Kurza ślepota – jak leczyć tę niebezpieczną chorobę wzroku?

Ludzkie oko nieustannie musi przystosowywać się do zmieniającego się natężenia światła. Gdy ma do czynienia ze słabym oświetleniem lub gdy funkcjonuje w całkowitej ciemności, źrenice rozszerzają się, by więcej światła mogło wpadać do oka. Następnie światło odbierane jest przez siatkówkę – tkankę w tylnej części oka, w której znajdują się wszystkie komórki pręcików i czopków. Dzięki czopkom widzimy kolory, pręciki pomagają nam widzieć w ciemności. Kiedy pręciki nie działają prawidłowo z powodu urazu czy choroby, zaczynają się problemy z dobrym widzeniem w ciemności. Jedną z takich sytuacji jest kurza ślepota – czym jest, jakie są przyczyny jej powstawania i jakie objawy jej towarzyszą, na czym polega diagnostyka kurzej ślepoty i czy możliwe jest jej wyleczenie – o tym w poniższym artykule.

Kurza ślepota – co to jest?

Kurza ślepota znana również pod nazwą ślepoty zmierzchowej i nyktalopii, jest niezdolnością do wyraźnego widzenia w warunkach słabego oświetlenia – zarówno o zmierzchu, jak i w słabo oświetlonych miejscach, na przykład w restauracji przy świecach czy w kinie. Wiąże się ona z niemożnością szybkiej adaptacji oka z dobrze do słabo oświetlonego otoczenia. Może być konsekwencją problemów z siatkówką. Nazwa ‘kurza’ wzięła się z biologicznego uwarunkowania tych ptaków, których gałki oczne nie są przystosowane do widzenia w ciemności. Ślepoty zmierzchowej nie wolno lekceważyć i próbować przywyknąć do jej objawów, ponieważ nieleczona może doprowadzić do skrajnego pogorszenia się zmysłu wzroku lub do całkowitej jego utraty.

Kurza ślepota – przyczyny i objawy

Przyczyn kurzej ślepoty może być wiele – począwszy od czynników genetycznych, przez następstwa schorzeń siatkówki, schorzeń nerwu wzrokowego, zaćmy czy też  długotrwałego niedoboru witaminy A. Może ją również powodować przyjmowanie leków na jaskrę, które działają poprzez zwężenie źrenic. Przyczyną jej występowania jest także nadużywanie alkoholu. Zwiększone ryzyko wystąpienia kurzej ślepoty mają osoby niedożywione, w tym z zaburzeniami odżywiania z powodu anoreksji, bulimii czy ortoreksji oraz te z zakłóceniami w przyswajaniu witamin i składników mineralnych.
Ślepota nocna może być objawem kilku chorób, a należą do nich między innymi:

• barwnikowe zwyrodnienie siatkówki, które należy do grupy rzadkich chorób genetycznych, a polega na tym że pręciki w siatkówce są poważnie zaatakowane już we wczesnym stadium choroby. Może ono powodować postępującą utratę wzroku, a kurza ślepota jest jednym z pierwszych jego objawów;
• zaćma, która występuje, gdy soczewka oka ulega zmętnieniu, co prowadzi w pierwszej kolejności do kurzej ślepoty. Osoby starsze mają zwiększone ryzyko rozwoju zaćmy, dlatego są bardziej narażone na ślepotę nocną z powodu zaćmy niż dzieci lub młodzi dorośli;
• jaskra, która występuje, gdy płyn gromadzi się w przedniej części oka i zwiększa w nim ciśnienie, uszkadzając w ten sposób nerw wzrokowy. Jaskra najpierw atakuje widzenie peryferyjne, a następnie uszkadza widzenie centralne. Prowadzi do zaburzeń zarówno w widzeniu dziennym, jak i nocnym, ponieważ części siatkówki przestają zupełnie działać;
• niedobór witaminy A - nasze oko, by zobaczyć pełne spektrum światła, musi wytworzyć określone pigmenty, by siatkówka mogła działać prawidłowo. Niedobór witaminy A zatrzymuje produkcję tych pigmentów, prowadząc do ślepoty nocnej. Warto w tym miejscu dodać, że osoby z niewydolnością trzustki - w tym osoby z mukowiscydozą – mogą mieć trudności z wchłanianiem tłuszczu i są bardziej narażone na niedobór witaminy A, ponieważ jest ona rozpuszczalna w tłuszczach, co naraża ich na większe ryzyko rozwoju kurzej ślepoty;
• cukrzyca – zbyt wysoki poziom cukru we krwi może powodować uszkodzenia naczyń krwionośnych w siatkówce, powodując problemy ze wzrokiem, takie jak retinopatia cukrzycowa. Nyktalopia jest często jednym z jej pierwszych objawów.

Jeśli chodzi o objawy kurzej ślepoty, mogą wskazywać na jej występowanie poniższe sytuacje:

• problemy z widzeniem w nocy, nawet przy świetle lampki nocnej, a w związku z tym potykanie się o przedmioty pod nogami;
• pogorszenie widzenia podczas wieczornego/nocnego prowadzenia samochodu – odczucie oślepiania światłami mijających aut;
• celowe unikanie wychodzenia na zewnątrz o zmierzchu i w nocy w związku z obawą o słabe widzenie;
• problemy z rozpoznawaniem kształtów przedmiotów czy twarzy ludzi w zaciemnionych miejscach, np. w kinie;
• słabe widzenie przy przechodzeniu z jasnego do ciemnego miejsca;
• długie przyzwyczajanie się oczu do światła po wyjściu z ciemnego pomieszczenia.    

Warto w tym miejscu dodać, że widzenie w ciągu dnia może nie budzić żadnych zastrzeżeń.

Kurza ślepota – diagnostyka i leczenie

Ze względu na dużą liczbę możliwych przyczyn występowania kurzej ślepoty, diagnostyka zależy od ich zidentyfikowania. Stosuje się tu bowiem leczenie przyczynowe zależne od rodzaju jej podłoża. Dlatego niezbędna jest wizyta u okulisty. W sytuacji, w której lekarz specjalista będzie podejrzewał nyktalopię, zapyta o historię rodzinną, przyjmowane leki, zbada oko wziernikiem okulistycznym, wykona oftalmoskopię, czyli badanie dna oka oraz badanie elektrofizjologiczne czy perymetrię będące badaniem pola widzenia. W razie potrzeby może również zlecić dodatkowe badania, w tym morfologię krwi w celu pomiaru poziomu glukozy i witaminy A.
Leczenie kurzej ślepoty:

• przy barwnikowym zwyrodnieniu siatkówki, jak i w przypadku innych chorób genetycznych leczenie jest niemożliwe. Barwnikowe zwyrodnienie siatkówki nie reaguje bowiem ani na leczenie operacyjne, ani na soczewki korekcyjne;
• jeśli przyczyna kurzej ślepoty leży w zaćmie - można ją usunąć operacyjnie;
• jeśli podłoże stanowi jaskra - leczy się ją w sposób, który polega na utworzeniu nowej, sztucznej drogi odpływu cieczy wodnistej poprzez wytworzenie się przetoki w tkankach oka. W celu uzyskania takiego rezultatu, chirurg wycina element tkanki w niedrożnym kącie przesączania, która jest odpowiedzialna za odpływ cieczy wodnistej z komory przedniej oka;
• przy niedoborze witaminy A może wystarczyć suplementacja - niedobór można bowiem uzupełnić produktami z jej zawartością. W czym jest witamina A - zawierają ją produkty pochodzenia zwierzęcego np. podroby, jaja, niektóre gatunki ryb, ale i produkty pochodzenia roślinnego, w tym marchew, warzywa liściaste (np. szpinak, szczaw), pomidory, śliwki, wiśnie i brzoskwinie;
• przy cukrzycy – niezbędna jest zmiana diety i obniżanie poziomu glukozy we krwi;
• krótkowzroczność – w tym przypadku często wystarczy dobór odpowiednich okularów korekcyjnych lub soczewek, które pomogą lepiej widzieć po zmierzchu i w niedoświetlonych pomieszczeniach.

Ważne jest, by przy pojawieniu się jakichkolwiek problemów z widzeniem, reagować natychmiast, powinny one zawsze wzbudzać naszą czujność. Skuteczność leczenia kurzej ślepoty zależy bowiem zarówno od wykrycia jej przyczyny, jak i od czasu jej rozpoznania – im wcześniej, tym większe szanse na wyleczenie. Bardzo ważna jest także profilaktyka, dlatego warto nosić okulary przeciwsłoneczne, które chronią nasze oczy przed słońcem. Promienie UV zwiększają ryzyko zaćmy, zwyrodnienia plamki żółtej i jaskry. Istotne jest również monitorowanie poziomu cukru we krwi i zbilansowana dieta bogata w przeciwutleniacze, witaminy oraz minerały pomagające w zapobieganiu zaćmy.
Odpowiednia profilaktyka oraz regularne badania okulistyczne pozwalają na kontrolowanie ostrości i zasięgu widzenia. Umożliwiają również wykrycie nieprawidłowości w ich wczesnym etapie, co z kolei pozwala na rozpoczęcie odpowiedniego leczenia i uchronienie pacjenta przed poważniejszymi schorzeniami narządu wzroku.

Źródła:
Binnewies-Stulcken K., Choroby oczu, Wydawnictwo Medpharm; Wrocław; 2016;
Curcio C., Sloan K., Kalina R., et al., Human photoreceptor topography, J Comp Neurol.; 292 (4), 497-522;
Ferreira L., What is nyctalopia (night blindness), Verywell Health; 2021; (3);
Griff A., What’s night blindness?, Health Line; 2019; (7);
Kandel E., Schwartz J., Jessell T., Principles of neural science, McGraw-Hill; New York; 2000, 508–510;
Leitman M., Diagnostyka i postępowanie w chorobach oczu. Kompendium, Wydawnictwo Medyczne Górnicki; Wrocław; 2017.