Gastropareza, czyli opóźnione opróżnianie żołądka

Szybkie uczucie sytości oraz długo utrzymujące się uczucie pełności po posiłku mogą świadczyć o pojawiającym się problemie zalegania pokarmu w żołądku. Gastropareza, czyli opóźnione opróżnianie żołądka zwykle wynika z zaburzeń motoryki żołądka na tle neurologicznym lub hormonalnym. Główną trudnością diagnostyczną jest określenie choroby będącej przyczyną wystąpienia charakterystycznego obrazu klinicznego. Cukrzyca jest często wskazywaną chorobą, mogącą przyczynić się do powstania gastroparezy. Czym jest to spowodowane? Jakie inne choroby mogą doprowadzić do opóźnienia opróżniania żołądka? Dowiedz się jakie objawy towarzyszą chorobie i jakie są dostępne metody leczenia.

Gastropareza - co to jest?

Gastropareza jest zespołem objawów klinicznych wywołanych przewlekłym opóźnianiem opróżniania żołądka, które nie jest związane z żadną przeszkodą mechaniczną. Zwykle do upośledzenia motoryki żołądka dochodzi na skutek zaburzeń neurologicznych oraz hormonalnych. Choroba prowadzi do zalegania pokarmu i rozciągania ścian żołądka. 

Większość przypadków gastroparezy ma spontaniczny początek i nieznaną przyczynę. W około 20% może zostać wywołana zakażeniem wirusami cytomegalii, ospy wietrznej oraz Epsteina-Barr (wywołujący mononukleozę zakaźną). Częstą przyczyną jest również cukrzyca, gdzie choroba jest jedną z postaci klinicznych cukrzycowej neuropatii autonomicznej. Inne przyczyny to: 

• zabiegi operacyjne,
• leki, np. opioidy, przeciwcholinergiczne i analogi GLP-1,
• choroba Parkinsona,
• twardzina układowa,
• toczeń rumieniowaty układowy,
• zespoły paranowotworowe,
• amyloidoza,
• mastocytoza układowa,
• niedokrwienie jelit.

Rozpoznanie stawia się na podstawie typowych objawów oraz obiektywnego badania, w którym stwierdzono opóźnione opróżnianie żołądka z wykluczeniem przyczyny mechanicznej. Do zalecanych metod oceny opróżniania żołądka zaliczamy: 

• scyntygrafię ze standaryzowanym posiłkiem znaczonym radioaktywnym technetem,
• kapsułkę bezprzewodową z funkcją oceny pH w otaczającym środowisku,
• test oddechowy z oceną stężenia 13CO2 w wydychanym powietrzu po spożyciu pokarmu znaczonego tym izotopem.

W niektórych przypadkach przydatne mogą okazać się badania endoskopowe, radiologiczne lub manometria (umożliwia pomiar ciśnienia na wysokości górnego i dolnego zwieracza przełyku oraz w obrębie mięśniówki przełyku). 

Wykonanie obiektywnych badań jest bardzo ważne, ponieważ należy wykluczyć inne choroby mogące dawać bardzo podobne objawy.  Są to między innymi:

• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
• refluks dwunastniczo-żołądkowy,
• jadłowstręt psychiczny i bulimia,
• niedoczynność tarczycy,
• przewlekłe stosowanie kannabinoidów.

Gastropareza cukrzycowa

Gastroparezę stwierdza się u 30%-50% chorych z długoletnią cukrzycą typu 1, jak i typu 2. Postać autoimmunologiczna choroby 4-krotnie częściej wywołuje zaburzenie opróżniania żołądka. 

Pierwszą wskazówką, dającą podejrzenie tego zaburzenia są pojawiające się epizody ciężkiej hipoglikemii. Dzieje się tak, ponieważ chorzy przyjmują insulinę adekwatnie do spożywanego posiłku, jednak w wyniku zatrzymania pokarmu w żołądku, nie wchłaniają się węglowodany w nim zawarte. 
Cukrzyca jest chorobą wieloczynnikową, dlatego ciężko wskazać konkretną przyczynę wywołującą gastroparezę. Najbardziej prawdopodobnym czynnikiem jest neuropatia nerwu błędnego, który w fizjologicznych warunkach pobudza migrujący kompleks motoryczny odpowiedzialny za usuwanie z żołądka zalegających resztek pokarmu oraz uczestniczy w regulacji motyliny, będącej czynnikiem wywołującym skurcze w górnym odcinku przewodu pokarmowego. Najważniejszym celem leczenia gastroparezy cukrzycowej jest odpowiednia kontrola glikemii. Uzyskuje się ją przez modyfikację dotychczasowego leczenia. 

Gastropareza - objawy

Do najczęstszych objawów gastroparezy zaliczamy nudności i wymioty. Z powodu zaburzeń w opróżnianiu żołądka znacznie szybciej niż u zdrowych osób pojawia się uczucie sytości. Chorym towarzyszy długo utrzymująca się pełność poposiłkowa. Większość pacjentów będzie zgłaszało dyskomfort, a nawet ból w nadbrzuszu. Pojawiają się również wzdęcia. W ciężkich przypadkach obserwuje się utratę masy ciała, niedożywienie oraz zaburzenia w gospodarce wodno- elektrolitowej.  

Objawy nie zawsze korelują z ciężkością przebiegu choroby oraz ze stopniem upośledzenia opróżniania żołądka stwierdzonym w specjalistycznych badaniach potwierdzających ilość zalegającego pokarmu. 

Gastropareza – leczenie

Głównym celem leczenia gastroparezy jest zmniejszenie dolegliwości oraz zapobieganie powikłaniom choroby, np. niedożywieniu czy odwodnieniu. Najważniejsze znaczenie ma leczenie żywieniowe. Zaleca się częstsze spożywanie posiłków, ale o znacznie mniejszej objętości. Każdy kęs pokarmu zaleca się dokładnie i powoli przeżuwać. Należy unikać potraw obfitych w tłuszcz oraz błonnik, ponieważ te dwa składniki znacząco przyczyniają się do dłuższego zalegania posiłków w żołądku. Przy złej tolerancji pokarmów stałych, należy rozdrabniać jedzenie. Najlepiej sprawdzą się posiłki półpłynne takie jak zmiksowane zupy, musy owocowe czy kleiki. Po posiłku należy pozostać co najmniej przez godzinę w pozycji pionowej, co ułatwi opróżnienie żołądka. W najcięższych przypadkach należy rozważyć żywienie za pomocą sondy dojelitowej lub dożylne. 

Jeśli postępowanie dietetyczne nie przynosi poprawy konieczne może okazać się leczenie farmakologiczne. Zastosowanie znajdują leki prokinetyczne, które poprzez mechanizmy neurohumoralne przyspieszają opróżnianie żołądka oraz pasaż jelitowy. Dla poprawienia komfortu życia stosuje się również leki łagodzące uporczywe objawy takie jak nudności czy wymioty. Leki najlepiej przyjmować w postaci płynnej, a jeśli nie wykazują odpowiedniej skuteczności- parenteralnie. 

Jeśli powyższe postępowanie nie przynosi oczekiwanych rezultatów, ulgę w chorobie mogą dać inne, bardziej inwazyjne metody:

• elektryczna stymulacja żołądka,
• wstrzyknięcie toksyny botulinowej do odźwiernika,
• rozszerzanie balonowe odźwiernika,
• endoskopowa pyloromiotomia (nacięcie podłużnych i obwodowych mięśni odźwiernika),
• chirurgiczna pyloroplastyka,
• akupunktura.

Przeczytaj też: Wrzody żołądka, co trzeba wiedzieć?

Źródła:

1. Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski. Interna Szczeklika. Kraków 2020, wyd. 11. ISBN: 978-83-7430-628-7
2. https://www mp.pl/interna/aktualnosci/aktualizacje-podrecznika/show.html?id=142388
3. https://www mp.pl/insulinoterapia/insulinoterapia_w_praktyce/sytuacje_szczegolne/114485,8-zalecen-dla-pacjenta-z-gastropareza-cukrzycowa
4. Monika Krzyżewska, Paweł Maroszek, Beata Mrozikiewicz-Rakowska et al. Gastropareza cukrzycowa: czy wiesz, jak ją rozpoznać oraz skutecznie leczyć?, Diabet. Klin. 2014; 3, 4: 157–166.