Stomatologia: opieka nad pacjentem niepełnosprawnym psychoruchowo

Pacjent niepełnosprawny psychoruchowo, który trafi do gabinetu stomatologicznego, wymaga odpowiedniego podejścia ze strony personelu medycznego. Może między innymi korzystać z leczenia w znieczuleniu. Wyjaśniamy, jak wygląda opieka nad pacjentem niepełnosprawnym u dentysty oraz jakie są w tym zakresie prawa pacjenta niepełnosprawnego.

Z leczenia stomatologicznego korzystają także osoby niepełnosprawne, czyli takie, u których występuje ograniczenie lub brak zdolności do wykonywania określonych czynności w sposób lub w zakresie uważanym za normalny dla człowieka, wynikające z uszkodzenia i upośledzenia funkcji organizmu.

Niepełnosprawność może być sensoryczna, czyli dotycząca zaburzeń zmysłu wzroku (w przypadku osób niewidomych i słabo widzących) i słuchu (w przypadku osób głuchych i niedosłyszących).

Niepełnosprawność ruchowa, polegająca na ograniczeniu możliwości samodzielnego poruszania się, może być wynikiem chorób (na przykład mózgowego porażenia dziecięcego lub stwardnienia rozsianego) albo wypadku czy też wynikać z zaawansowanego wieku.

Niepełnosprawność intelektualna dotyczy osób upośledzonych umysłowo. Może ona być wrodzona i towarzyszyć chorobom genetycznym (takim jak zespół Downa) lub nabyta, spowodowana uszkodzeniem mózgu (tak jak w przypadku demencji starczej czy choroby Alzheimera). 

Niepełnosprawność może także dotyczyć funkcjonowania społecznego i objawiać się na przykład zaburzeniami lękowymi albo może dotyczyć obniżonej sprawności komunikowania się. Niepełnosprawność dotyczy także osób chorych psychicznie, u których choroba wpływa na funkcjonowanie w społeczeństwie i komunikację z innymi.

W przypadku osoby niepełnosprawnej psychoruchowo mamy do czynienia zarówno z ograniczeniami dotyczącymi sprawności ruchowej, jak i dotyczącymi zdrowia psychicznego.

Gabinety stomatologiczne przyjmujące takich pacjentów są przygotowane na ograniczenia, które ich dotyczą, i starają się zrobić wszystko, aby czuli się oni komfortowo i aby ich leczenie przebiegło efektywnie. 

Opieka nad pacjentem niepełnosprawnym w gabinecie stomatologicznym

Opieka nad pacjentem niepełnosprawnym w gabinecie stomatologicznym zależy od jego wieku, stopnia upośledzenia ruchowego oraz umysłowego, a także od tego, jakiego leczenia wymaga.

Zdarza się, że osoby niepełnosprawne nie uczęszczają do stomatologa na regularne kontrole i leczenie. W przypadku dzieci bywa, że rodzice chcą je uchronić przed dodatkowym bólem i stresem. Natomiast dorosłe niepełnosprawne osoby często mają problem z samodzielnym dotarciem do dentysty. Problemem jest dostępność leczenia w miejscu zamieszkania, a nie każdy ma możliwość udania się do odległych miejscowości, gdzie takie gabinety działają.

Efektem jest wówczas pogarszający się stan uzębienia i konieczność przeprowadzenia wielu zabiegów (na przykład usunięcia kilku zębów dotkniętych próchnicą) podczas jednej wizyty. 

Zgodnie z przepisami każda placówka medyczna powinna posiadać udogodnienia dla osób niepełnosprawnych ruchowo. Nowoczesne unity, czyli fotele stomatologiczne, są tak skonstruowane, że przyjęcie pacjenta jest możliwe bez przenoszenia go na fotel (posiadają odwracane zagłówki).

Jednak niektóre osoby niepełnosprawne wymagaja pomocy w dotarciu do gabinetu stomatologicznego, a także asysty osoby towarzyszącej podczas leczenia. 

Taka możliwość wynika z przepisów. Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta mówi (w art. 21), że na życzenie pacjenta przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych może być obecna inna osoba. W przypadku pacjenta niepełnosprawnego może to być opiekun.

Na przykład, jeżeli do gabinetu przychodzi osoba głucha, to może z nią także wejść tłumacz języka migowego. 

W przypadku osób upośledzonych umysłowo czy chorych psychicznie obecność opiekuna podczas leczenia w gabinecie stomatologicznym sprawia, że pacjent czuje się bezpieczniej i jest spokojniejszy.

Prawa pacjenta niepełnosprawnego w gabinecie 

Osoby niepełnosprawne intelektualnie często bywają ubezwłasnowolnione. W takim przypadku zgodę na ich leczenie musi podpisywać opiekun prawny (gdy dotyczy to ubezwłasnowolnienia całkowitego) lub kurator (w przypadku częściowego ubezwłasnowolnienia). W tym drugim przypadku, jeśli chodzi o proste zabiegi medyczne, pacjent może samodzielnie wyrazić zgodę na ich wykonanie (jeżeli jest w stanie to zrobić).

Jeżeli leczenie dotyczy niepełnosprawnego dziecka, zgodę wyrażają rodzice lub opiekunowie prawni tak jak w przypadku dziecka zdrowego.

Osoby niepełnosprawne mają takie samo prawo do wszystkich świadczeń stomatologicznych jak osoby pełnosprawne. W przypadku świadczeń gwarantowanych (finansowanych przez NFZ) jest to leczenie ogólnostomatologiczne, leczenie w zakresie chirurgii stomatologicznej, periodontologii, protetyki, a także leczenie doraźne w przypadku bólu.

W przypadku osób niepełnosprawnych, które nie są w stanie współpracować z dentystą podczas leczenia, na przykład osób z głębokim upośledzeniem umysłowym, dzieci upośledzonych umysłowo, czy osób wymagających natychmiastowego leczenia większej liczby zębów, jedynym wyjściem jest często przeprowadzenie zabiegu w znieczuleniu ogólnym.

Pacjenci niepełnosprawni mają prawo do leczenia w znieczuleniu, które jest finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

W rozporządzeniu ministra zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia stomatologicznego (paragraf 4) czytamy: “Osobom niepełnosprawnym do ukończenia 16. roku życia oraz osobom niepełnosprawnym w stopniu umiarkowanym i znacznym od ukończenia 16. do ukończenia 18. roku życia, jeżeli wynika to ze wskazań medycznych, przysługują kompozytowe materiały światłoutwardzalne do wypełnień oraz znieczulenie ogólne przy wykonywaniu świadczeń gwarantowanych, z wyłączeniem procedury wizyty niepowiązanej z innymi świadczeniami gwarantowanymi (pierwszej wizyty dzieci do ukończenia 6. roku życia). Osobom niepełnosprawnym w stopniu umiarkowanym i znacznym, które ukończyły 18. rok życia, jeżeli wynika to ze wskazań medycznych, przysługują znieczulenie ogólne i kompozytowe materiały światłoutwardzalne do wypełnień”.

Obowiązek zapewnienia takim osobom znieczulenia podczas leczenia mają gabinety stomatologiczne, które oferują świadczenia finansowane ze środków publicznych. 

Także placówki stomatologiczne oferujące świadczenia komercyjne wysokiej jakości oferują możliwość leczenia osób niepełnosprawnych w bezpiecznych warunkach, w znieczuleniu ogólnym.

Prawa pacjenta niepełnosprawnego - kiedy potrzebna jest narkoza stomatologiczna?

Całkowita narkoza stomatologiczna polega na znieczuleniu ogólnym pacjenta poprzez podanie odpowiednich środków, tzw. anestetyków drogą dożylną lub dodatkowo drogą wziewną.

Zabiegi prowadzone pod narkozą są możliwe do wykonania w warunkach szpitalnych, ale także w odpowiednio wyposażonym i przystosowanym do tego celu gabinecie stomatologicznym. W zabiegu musi uczestniczyć anestezjolog oraz pielęgniarka anestezjologiczna. 

Pod narkozą można wykonać wszystkie zabiegi stomatologiczne. Może to być leczenie zachowawcze, czyli zakładanie wypełnień, leczenie endodontyczne, a także ekstrakcja jednego lub kilku zębów oraz wszczepianie implantów. Podczas trwającego nawet kilka godzin zabiegu można wykonać wiele potrzebnych procedur, bez powodowania bólu i stresu u pacjenta.

Leczenie stomatologiczne pod narkozą jest niezbędne nie tylko u osób niepełnosprawnych, ale także u pacjentów z dentofobią, u osób, które wymagają rozległych zabiegów chirurgicznych, albo u małych dzieci, które mają zaawansowaną próchnicę. 

Stosuje się je u dzieci lub osób dorosłych na przykład z mózgowym porażeniem dziecięcym, z zespołem Downa, ze spektrum autyzmu, epilepsją, dystrofią mięśniową czy zespołami metabolicznymi.

Źródła: 

Rogalewska A., Olszewska A., Cieślińska K. et al., Znieczulenie ogólne w praktyce lekarza pedodonty; Magazyn Stomatologiczny 6/2019
Obwieszczenie Ministra Zdrowia z 20 maja 2019 roku (Dz. U. poz. 1199) w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia stomatologicznego.
Wojcieszak A., Arciszewska K., Sytuacja osób ubezwłasnowolnionych w procesie wyrażania zgody na zabieg medyczny. Wybrane zagadnienia, Białostockie Studia Prawnicze, 2017, tom 22, nr 2, s. 97-106
Gerreth K., Cieślińska K.: Zabiegi stomatologiczne w znieczuleniu ogólnym u dzieci niepełnosprawnych. Family Medicine and Primary Care Review, 2005, 7, 63-67.
Borowska M., Skorzyński W., Rahnama M, et. al., Aspekty leczenia stomatologicznego dzieci specjalnej troski i pacjentów niepełnosprawnych, Magazyn Stomatologiczny, 20143, nr 10, s. 90-94
Karkowska D., Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Komentarz. Wolters Kluwer, Warszawa 2016