Zapalenie opon mózgowych

Zapalenie opon mózgowych to poważna choroba obejmująca opony mózgowo-rdzeniowe otaczające mózg i rdzeń kręgowy. Niezwykle istotna przy wdrożeniu leczenia jest dokładna, postawiona na czas diagnoza.

Zapalenie opon mózgowych - co to jest?

Zapalenie opon mózgowych (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych) jest poważną infekcją, która obejmuje tkanki otaczające mózg i rdzeń kręgowy, tzw. opony. Można wyróżnić trzy opony mózgowo-rdzeniowe: twardą, pajęczą (pajęczynówka) oraz miękką. W wyniku zakażenia może dojść do powstania stanu zapalnego opony pajęczynowej i miękkiej, a następnie do rozprzestrzenienia się go za pośrednictwem płynu mózgowo-rdzeniowego. Czasami choroba atakuje też samą tkankę mózgową, powodując zapalenie mózgu.
Schorzenie może dotyczyć zarówno osób dorosłych, jak i dzieci. Zdecydowana większość zapaleń opon wywoływana jest przez wirusy i bakterie, ale niekiedy ma charakter grzybiczy.

Bakteryjne zapalenie opon mózgowych może stanowić bezpośrednie zagrożenie dla życia, a wywołujące je bakterie mogą rozprzestrzeniać się między ludźmi w bliskim kontakcie.

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest schorzeniem o łagodniejszym przebiegu, a większość pacjentów zostaje wyleczonych. Natomiast zapalenie o podłożu grzybiczym jest rzadką formą i zwykle występuje u osób z osłabionym układem odpornościowym (immunologicznym).
Należy mieć na uwadze, że zapalenie opon mózgowych to bardzo poważna choroba obarczona wysokim ryzykiem śmierci lub trwałych powikłań, szczególnie, gdy nie podejmiemy leczenia, widząc niepokojące objawy.

Zapalenie opon mózgowych - przyczyny

Najczęstszymi przyczynami zapalenia opon mózgowych są infekcje wirusowe i bakteryjne. Istnieje też kilka innych form zapalenia opon mózgowych, np. spowodowane zakażeniami grzybiczymi ( kryptokoki, aspergillus, candida),nowotworowymi, chorobami tkanki łącznej czy niektórymi lekami, jednak są one mniej powszechne.Wirusy powodują do 85 procent przypadków i są powszechniejsze w okresie letnim i jesiennym. Za zakażenie odpowiadają tzw. enterowirusy (grupa około 70 drobnoustrojów, m.in. ECHO i Coxackie) oraz inne wirusy: opryszczki pospolitej (HSV), grypy, świnki, ospy wietrznej I półpaśca (VZV), odry, HIV,cytomegalii czy mononukleozy. Wirusowe zapalenie opon mózgowych zwykle ustępuje bez leczenia. Jednak niektóre przyczyny wymagają kuracji. Niektóre wirusy i bakterie wywołujące  zapalenie opon mózgowych są zaraźliwe. Mogą być przenoszone przez kaszel, kichanie lub bliski kontakt z zarażonym.

Bakteryjne zapalenie opon mózgowych jest spowodowane zakażeniem przez niektóre bakterie. Najczęściej wywołują je: meningokoki, pneumokoki, pałeczka hemofilna typu b, listeria monocytogenes (bakterie przenoszone przez żywność) rzadziej pałeczki jelitowe, paciorkowce i gronkowce. Nieleczone bakteryjne zapalenie opon może być śmiertelne lub powodować trwałe uszkodzenia układu nerwowego. Od 5 do 40 procent dzieci i 20 do 50 procent dorosłych z tą chorobą umiera, mimo odpowiedniego procesu leczenia.

Ponadto, zapalenie opon mózgowych może rozwijać się w przebiegu niektórych chorób, gdy ich leczenie nie było rozpoczęte w odpowiednim momencie. Stan zapalny może wystąpić jako następstwo kiły, rzeżączki, włośnicy, białaczek, chłoniaków, AIDS oraz nowotworów złośliwych układu nerwowego.

Inną przyczyną zapalenia opon mózgowych jest kontakt ze zwierzętami. Przykładem może być zapalenie opon mózgowych powodowane prze wirusy wnikające do ludzkiego organizmu po ukąszeniu przez kleszcza. Niebezpieczne bywają też gołębie odchody, zawierające niekiedy grzyba Cryptococcus neoformans. Dostaje się on do ludzkiego organizmu drogą wziewną i wywołuje kryptokokozę, mogącą przerodzić się w zapalenie opon mózgowych. Dotyczy to szczególnie osób z obniżoną odpornością.

Zapalenie opon mózgowych - objawy

Wiele zakażeń, w przebiegu których rozwija się zapalenie opon mózgowych, w początkowym okresie wywołuje niespecyficzne objawy podobne do grypy lub zakażenia żołądkowo-jelitowego.  Pacjenci skarżą się na złe samopoczucie, podwyższoną temperaturę, osłabienie organizmu, czasami kaszel, chrypkę i ból gardła, biegunkę.

Najczęstszymi, typowymi objawami zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych są:

• silny ból głowy, czasami pulsujący, rozpierający;
• gorączka – często powyżej 39 st.C.;
• sztywność karku (lekarz stwierdza jej wystąpienie, gdy przy przygięciu głowy leżącego pacjenta do klatki piersiowej wyczuwany jest opór);
• zaburzenia świadomości (nadmierne pobudzenie, senność, przymglenie, zmącenie).

Dodatkowo mogą tez pojawić się:

• wymioty i nudności;
• drgawki;
• światłowstręt i nadwrażliwość na dźwięki;
• krwistoczerwona wysypka na skórze.

Bardzo rzadko u pacjentów pojawiają się: asymetria twarzy, nieprawidłowa ruchomość gałek ocznych i zaburzenia mowy, niedowłady kończyn. Objawy uzależnione są od wieku chorego.

W przypadku wystąpienia powyższych objawów należy natychmiast skontaktować się z lekarzem. Bakteryjne i wirusowe zapalenie opon mózgowych mogą być śmiertelne. Nie ma możliwości, aby dowiedzieć się, czy masz bakteryjne lub wirusowe zapalenie opon mózgowych, polegając na ocenie tego, jak się czujesz. Niezbędne do postawienia diagnozy będą badania zlecone przez lekarza, aby określić, który typ choroby wystąpił.

Zapalenie opon mózgowych - leczenie

Aby postawić odpowiednią diagnozę lekarz zleca diagnostykę w warunkach szpitalnych. Badaniem dającym decydującą odpowiedź dla rozpoznania jest punkcja lędźwiowa z pobraniem płynu mózgowo-rdzeniowego. To bezpieczny zabieg polegający na nakłuciu i wprowadzeniu igły między kręgi kręgosłupa w odcinku lędźwiowym, gdzie nie występuje rdzeń kręgowy, dzięki czemu nie dojdzie do jego uszkodzenia. Dzięki informacjom uzyskanym po analizie płynu wprowadzane jest adekwatne leczenie. Zakażenia bakteryjne leczy się antybiotykami podawanymi dożylnie lub do kanału kręgowego w szpitalu. Dodatkowo podawane są leki objawowe, np. przeciwgorączkowe lub przeciwdrgawkowe. W lżejszych przypadkach, szczególnie zakażeń wirusowych, zdarza się, że leczenie odbywa się w domu pacjenta.

Zapalenie opon mózgowych - skutki

Skutki, czyli powikłania, dotyczą pacjentów z bakteryjnym zapaleniem opon mózgowych, a rzadziej tych chorujących na wirusowe zapalenie opon mózgowych. Choroba czasami skutkuje: uszkodzeniem mózgu w wyniku jego zapalenia, upośledzeniem umysłowym, częściową lub całkowitą utratą słuchu (zniszczenie narządu spiralnego - Cortiego), częściową lub całkowitą utratą wzroku, dolegliwościami psychicznymi, problemami z koncentracją i pamięcią oraz koordynacją ruchową. Zdarza się, że mogą wystąpić niedowłady i porażenia kończyn lub paraliż całego ciała. Jednocześnie należy pamiętać, że najgroźniejszym powikłaniem zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych jest zgon.

Zapalenie opon mózgowych u dzieci

Na zapalenie opon mózgowych są narażone zwłaszcza małe dzieci przed ukończeniem drugiego roku życia ze względu na nie do końca rozwinięty system odpornościowy. Zaleca się szczepienie profilaktyczne przeciw pałeczce hemofilnej typu b (HiB), pneumokokom i menigokokom Do zakażenia meningokokami dochodzi drogą kropelkową (kaszel, kichanie), bezpośrednią (pocałunki) lub pośrednią (korzystanie ze wspólnych sztućców, naczyń). Bakterie żyją w wydzielinie jamy nosowo-gardłowej u prawie 20 procent ludzi. U niemowląt istnieje ryzyko wystąpienia porażenia mózgowego i wodogłowia, zapalenia ucha środkowego, stawów czy posocznicy.
U małych dzieci objawami mogącymi sugerować zapalenie opon są gorączka, apatia, senność, rozdrażnienie, brak apetytu i uwypuklenie ciemiączka. Czasami widoczna jest czerwona wysypka na skórze. Wśród powikłań schorzenia u dzieci wymienia się: napady padaczkowe, zaburzenia snu, problemy z opanowaniem złości, wybuchy agresji oraz kłopoty z nauką przez brak koncentracji.

Zapalenie opon mózgowych u dorosłych

Choć zapalenie opon mózgowych częściej dotyka dzieci, warto pamiętać też o osobach dorosłych z obniżoną odpornością. Niezwykle istotne jest dbanie o odpowiednią higienę w celu uniknięcia zakażenia. Dodatkowo wyleczenie wszystkich źródeł zakażenia w organizmie, tj. chorych zębów, zapalenia zatok. Należy spożywać produkty sprawdzonego pochodzenia i starać się nie dopuścić do ukąszeń przez kleszcze. Naukowcy wyodrębnili grupę czynników ryzyka sprzyjających rozwojowi choroby. Należą do nich: starszy wiek pacjenta, zaburzenia odporności (wrodzone lub nabyte, stany po przeszczepie narządów), opóźnienie w rozpoczęciu prawidłowego leczenia, wstrząs oraz większa zjadliwość patogenu.

Źródła

1. Zajkowska A., Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Neurologia po Dyplomie 2017; 5.
2. Domitrz I., Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu: spojrzenie neurologa na dyżurze w izbie przyjęć lub na oddziale ratunkowym. Neurologia po Dyplomie 2017; 6.
3. Przyjałkowski W. Ostre i przewlekłe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, [w:] Cianciara J., Juszczyk J. Choroby zakaźne i pasożytnicze. Wyd. Czelej, Lublin 2012, s. 253-258
4. Garlicki A. Zapalenia opon mózgowych i mózgu. [w:] Stępień A., Neurologia. Medical Tribune Polska, Warszawa 2014.