Włókniak twardy i miękki - czym się różnią, czy trzeba je usuwać?

Skóra człowieka pełni różnorodne funkcje od ochrony przed wnikaniem drobnoustrojów po regulację temperatury. Zmienia się na przestrzeni lat, nie tylko podlegając procesom starzenia, ale również na jej powierzchni pojawia się wiele wykwitów, często będących odzwierciedleniem stanu zdrowia organizmu. Włókniaki są jednym z nich. Należą one do łagodnych nowotworów łącznotkankowych. Nie powinny budzić niepokoju, ponieważ z racji swojego niezłośliwego charakteru, zwykle nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Dlaczego powstają? Jakie są rodzaje włókniaków? W jaki sposób można je usunąć i czy warto?

Włókniaki - przyczyny

Włókniaki zwykle powstają w wyniku idiopatycznej niezłośliwej proliferacji fibroblastów- komórek tkanki łącznej właściwej, które występują licznie w skórze. Czynnikiem prowokującym ich powstawanie mogą być podrażnienia skóry, ponieważ często są zlokalizowane w miejscach na nie narażonych, np. pachwiny, dół pachowy, okolice szyi. Częstość ich występowania rośnie z wiekiem. Ich pojawianie się może mieć związek z gospodarką hormonalną kobiet, ponieważ ilość zmian nasila się w ciąży i u starszych kobiet w okresie menopauzalnym. Wykazano również związek ich powstawania z chorobami metabolicznymi.

Włókniak - rodzaje

Wyróżniamy dwa rodzaje włókniaków: miękkie i twarde. Różnią się rozmiarem, miejscem rozmieszczenia czy kolorem zmiany.

Włókniaki miękkie to uszypułowane grudki, zwykle o barwie cielistej lub brązowawej.  Czasami dają się wprowadzić w głąb skóry poprzez ucisk palcem. Zbudowane są ze skóry właściwej oraz naskórka. Zazwyczaj są niewielkie, osiągając rozmiar od 2-5 mm, chociaż zdarzają się też większe. Lokalizują się głównie w fałdach skóry, często w obrębie szyi. Jeśli występują to zwykle nie jako pojedyncza zmiana, ale jako skupisko kilku grudek. Często ich charakter określa się jako wrodzony, jednak mogą wystąpić w każdym wieku. Ciąża może nasilać ich występowanie. Rozpoznanie stawia się w oparciu o ich wygląd i lokalizację. Należy je różnicować z:

• nerwiakowłókniakami występującymi m.in. w chorobie von Recklinghausena - choroba genetyczna o dziedziczeniu autosomalnym dominującym, w której przebiegu mogą występować np. guzy wewnątrzczaszkowe,
• brodawkami łojotokowymi - zwykle ciemniejsze niż włókniaki miękkie, gdy występują licznie na tułowiu, mogą świadczyć o występowaniu nowotworu przewodu pokarmowego, a nawet rakiem podstawnokomórkowym lub kolczystokomórkowym (wymaga to wycięcia zmiany i zbadania jest histopatologicznie).

Włókniaki twarde – etiologia nieznana, ale do najczęstszych czynników wywołujących zalicza się ukąszenia przez owady oraz zapalenie mieszków włosowych. Włókniaki twarde zwykle występują pojedynczo, mnogie zdarzają się u 0,3% chorych, u których stwierdza się zaburzenia odporności. Mają wygląd uniesionych grudek lub guzków o barwie od jasnobrązowej do czerwonobrązowej znajdujących się w skórze i są wraz z nią przesuwalne względem podłoża. W środku są zwykle ciemniejsze niż na obwodzie, który przybiera kolor prawidłowej skóry. Głównie lokalizują się na kończynach dolnych, ale mogą pojawić się w każdej okolicy. Osiągają rozmiary nieco większe niż włókniaki miękkie - od 3 do 10 mm. Pojawiają się w każdym wieku, ale ich nasilenie występuje między 20. a 50. rokiem życia. 4-krotnie częściej problem dotyka mężczyzn. Włókniaki twarde pojawiają się stopniowo w ciągu kilku miesięcy i mogą utrzymywać się latami. Ich rozwój jest zazwyczaj bezobjawowy, jednak zdarzają się przypadki, którym towarzyszy świąd oraz ból przy ucisku.

Rozpoznanie specjalista dermatologii stawia w oparciu o wygląd zmiany. Charakterystyczny jest objaw Fitzpatricka (dimple sign) - włókniaki twarde ulegają uwypukleniu w momencie ucisku kciukiem i palcem wskazującym skóry znajdującej się przy zmianie, tworzy się ,,dołek”. Na podstawie badania histopatologicznego można różnicować je z:

• włókniałym naczyniakiem - znamię naczyniowe, zwykle występujące od urodzenia,
• bliznowcem - guz z tkanki łącznej włóknistej, zwykle powstający w wyniku urazu, ale może też pojawiać się samoistnie, często występuje rodzinnie,
• mięsakiem Kaposiego- zakażenie wirusem opryszczki typu 8 (HHV8), występujący endemicznie w Afryce lub u chorych na AIDS,
• przerzutem raka do skóry, np. rak sutka, płuca, okrężnicy, jajnika czy czerniak.

Usuwanie włókniaków

Włókniaki zwykle nie wymagają usuwania. Leczenie stosuje się zwykle dla uzyskania efektu kosmetycznego.W leczeniu włókniaków miękkich stosuje się:

• kriochirurgię- metoda polegająca na miejscowym niszczeniu tkanki poprzez jej zamrażanie, przy pomocy ciekłego azotu,
• elektrokoagulację - bezinwazyjny, szybki zabieg wykorzystujący łuk elektryczny do usunięcia zmiany, szczególnie polecany u osób o ciemnej karnacji, ponieważ rzadziej niż krioterapia powoduje wystąpienie hipopigmentacji,
• proste wycięcie lub powierzchowne ścięcie przy pomocy skalpela
• laseroterapię.

Włókniaki twarde leczy się, jeśli zmiana ulega powiększeniu, zmianie barwy, krwawieniu lub jest stale podrażniana. W tym celu zazwyczaj stosuje się terapię laserową lub zabieg chirurgiczny.

Włókniaki - zespół metaboliczny

Mimo że włókniaki to zwykle nic nieznaczące zmiany, nie należy ich bagatelizować. Badania wykazały, że występowanie włókniaków miękkich może mieć związek z insulinoopornością, czyli zmniejszoną wrażliwością na insulinę. Temu schorzeniu często towarzyszy nadciśnienie, otyłość, dyslipidemia czy hiperglikemia - są to składowe zespołu metabolicznego. Zespół metaboliczny to współwystępowanie powiązanych patogenetycznie ważnych czynników ryzyka rozwoju miażdżycy i cukrzycy typu 2 oraz ich powikłań sercowo-naczyniowych. 

Źródła:

• Higgins J., Maher M. H., Douglas M. S. Diagnosing common benign skin tumors. American Family Physician, 2015; 92 (7): 601–607
• Jabłońska S., Majewski S. Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową. Wydawnictwo lekarskie PZWL. Warszawa 2008. ISBN 978-83-200-4707-3.
• Wolff K., Johnson R. A. Fitzpatrick’s Color atlas and synopsis of clinical dermatology. 6th edition. The McGraw-Hill Companies, Inc. ISBN 978-0-07-163342-0.
• Sari R., Akman A., Alpsoy E., Balci M.K.: The metabolic profile in patients with skin tags. Clin. Exp. Med., 2010; 10 (3): 193–197
• Szczeklik A., Gajewski P.. Interna Szczeklika. Kraków 2020, wyd. 11. ISBN: 978-83-7430-628-7