Retinopatia cukrzycowa - objawy leczenie

Cukrzyca jest obecnie jedną z najbardziej rozpowszechnionych w społeczeństwie chorób przewlekłych. Obserwuje się ciągły wzrost zachorowań, w szczególności w krajach rozwiniętych. Obecnie w Polsce cierpi na nią około 3 milionów osób. Choroba charakteryzuje się podwyższonym stężeniem glukozy w osoczu krwi, co jest spowodowane zmniejszoną wrażliwością na działanie insuliny lub jej niedostatecznym wydzielaniem. Stan ten może przez lata pozostać niezauważony, nierzadko wykrywa się cukrzycę przy okazji wykonywania rutynowych badań. Początkowy brak dolegliwości nie powinien jednak skłaniać do unikania koniecznych zmian stylu życia czy systematycznego stosowania leków. Istotą leczenia cukrzycy jest bowiem uniknięcie jej groźnych następstw. Nieleczona lub źle leczona prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych, a w konsekwencji do zaburzeń ukrwienia narządów. Mechanizm ten leży u podłoża licznych powikłań narządowych, w tym spotykanych najczęściej – choroby niedokrwiennej i zawału serca, udaru mózgu, cukrzycowej choroby nerek, neuropatii czy retinopatii cukrzycowej.

Czym jest retinopatia cukrzycowa

Retinopatia cukrzycowa jest spowodowana zaburzeniami przepływu krwi w obrębie siatkówki oka. W strukturze tej znajdują się komórki będące receptorami bodźców świetlnych pochodzących ze świata zewnętrznego umożliwiające ich przekazywanie do mózgu. Brak tej funkcji uniemożliwia oku widzenie. Mikroangiopatia, czyli uszkodzenie naczyń mikrokrążenia, prowadzi do stopniowej destrukcji siatkówki. Zamknięcie światła tętniczek początkowo skutkuje rozwojem obszarów niedokrwienia. Odpowiedzią organizmu jest wytworzenie większej liczby naczyń krwionośnych, jednak są one nieprawidłowe i ich obecność sprzyja krwawieniom do struktur oka. Wskutek przewlekłych uszkodzeń może dochodzić do obrzęku siatkówki, a także do jej włóknienia, co może powodować odwarstwienie siatkówki. Nieprawidłowe ukrwienie tej ważnej części oka prowadzi zatem stopniowo do głębokiego upośledzenia lub całkowitej utraty wzroku. Ryzyko rozwoju retinopatii cukrzycowej rośnie wraz z czasem trwania cukrzycy. Szacuje się, że po 10 latach od rozpoznania, objawy retinopatii występują u co drugiego chorego. W związku z ciągłym wzrostem liczby zachorowań na cukrzycę, a także przedłużeniem życia chorych obserwowany jest także wzrost liczby jej powikłań okulistycznych, w tym retinopatii. Obecnie w krajach rozwiniętych jest ona jedną z głównych przyczyn nieodwracalnej ślepoty.

Retinopatia cukrzycowa - objawy

W początkowym okresie retinopatia cukrzycowa ma przebieg całkowicie bezobjawowy pomimo stałej progresji uszkodzenia siatkówki. Nie występuje pogorszenie ostrości widzenia ani dolegliwości bólowe w obrębie oka. Rozwój objawów następuje dopiero w momencie kiedy zmiany są już zaawansowane. Pacjenci zauważają wówczas pogorszenie funkcji wzrokowej; głównie spadek ostrości widzenia, trudności w czytaniu, wrażenie wykrzywienia obrazu i zniekształcenia przedmiotów, upośledzenie widzenia barw, czy obecność tzw. mętów w polu widzenia. Zdarza się również nagła, całkowita utrata widzenia.

Retinopatia cukrzycowa – diagnostyka

Osoby chore na cukrzycę powinny odbywać regularne kontrole okulistyczne nawet jeżeli nie odczuwają jakichkolwiek problemów z widzeniem. Lekarz okulista wykonuje badanie funkcji widzenia a także ocenę dna oka, w którym widoczne są ewentualne zmiany naczyniowe oraz nieprawidłowości siatkówki. W takim przypadku do badania dna oka zwykle niezbędne jest rozszerzenie źrenic za pomocą leku wkraplanego do oka tuż przed badaniem. W dalszej diagnostyce wykonuje się badanie takie jak OCT siatkówki oraz angiografię fluoresceinową dna oka. OCT to tzw. laserowa tomografia siatkówki - jest badaniem całkowicie nieinwazyjnym, służy do oceny centralnej części siatkówki, tak zwanej plamki. Angiografia polega na wykonaniu zdjęć oka po dożylnym podaniu fluorescencyjnego barwnika, co pozwala na uwidocznienie naczyń krwionośnych siatkówki i jej nabłonka, niedostępnych badaniu gołym okiem. W niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie USG gałki ocznej.

Na podstawie obrazu dna oka lekarz okulista rozpoznaje retinopatię cukrzycową, a także określa stan zaawansowania zmian chorobowych.

Retinopatia cukrzycowa – leczenie

Niezwykle istotne w leczeniu retinopatii cukrzycowej jest właściwe leczenie cukrzycy oraz prawidłowa kontrola ciśnienia tętniczego i stężenia lipidów we krwi. Utrzymanie prawidłowej glikemii zapobiega rozwojowi uszkodzenia naczyń mikrokrążenia, a także ułatwia gojenie się już istniejących. Pacjenci z cukrzycą powinni stosować właściwą dietę ubogą w cukry proste i tłuszcze zwierzęce, spożywać regularne posiłki, a także szczególnie dbać o odpowiednią ilość wysiłku fizycznego. Poza tym ważne jest regularne i zgodne z zaleceniami lekarza przyjmowanie leków a także prowadzenie pomiarów glikemii oraz ciśnienia tętniczego. Pacjenci powinni być pod stałą i regularną kontrolą lekarza rodzinnego, okulisty, a także, w zależności od potrzeby innych specjalistów (np. diabetolog).

Progresja retinopatii cukrzycowej może być częściowo hamowana poprzez wykonanie zabiegu fotokoagulacji laserowej siatkówki. Ogranicza on wzrost nieprawidłowych naczyń i zmniejsza on ryzyko wystąpienia odwarstwienia siatkówki. Ubocznym efektem zabiegu może być jednak upośledzenie widzenia w warunkach słabego oświetlenia i ograniczenie pola widzenia. W przypadku wystąpienia cukrzycowego obrzęku centralnej części siatkówki obecnie powszechnie stosuje się nowoczesne leczenie z wykorzystaniem przeciwciał hamujących rozrost patologicznych naczyń krwionośnych, podawanych do wnętrza oka. W przypadku poważnych powikłań retinopatii cukrzycowej, takich jak niewchłaniające się krwotoki do ciała szklistego (galaretowatej struktury wypełniającej wnętrze oka) czy odwarstwienie siatkówki konieczne jest leczenie operacyjne – wykonanie tak zwanej witrektomii, dzięki której pacjenci mają szansę odzyskać choć część utraconego widzenia.

Źródła:

1. Gajewski P, Szczeklik A. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2019. ISBN: 9788374305686
2. Niżankowska MH. Okulistyka – podstawy kliniczne. PZWL, Warszawa 2007. ISBN: 83-200-3224-6
3. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2019. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetologia Praktyczna, 2019, tom 5, nr 1.
4. American Academy of Ophtalmology. Diabetic Retinopathy preferred practice guidelines 2019
5. Heng LZ, Comyn O, Peto T et al. Diabetic retinopathy: pathogenesis, clinical grading, management and future developments. Diabet Med. 2013 Jun;30(6):640-50.
6. Cheung N1, Mitchell P, Wong TY. Diabetic retinopathy. Lancet. 2010 Jul 10;376(9735):124-36.