Odleżyny - jak sobie z nimi radzić?

Na rozwój odleżyn szczególnie narażone są osoby przewlekle chore oraz unieruchomione w każdym wieku. Niezwykle ważna jest profilaktyka, której celem jest zmniejszenie wpływu szkodliwych czynników i tym samym minimalizacja ryzyka powstawania odleżyn, a w przypadku wystąpienia rany poprawa warunków jej gojenia. Leczenie odleżyn jest najskuteczniejsze, gdy prowadzi się je wielotorowo, łącząc fizykoterapię z odpowiednią dietą, zastosowaniem opatrunków, wyposażenia ortopedycznego i farmakoterapii oraz leczenia chirurgicznego.

Profilaktyka przeciwodleżynowa

Odleżyna, zgodnie z definicją, jest poprzedzonym odczynem rumieniowym i przechodzącym w ognisko martwicy owrzodzeniem. Odleżyny powstają na skutek działania ucisku, sił ścinających (np. przy leżeniu z uniesionym tułowiem) i tarcia. Wśród licznych czynników będących przyczynami odleżyn najczęściej wymienia się trzy:

• miejscowe zaburzenia ukrwienia, które związane są z niedostatecznym odżywieniem oraz dotlenieniem tkanki prowadzącymi do stopniowego jej obumierania,
• występowanie ciśnienia krytycznego wpływającego na mikrokrążenie skóry,
• zmniejszenie wytrzymałości tkanek na działanie sił mechanicznych.

Ponadto w literaturze spotkać można również czynniki sprzyjające powstawaniu odleżyn podzielone na zewnątrz – oraz wewnątrzpochodne. Do pierwszej grupy należą: brak możliwości ruchu osoby chorej bądź też zbyt mała jego ilość, zaburzenia stanu odżywienia (niedobory energetyczne, niedobór witamin, niedowaga), zbyt małe nawodnienie, zaburzenia w układzie krążenia (anemia, hipowolemia, zakrzepica naczyń, miażdżyca), zaburzenia metaboliczne, zaburzenia czucia skórnego, choroby neurologiczne, choroby nowotworowe, AIDS, wiek (ze względu na starzenie się skóry). Drug grupa obejmuje takie czynniki jak: siły mechaniczne, wilgoć, temperaturę oraz wilgotność otoczenia, preparaty do pielęgnacji, stosowane metody leczenia (farmakoterapia, zabiegi chirurgiczne). Odleżyny najczęściej występują w okolicach: kości krzyżowej, guzów kulszowych, krętarzy, pięt, kostek oraz okolicy potylicznej  . 

W profilaktyce odleżyn bardzo duże znaczenie odgrywa:

• dbanie o stan ogólny oraz o stan odżywienia,
• edukacja,
• aktywność własna chorego,
• regularna zmiana pozycji,
• stabilizacja pozycji osoby chorej przy pomocy podpórek i wałków,
• kontrola objawów: bólu, duszności, przykurczy,
• unikanie nadmiernego ucisku, tarcia.

Profilaktyka przeciwodleżynowa obejmuje również: zapewnienie dostępu powietrza do ciała przez wyeliminowanie gumowych czy plastikowych podkładów, ochrona przed nietrzymaniem moczu i stolca (zastosowanie podpasek, zewnętrznych zestawów do odprowadzania moczu, cewnika, ochrona skóry), zastosowanie jednorazowych kaczek oraz basenów, odpowiednią bawełnianą pościel i bieliznę osobistą czy zastosowanie cienkich opatrunków. Istotna w zapobieganiu odleżynom jest troskliwa pielęgnacja skóry w ramach, której należy stosować mydło szare lub o pH 5,5, a także preparaty zapobiegające jej przesuszaniu. W profilaktyce przeciwodleżynowej niezbędne jest stosowanie materacy przeciwodleżynowych. Profilaktyka przeciwodleżynowa to też prawidłowa dieta zapewniająca odpowiednią podaż energii, składników odżywczych ( pełnowartościowe białko, wielonienasycone kwasy tłuszczowe), witamin ( szczególnie witamina A, C, B2), składników mineralnych (w tym żelazo i cynk) oraz płynów. -  Istotnym elementem profilaktyki odleżynowej jest właściwa opieka pielęgniarska, polegająca na częstych zmianach pozycji ciała osoby narażonej na powstanie odleżyn oraz pobudzanie krążenia narażonych miejsc poprzez manewry manualne - zwraca uwagę specjalista chirurgii ogólnej lek. Łukasz Firkowski.

Odleżyny – stopnie

Odleżyny dzieli się zależnie od: głębokości, wyglądu rany lub też jej wielkości. Uważa się, że najbardziej właściwym podziałem jest pięciostopniowy podział według Torrance'a.

• Stopień I to blednące zaczerwienienie, pod którym rozumieć należy reaktywne przekrwienie i zaczerwienienie jako odpowiedź na uraz blednące pod wpływem ucisku palca, co jest oznaką, że mikrokrążenie nie zostało uszkodzone.
• II stopień, czyli nieblednące zaczerwienienie to rumień utrzymujący się po zniesieniu ucisku, który wskazuje na uszkodzenie mikrokrążenia, zapalenie oraz obrzęk tkanek. Może również występować powierzchniowy obrzęk, uszkodzenia naskórka i pęcherze.
• Stopień III odleżyn to uszkodzenie pełnej grubości skóry aż do granicy z tkanką podskórną. Brzegi rany otoczone są obrzękiem i rumieniem, a jej dno z kolei wypełnione jest czerwoną ziarniną lub żółtymi masami rozpadających się tkanek.
• W stopniu IV uszkodzenie obejmuje również tkankę podskórną. Przyczyną martwicy tkanki tłuszczowej jest zapalenie i zakrzepica małych naczyń. Zazwyczaj brzeg odleżyny jest dobrze odgraniczony, jednak martwica może również dotyczyć tkanek otaczających. Dno może być pokryte brunatno – czarną martwicą.
• Przy stopniu V martwica jest zaawansowana i przekracza powięź mięśniową. Dochodzić może do zmian martwiczych obejmujących również tkankę kostną. Powstają jamy, które mogą komunikować się między sobą. W ranie z kolei znajdują się rozpadające się masy tkanek.

Odleżyny – leczenie

Leczenie odleżyn jest procesem trudnym i długotrwałym ponieważ należą one do ran przewlekłych. Terapia powinna być prowadzona wielotorowo. Jednym z elementów leczenia są zabiegi fizykoterapeutyczne: galwanizacja ( zabieg z wykorzystaniem prądu stałego), jonoforeza ( wprowadzenie leku do tkanki z użyciem prądu stałego), elektrostymulacja wysokonapięciowa, naświetlanie lampą z czerwonym i niebieskim filtrem, ultradźwięki, magnetoterapia, magnetostymulacja i laseroterapia. Leczenie odleżyn to także zastosowanie specjalnych opatrunków przeznaczonych do tego celu, które w swoim składzie zawierają środki: odkażające, bakteriostatyczne i zmniejszające ból. Niezbędna jest jednak wiedza o ich budowie oraz właściwościach, aby wykorzystać w terapii opatrunek najbardziej odpowiedni do danej sytuacji klinicznej. 

Aktualnie dostępne są opatrunki zaklasyfikowane do siedmiu różnych grup: błony poliuretanowe, hydrokoloidy, hydrożele, gąbki poliuretanowe, dekstranomery, opatrunki alginianowe oraz inne lub złożone. Zastosowane mogą być do leczenia odleżyn każdego stopnia zaawansowania. Kolejny element terapii odleżyn to zastosowanie odpowiedniego wyposażenia ortopedycznego: materace zmiennociśnieniowe, poduszki ciśnieniowe i regulowane wielopoziomowo łóżka medyczne. Stosuje się także farmakoterapię, która może wspomóc w znacznym stopniu gojenie się ran, podobnie jak prawidłowo zbilansowana dieta bogata w pełnowartościowe białko, wielonienasycone kwasy tłuszczowe ( omega - 3) i zapewniająca odpowiednią podaż energii, witamin ( zwłaszcza A, C i E), składników mineralnych ( szczególnie cynk i selen, zaleca się czasem suplementację) oraz wody. - Istotnym elementem terapii odleżyn jest ich opracowanie chirurgiczne, polegające na usunięciu zmian martwiczych, poprzez wycięcie i otwarcie przestrzeni podskórnej, dzięki czemu upłynnione zmiany martwicze mogą ulegać wydzieleniu - mówi lek. Wojcie Firkowski. - Skóra właściwa, mimo jej martwicy jest nadal wytrzymała mechanicznie przez długi okres czasu, mimo że w tkance podskórnej dochodzi do upłynnienia zmian martwiczych. B je uwolnić, by proces martwiczy nie ulegał rozszerzenie należy opracować chirurgicznie odleżynę - zaznacza chirurg z wrocławskiego oddziału Enel-med.

Źródła:

• Sopata M., Łuczak J. Profilaktyka i leczenie zachowawcze odleżyn ( cz. I). Klinika zakażeń szpitalnych 2003; 4: 81 – 88.
• Wysokiński P., Świeszczak K. Odleżyny jako istotny problem w opiece i rehabilitacji pacjenta unieruchomionego. Horyzonty współczesnej fizjoterapii 2016;195 – 212.
• Wesołowski R. et al. Odleżyny jako problem interdyscyplinarny – rola fizjoterapeuty oraz dietetyka w procesie leczniczym. Wiosna młodych fizjoterapeutów 2013; 1: 51 – 62.