Czym jest choroba Nipah i jakie są jej przyczyny?

Choroba Nipah to zapalenie mózgu, które jest rezultatem zakażenia wirusem Nipah. Jest to choroba zakaźna, którą można się zarazić przez kontakt z zakażonymi zwierzętami lub ludźmi. Wyjaśniamy, czym jest choroba Nipan, jak się objawia oraz jakie są metody jej leczenia.

Czym jest choroba Nipah?

Wirus Nipah to wirus należący do rodziny Paramyxoviridae, do której należą także wirusy odry, świnki lub paragrypy. Może być przyczyną chorób u ludzi i zwierząt.

Wirus ten został wykryty w roku 1998 w Malezji, gdzie stwierdzono przypadki powodowanej przez niego choroby Nipah. Od tego czasu wykrywany jest co roku w krajach azjatyckich. Pojawia się także w innych regionach świata, zwykle wtedy, gdy zakażona osoba przyjeżdża tam z kraju, w którym się zaraziła.

Głównym rezerwuarem wirusa Nipah są nietoperze, a zakażenie następuje przez kontakt z zakażonymi zwierzętami: nietoperzami, świniami (tak było w Malezji w roku 1998) lub końmi (taką drogę zakażenia odkryto na Filipinach w roku 2014), oraz ich wydzielinami.

Zakażenie może też nastąpić poprzez wypicie surowego soku z drzew palmowych, skażonego wydzielinami nietoperzy. Taką drogę zakażenia stwierdzono w Bangladeszu i w Indiach w roku 2001, gdzie odkryto szczep odmienny od tego stwierdzonego w Malezji. Źródłem zakażenia wirusem Nipah może być też zakażony człowiek.

Choroba Nipah to poważna choroba, której śmiertelność może wynosić od 40 do nawet 70 procent, w zależności od szczepu wirusa będącego jej przyczyną. Zdarza się, że przebiega bezobjawowo, ale najczęściej powoduje zapalenie mózgu oraz powikłania neurologiczne. Zapalenie mózgu wywołane wirusem Nipah może także przybierać formę utajoną i reaktywować się po długim czasie, nawet po wielu latach.

Jak się objawia choroba wywołana wirusem Nipah?

Od momentu zarażenia choroba Nipah może się rozwijać od 4 dni do 14 dni, ale były nawet przypadki okresu inkubacji trwającego do 2 miesięcy.

Jak długo trwa zapalenie mózgu? W ciągu pierwszych kilku dni występuje gorączka, bóle i zawroty głowy i wymioty, następnie mogą się pojawić takie objawy jak senności, błędne odruchy źrenic, zaburzenia orientacji i zaburzenia świadomości. Mogą wystąpić drgawki, zaburzenie osobowości oraz dysfunkcje poznawcze.

Mogą to być objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub rozlanego zapalenia mózgu. Stan taki może doprowadzić nawet do śpiączki kończącej się zgonem.

Do objawów choroby Nipah należy także zespół chronicznego zmęczenia, zaburzenia behawioralne i zmiany neuropsychiatryczne. U części chorych (u około połowy lub nawet u dwóch trzecich, w zależności od szczepu wirusa) diagnozuje się infekcje dróg oddechowych.

Ponieważ choroba Nipah objawia się podobnie, jak wiele innych chorób wirusowych lub bakteryjnych, jej stwierdzenie musi nastąpić za pomocą badań wykrywających wirusa.

Zakażenie Nipah można zdiagnozować za pomocą izolacji wirusa, badań histopatologicznych, immunohistochemii (metody wykrywania rozmaitych substancji antygenowych w skrawkach mikroskopowych, stosowanej w histopatologii i histologii), testów serologicznych i molekularnych testów diagnostycznych.

Materiałem do diagnostyki może być krew, płyn mózgowo-rdzeniowy, mocz, wymazy z nosa i gardła, w których można stwierdzić materiał genetyczny wirusa.

Zbadać można także krew zakażonego w kierunku przeciwciał przeciwko wirusowi Nipah, za pomocą testu immunoenzymatycznego (ELISA), ale takie badanie można wykonać dopiero po upływie określonego czasu od zakażenia. Pomocne w diagnozie mogą być także badania w zakresie diagnostyki obrazowej – tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego, pozwalające stwierdzić zmiany w mózgu, wywołane chorobą.

Jakie są metody leczenia choroby Nipah?

Nie powstał dotychczas lek, który byłby skuteczny w zwalczaniu choroby Nipah. W przypadku stwierdzenia zakażenia wirusem Nipah stosowane jest więc leczenie objawowe.

Chorzy trafiają do szpitala, na oddział zakaźny. Stosuje się u nich leki łagodzące występujące objawy, czyli przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, zwalczające infekcje wtórne (na przykład infekcję górnych dróg oddechowych), leki przeciwdrgawkowe a także wentylację mechaniczną i rehabilitację.

Podczas epidemii, która miała miejsce w Malezji, u chorych na zapalenie mózgu wywołane wirusem Nipah stosowano między innymi takie leki przeciwwirusowe jak rybawiryna i acyklowir, które przynosiły dobre rezultaty.

Tak jak wszystkim chorobom zakaźnym, także zakażeniu wirusem Nipah można zapobiegać, unikając bezpośredniego kontaktu ze źródłem zakażenia, czyli zakażonymi ludźmi, zakażonymi zwierzętami oraz ich wydzielinami oraz unikając spożywania żywności, która może być przez te wydzieliny skażona. Zapobiega zakażeniu także zachowywanie zasad higieny - dezynfekcja i mycie rąk, zasłanianie nosa i ust w przypadku kontaktu z chorymi lub podejrzanymi o zakażenie.

Czy wirus Nipah stanowi zagrożenie epidemiczne?

Z uwagi na wysoką śmiertelność oraz brak leku skutecznego w zwalczaniu choroby powodowanej przez wirus Nipah może on stanowić zagrożenie epidemiczne. Doświadczenia ostatniego roku i pandemia choroby COVID-19, wywoływanej przez zarażenie wirusem SARS-CoV-2 pokazują, że lokalnie pojawiające się patogeny mogą rozprzestrzenić się w wielu krajach na całym świecie wywołując masowe zachorowania. W przypadku wirusa Nipah jest to także realne zagrożenie, ponieważ pojedyncze zakażenia tym wirusem odkryto także w innych krajach poza Azją, na przykład w Australii.

Dotychczas epidemie spowodowane przez wirus Nipah ograniczały się jedynie do kontynentu azjatyckiego, ale choroba Nipah jest wymieniona przez Światową Organizację Zdrowia jako jedna z tych chorób, które stanowią największe zagrożenie dla zdrowia publicznego ze względu na swój potencjał epidemiczny. Obawy budzi przede wszystkim długi okres inkubacji oraz mało charakterystyczne pierwsze symptomy, które mogą wskazywać na inne choroby, takie jak grypa czy COVID-19. Wirus ten bardzo często mutuje, a kolejne mutacje mogą się lepiej przystosować do przenoszenia się między ludźmi.

Podczas międzynarodowej konferencji, która odbyła się w roku 2019 w Singapurze, w 20-lecie pierwszej epidemii wywołanej przez wirus Nipah, spotkało się ponad 200 ekspertów z całego świata. Zadeklarowali oni wspólne działania dotyczące między innymi opracowania skutecznej diagnostyki oraz skutecznych leków stosowanych w przypadku stwierdzenia choroby Nipah. Trwają także prace nad szczepionką przeciwko tej chorobie. Podczas konferencji mówiono o kilkunastu substancjach, które znajdowały się wówczas w fazie badań przedklinicznych.

Źródła:

Roma R., Wan L., Lee B., at al., Nipah@20: Lessons Learned from Another Virus with Pandemic Potential, 2020, mSphere Jul-Aug, 5(4)

Sharma V., Kaushik S., Kumar R. at al., Everging trends of Nipah virus: A review, Reviews in Medical Virology, 2019, Jan 29(1)

Brenda S. P., Tchoyoson C.C, Wang L., Nipah Virus Infection, Journal of Clinical Microbiology, 2018, Jun 56(6)

Parfieniuk-Kowerda A., Co to jest choroba Nipah i jakie są jej przyczyny? Medycyna Praktyczna