Paciorkowiec - co to jest, przyczyny, objawy i leczenie

Paciorkowce to bakterie szeroko rozpowszechnione w naszym otoczeniu, niektóre z nich tak zwane paciorkowce chorobotwórcze wywołują wiele różnych chorób. Najczęściej dotykają układu oddechowego, ale mogą powodować zakażenia innych organów oraz potencjalnie niebezpieczne dla zdrowia powikłania poinfekcyjne. Dowiedz się, jakie są objawy zakażenia paciorkowcem i jak należy reagować.

Paciorkowiec - co to jest?

Paciorkowce nazywane inaczej streptokokami, należą do bakterii Gram-dodatnich, co oznacza, że Podczas badania bakteriologicznego i barwienia metodą Gramma zabarwiają się na fioletowo . Wi-dziane pod mikroskopem układają się jedna za drugą, niczym paciorki - stąd ich nazwa. Część z nich może posiadać podobne do ludzkich właściwości antygenowe, co jest przyczyną powikłań nieinfekcyjnych. Polegają one na krzyżowej reakcji przeciwciał wytworzonych przeciwko antygenom paciorkowców z antygenami własnej tkanki łącznej. Większość paciorkowców jest nieszkodliwa dla człowieka i stanowi element prawidłowej flory bakteryjnej organizmu (mikrobiomu), jednak część to tzw. pasażerowie na gapę, dla których jesteśmy nosicielami. Trzeba przy tym pamiętać, że tylko niektóre wywołują infekcje. Paciorkowce mają też zastosowanie we współczesnej medycynie, gdyż produkują wykorzystywane przez człowieka enzymy: streptokinazę, streptodonazę, hialuronidazę i inne. Paciorkowce chorobotwórcze wywołują infekcje układu oddechowego, od zapalenia migdałków począwszy, kończąc na zapaleniach płuc. Ponadto mogą spowodować zapalenia skóry, infekcje przyranne, infekcje układu moczowego, posocznicę, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia stawów, ropnie tkanek czy mózgu.

Najważniejsze z punktu widzenia zagrożenia dla zdrowia człowieka są paciorkowce:

• Streptococcus pyogenes (paciorkowiec ropnotwórczy);
• Streptococcus agalactiae (paciorkowiec bezmleczności, GBS);
• Paciorkowce jamy ustne tworzące mikrobiotę jamy ustnejj;
• Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc);
• E Enterococcus sp.- enterokoki tworzące mikrobiote przewodu pokarmowego.

Pozostałe grupy paciorkowców wywołują infekcje odzwierzęce lub oportunistyczne.

Paciorkowiec - przyczyny

Paciorkowce występują u ludzi, którzy są ich nosicielami. Rezerwuarem paciorkowców chorobotwórczych dla ludzi jest człowiek, natomiast źródłem zakażenia jest człowiek chory lub zdrowy nosiciel. Paciorkowce w większości przenoszą się drogą kropelkową. Wystarczy, że zarażona osoba kichnie lub kaszlnie w niewielkim pomieszczeniu i wówczas dochodzi do przejścia na innego człowieka. Zniszczenie ochronnej bariery nabłonka dróg oddechowych otwiera wrota dla zakażenia. Bakterie wnikają przez nabłonek uszkodzony w wyniku mikrourazów lub uszkodzeń spowodowanych infekcją wirusową. Podobnie, otarcia naskórka na skórze, rany, zniszczenie ciągłości nabłonka mogą prowadzić do zakażeń skóry i tkanki podskórnej. P Str. agalactiae jest powszechnie występującą bakteria w przewodzie pokarmowym i narządach moczowo-płciowych zarówno kobiet jak i mężczyzn aciorkowcem  Można się zarazić także drogą płciową. W wyniku zakażenia najczęściej dochodzi do rozwinięcia nosicielstwa bakterii. Paciorkowiec grupy B u zdrowej kobiety nie stanowi zagrożenia, a nosicielstwo GBS w pochwie nie wiąże  się  z  brakiem  higieny czy aktywnością seksualną i nie wymaga leczenia. Czasem jednak prowadzi do zakażenia dróg moczowych. Największe znaczenie nosicielstwo S. agalactie ma dla kobiet w ciąży i połogu oraz noworodków.

Paciorkowiec Streotococcus agalactiae w ciąży

Zagrożenie dla kobiety ciężarnej stanowi, należący do grupy serologicznej B, Streptococcus agalactiae. W przeszłości był odpowiedzialny za występowanie tzw. gorączki połogowej, czyli powikłania groźnego dla życia matki oraz zapalenia płuc i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u noworodków.

Gdy kobieta w ciąży jest nosicielem lub doszło do zakażenia streptokokami(zakażenie może być przeniesione drogą płciową przez zdrowych będących nosicielami partnerów), może to utrudnić akcję porodową. Paciorkowce mogą spowodować zakażenie błon płodowych i wywołać przedwczesny poród, a także spowodować różne powikłania, jak poporodowe zapalenie jamy macicy u matki czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dziecka. Wystąpienie paciorkowca w pochwie łączy się ze znacznie zwiększonym ryzykiem, ale nie jest jednoznaczne z dostaniem się bakterii do organizmu noworodka.

Paciorkowiec S. agalactiae u noworodka

Nawet w przypadku dostania się bakterii do organizmu noworodka, nie musi to skutkować żadną infekcją. Noworodki zakażają się Streptococcus agalactiae w trakcie porodu, kiedy dochodzi do aspiracji bakterii. Mogą one wywoływać u noworodków zapalenie płuc, posocznicę oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Niedojrzały układ odpornościowy dziecka ułatwia rozprzestrzenianie się bakterii. Wobec powyższego, zaleca się wykonanie badania w kierunku nosicielstwa S agalactiae u wszystkich kobiet będących w ciąży pomiędzy 35. a 37. tygodniem ciąży. W przypadku dodatniego wyniku nie zaleca się podawania antybiotyku w celu eliminacji nosicielstwa, ale koniecznym jest podawanie antybiotyku śródporodowo - w trakcie akcji porodowej w celu zapobieżenia groźnym powikłaniom związanym z zakażeniem okołoporodowym.

Paciorkowiec – S. pyogenes

Jak wcześniej wspomniano, paciorkowce wywołują wiele infekcji, jednak najliczniejszymi są te układu oddechowego. Najczęstszym z nich jest angina paciorkowcowa. Odpowiedzialne są za nią paciorkowce  beta-hemolizujące z grupy A (Streptococcus pyogenes). Z reguły występują u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, rzadziej u osób dorosłych. O pojawieniu się zakażenia paciorkowcem ropotwórczym świadczą ostre objawy infekcji gardła takie, jak: silny ból utrudniający przełykanie i mowę, nalot o białej barwie na migdałkach, wysoka gorączka, uczucie rozbicia, powiększone węzły chłonne szyjne, zaczerwienienie i obrzęk gardła. Do zakażenia dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu z osobą chorą lub w wyniku uszkodzenia nabłonka dróg oddechowych u zdrowego nosiciela. Istotne jest szybkie postawienie diagnozy, więc po stwierdzeniu powyższych objawów u pacjenta, należy wykonać badanie na obecność paciorkowca. W tym celu przeprowadza się szybkie testy diagnostyczne na obecność paciorkowca ropotwórczego (S. pyogenes) lub rzadziej badanie bakteriologiczne, tzw. posiew z migdałków. Podstawowym badaniem jest wykonanie wymazu i posiewu z gardła. W tym celu pobiera się specjalną wymazówką materiał z migdałków. Badanie jest bardzo czułe i swoiste jednak jego wadą jest długi (2-3 dni) czas oczekiwania na wynik. Alternatywą jest wykonanie szybkiego testu na obecność antygenów S. pyogenes. Wynik badania można uzyskać w ciągu kilku minut i jest wysoko czułe i swoiste co znaczy ze daje niewielki odsetek wyników fałszywych. Aby zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji i w rezultacie powikłaniom infekcyjnym: zapaleniu płuc, zapaleniu ucha, ropniowi okołomigdałkowemu, zapaleniu wsierdzia należy jak najszybciej zastosować antybiotyk. Jednak groźniejsze są powikłania nieinfekcyjne, które w erze przedantybiotykowej zbierały obfite żniwo. Należą do nich: kłębkowe zapalenie nerek, gorączka reumatyczna i płonica. Płonica jest chorobą związaną z produkowaniem przez S. pyogenes toksyny erytrogennej. W przypadku zakażenie szczepem wytwarzającym toksynę oprócz typowych objawów zakażenia, dochodzi do wystąpienia charakterystycznej wysypki. Wysypka płonicza jest wysypką drobnoplamistą rzadziej plamisto-grudkową szerzącą się odśrodkowo od szyi i obojczyków na dalsze części ciała. Wysypka ustępuje po około tygodniu, ale może temu towarzyszyć złuszczanie nabłonka. Zakażenia skóry, takie jak: liszajec, róża, zakażenia przyranne, zapalenie tkanki podskórnej, martwicze zapalenie powięzi są kolejnymi chorobami wywołanymi przez paciorkowca ropnego. O ile liszajec jest infekcją łagodną to pozostałe wymagają intensywnego leczenia antybiotykiem a nierzadko leczenia chirurgicznego.

Paciorkowiec S. pyogenes - leczenie

Leczenie paciorkowca występującego w gardle związane jest z przyjmowaniem odpowiedniego antybiotyku doustnie. Skraca to czas trwania objawów, zapobiega zarażeniu innych osób i zmniejsza ryzyko ciężkich powikłań. Przy zakażeniach dróg oddechowych paciorkowcem stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (ibuprofen), lub paracetamol np. ze względu na doskwierający ból np. gardła oraz towarzyszącą wysoka gorączką.

Paciorkowce jamy ustnej

Paciorkowce jamy ustnej (S. virians) to kolejna szeroka grupa bakterii zasiedlająca przestrzenie międzyzębowe jamy ustnej. Należą do nich między innymi: S mutans, S salivarius, S  mitis, S bovis, S mileri. Rozkładając cukry powodują wytwarzanie słabych kwasów uszkadzających szkliwo zębów. Dodatkowo powodują powstawanie płytki nazębnej. Produkty paciorkowców zasiedlających jamę ustną odpowiadają za powstawanie próchnicy i chorób przyzębia, które nieleczone mogą prowadzić do utraty zębów oraz poważnych powikłań takich jak bakteryjne zapalenie wsierdzia, ropne zapalenie stawów czy ropnie tkanek. Dlatego bardzo ważna jest profilaktyka - regularna higiena jamy ustnej i leczenie początkowych nawet objawów próchnicy. U osób z czynnikami ryzyka - wrodzone lub nabyte wady serca, po zabiegach kardiochirurgicznych - ze względu na przejściowa obecność bakterii w trakcie zabiegów stomatologicznych zaleca się profilaktykę antybiotykową. Zmniejsza ona ryzyko zakażeń zastawek serca i zapalenia wsierdzia.

Streptococcus pneumoniae

Streptococcus pneumoniae występujący w postaci dwoinki produkującej otoczkę odpowiada za zapalenia płuc, zapalenia kości, a u dzieci zapalenia ucha środkowego, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu. Pojawiająca się oporność na antybiotyki stanowi istotny problem wpływający na skuteczność leczenia. W tym przypadku najlepszą formą profilaktyki są obowiązkowe szczepienia ochronne zgodnie z kalendarzem szczepień dla dzieci od drugiego miesiąca życia. Osobom dorosłym powyżej 65. roku życia oraz obciążonym chorobami sercowo-naczyniowymi, cukrzycą, chorobami płuc, również zaleca się szczepienie w celu zmniejszenia ryzyka infekcji pneumokokiem.

Enterokoki

Enterokoki to paciorkowce kałowe zasiedlające przewód pokarmowy. Charakteryzują się naturalną opornością na wiele antybiotyków. Na szczęście ich potencjał chorobotwórczy jest niewielki i dotyczy głównie pacjentów z obniżeniem sprawności układu odpornościowego. Są to tzw. zakażenia oportunistyczne, ich leczenie jest często dużym wyzwaniem dla współczesnej medycyny.

Źródła:

1. Romicka A. M., Zakażenia paciorkowcowe i antystreptolizyna O. Przegląd Lekarski 2009 (66), 1-2, 76-77.

2. Jędrasiak U., Tarasiuk A., Wyględowska G., Paciorkowiec b-hemolizujący z grupy B – dominujący czynnik w patogenezie infekcji okresu noworodkowego. Nowa Pediatria 2004 (3); 106-109.

3. Dziekiewicz M., Radzikowski A., Angina paciorkowcowa – zasady diagnostyki i leczenia. W: Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2016 (12), 2; 141-149.

4. https://podyplomie.pl/ginekologia/15392,badania-przesiewowe-na-obecnosc-paciorkowcow-grupy-b-uaktualnienie-wytycznych-i-informacji-na.

5. kalendarz szczepień GIS http://szczepienia.pzh.gov.pl/kalendarz-szczepien/ ; https://gis.gov.pl/zdrowie/szczepienia-zalecane/.

6. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wykrywania nosicielstwa paciorkowców grupy B (GBS) u kobiet w ciąży i zapobiegania zakażeniom noworodków. Ginekol Pol. 2008; 79: 221-223

7. Sikora A., Rogulask B., Sikora A, et al. „Zakażenia Streptococcus agalactiae u kobiet ciężarnych i noworodków” Forum zakażeń 2017; 8 (4): 261-267