Zaburzenie pica - kiedy niejadalne staje się jadalne

Zaburzenie pica to zaburzenie psychiczne, stanowiące rodzaj zaburzenia odżywiania, które polega na powtarzającym się zjadaniu substancji niejadalnych. Może towarzyszyć niektórym chorobom psychicznym albo może być związane z problemami psychologicznymi lub emocjonalnymi. W rzadkich przypadkach może być spowodowane brakiem pewnych składników w pożywieniu, na przykład wapnia lub żelaza.

Nazwa "zaburzenia pica" pochodzi od łacińskiej nazwy sroki, ptaka, który znany jest tego, że kradnie niejadalne przedmioty. Zaburzenie to zostało po raz pierwszy opisane przez Hipokratesa, lekarza greckiego z V i IV wieku p.n.e., jednego z prekursorów współczesnej medycyny. Początkowo było diagnozowane wyłącznie u dzieci. 

Częstość występowania tego zaburzenia w całej populacji trudno określić. Z badań wynika, że zaburzenie psychiczne pica dotyczy 1,3 procent osób, u których występują zaburzenia odżywiania, u 21,8 procent osób z niepełnosprawnością intelektualną oraz u 48 procent dzieci z autyzmem.

Czym jest zaburzenie pica

Zaburzenia odżywiania to zaburzenia, które obecnie diagnozuje się często.  Mogą dotyczyć zarówno dzieci jak i osób dorosłych. Należą do nich między innymi: utrata łaknienia, ograniczanie lub unikanie przyjmowanie pokarmów, jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa), zespół jedzenia nocnego, żarłoczność psychiczna (bulimia nervosa), bigoreksja (obsesja na punkcie umięśnionego ciała) czy ortoreksja (czyli obsesyjne kontrolowanie jakości spożywanych produktów i wybieranie spośród nich tych zdrowych). 

Zaburzenia odżywiania, w zależności od ich rodzaju i nasilenia, mogą prowadzić do wyniszczenia organizmu albo do nadwagi i otyłości, ale także mogą powodować groźne dla życia zmiany w funkcjonowaniu narządów, zaburzenia elektrolitowe czy zaburzenia dotyczące nawodnienia.

Jednym z rzadszych rodzajów zaburzeń odżywiania jest zaburzenie pica, czyli inaczej łaknienie spaczone, które polega na odczuwaniu apetytu na przedmioty nie nadające się do spożycia, takie jak na przykład ziemia, kreda czy węgiel, albo na nieprzetworzone składniki żywności, typu mąka lub surowe ziemniaki. 

W ramach pica można wymienić takie rodzaje tego zaburzenia jak aerofagia (połykanie powietrza), amylofagia (zjadanie skrobi) kautopireiofagia (zjadanie wypalonych zapałek), koniofagia (zjadanie kurzu), koprofagia (zjadanie kału), emitofagia (zjadanie wymiocin), geomelofagia (zjadanie surowych ziemniaków), ryzofagia (zjadanie surowego ryżu), geofagia (zjadanie ziemi), hematofagia (wypijanie krwi), hialofagia (zjadanie szkła), litofagia (zjadanie kamieni), autokanibalizm (zjadanie własnych części ciała), trichofagia (zjadanie włosów lub wełny), urofagia (wypijanie moczu), ksylofagia (jedzenie drewna),  pagofagia (jedzenie lodu) czy mukofagia (jedzenie wydzielin z nosa).

Zaburzenie psychiczne pica może dotyczyć osób w różnym wieku, częściej dotyczy kobiet w ciąży, ze względu na niedobór żelaza, i małych dzieci, które wykazują opóźnienie w rozwoju. 

Spożywanie produktów niejadanych może być incydentalne albo stanowić fazę rozwoju u dziecka. Powód do niepokoju stanowi wówczas, gdy staje się nawykiem, trwającym dłużej niż miesiąc, ponieważ może powodować groźne skutki zdrowotne. 

Z powodu spożywania niejadalnych produktów można wprowadzić do organizmu substancje niestrawne lub toksyczne, które mogą spowodować niedrożność przewodu pokarmowego, zakażenia bakteryjne lub pasożytnicze czy zatrucia. Przy połykaniu ostrych przedmiotów, na przykład szkła, może pojawić się perforacja przewodu pokarmowego, która zagraża życiu. 

Jakim chorobom psychicznym towarzyszy pica

W niektórych przypadkach zaburzenie pica może być wywołane przez niedobory występujące w diecie, na przykład brak wapnia, żelaza, cynku czy witamin z grupy B lub witaminy C. Wtedy występuje u niedożywionych dzieci lub kobiet w ciąży, najczęściej w krajach rozwijających się.

Zaburzenie to może być także związane z chorobami mózgu. Pojawia się u osób z upośledzeniem umysłowym lub zaburzeniami w rozwoju.

Przeważnie jednak związane jest z problemami psychologicznymi i emocjonalnymi oraz towarzyszy niektórym chorobom psychicznym, takim jak schizofrenia czy zaburzenia ze spektrum autyzmu. Zaburzenie pica może stać się wówczas sposobem na radzenie sobie z chorobą.

Samo zaburzenie psychiczne pica jest uznawane za zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (inaczej zwane nerwicą natręctw), ponieważ jedzenie stanowi w tym przypadku zachowanie powtarzalne, natrętne albo może być częścią innego zaburzenia tego typu, na przykład zespołu Kleinego-Levina, na który składają się napady żarłoczności (hiperfagia) i pobudzenia seksualnego oraz okresy nadmiernej senności. Zespół ten zwykle dotyczy chłopców w wieku dorastania.

Jak się leczy zaburzenie pica

Ponieważ zaburzenie odżywiania, w tym zaburzenie pica, są w większości przypadków problemem wtórnym, pomoc osobom cierpiącym na takie zaburzenie psychiczne polega na zdiagnozowaniu podstawowego problemu, będącego jego przyczyną i na próbie jego rozwiązania. Trzeba wówczas wykonać ocenę psychologiczną, aby stwierdzić, czy u pacjenta występują zaburzenia psychiczne lub inne problemy emocjonalne.

Osoby cierpiące na zaburzenia odżywiania to często perfekcjoniści, ze skłonnością do rywalizacji, z niską samooceną. Mogą to być osoby mające osobowość z cechami lękowymi. Także perfekcjonizm matek czy problemy występujące w rodzinie mogą powodować wystąpienie zaburzeń odżywiania u dzieci, także zaburzenia pica. W takich przypadkach pomocna jest psychoterapia, która może być także wspomagana odpowiednią terapią farmakologiczną.

Jeśli zaburzenie odżywiania towarzyszy chorobie psychicznej, jego leczenie polega na stabilizowaniu stanu chorego, wdrożeniu odpowiedniej terapii, która zniweluje objawy choroby i pozwoli odpowiednio je kontrolować oraz ingerować w sytuacji, gdyby się nasilały. 

Tutaj także pomocna bywa psychoterapia oraz leczenie farmakologiczne. 

Jeżeli zaburzenie pica wynika z braku składników pokarmowych, ważne jest uzupełnienie ich niedoboru za pomocą odpowiedniej diety. Jeżeli pica towarzyszy restrykcyjnej diecie, na przykład odchudzającej, trzeba wprowadzić taki sposób odżywiania, aby zaspokoił wszystkie potrzeby organizmu, a jednocześnie dawał efekt w postaci rozsądnego spadku wagi.

Przy leczeniu tego zaburzenia konieczna jest współpraca różnych specjalistów- lekarza rodzinnego, psychiatry, chirurga czy gastroenterologa. Związane jest to z faktem, że pica może wynikać z chorób internistycznych lub psychicznych, a jednocześnie może powodować powikłania wymagające interwencji na przykład chirurga czy gastroenterologa.

Źródła: 
Michalska A., Szejko N., Jakubczyk A. at al., Niespedyficzne zaburzenia odżywiania się - subiektywny przegląd, Psychiatria Polska 2016; 50(3); 497-507
Jabłońska E., Błądkowska K., Bronkowska M.: Zaburzenia odżywiania jako problem zdrowotny i psychospołeczny, Kosmos. Problemy nauk biologicznych. Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika, nr 1/2019
Jagielska G.: One są wśród nas. Dziecko z zaburzeniami odżywiania w szkole i przedszkolu. Informacje dla pedagogów i opiekunów. Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2010.