcza, skupiona na źródle problemu i uświadomieniu pacjenta o szkodliwości takiego trybu życia. Psychoterapeuta we współpracy z dietetykiem próbują uporać się z poczuciem niższości i silną potrzebą kontroli spożywanych produktów u pacjenta. Dodatkowo muszą wypracować prawidłowe nawyki żywieniowe.

Źródła:

1. Costa C., Hardan-Khalil K., Gibbs K.; Orthorexia Nervosa: A Review of the Literature. Issues in Mental Health Nursing, 2017, 38(12), 980-988;
2. Funez-Sokola K., Kostecka B., Kucharska K.; Czynniki predysponujące do zachorowania na jadłowstręt psychiczny ze szczególnym uwzględnieniem zawodów podwyższonego ryzyka, Psychiatria Po Dyplomie, 2018(02);
3. Janas-Kozik M.; Ortoreksja – nowe rozpoznanie?, Psychiatria Polska, 2012(3), 446-447;
4. Kędra E., Zaburzenia odżywiania – znak naszych czasów, Pielęgniarstwo i zdrowie publiczne, 2011(1,2), 169-175.