Skrzydlik oka: jak się leczy tę łagodną choć dokuczliwą zmianę?

Choroby oczu wymagają szybkiej reakcji, ponieważ nieleczone mogą prowadzić do wielu poważnych konsekwencji. Dlatego niepokojące nas objawy powinny być każdorazowo skonsultowane ze specjalistą. Jedną z chorób oczu jest skrzydlik będący degeneracyjną zmianą spojówki. Jak powstaje skrzydlik, czym dokładnie jest, jakie towarzyszą mu objawy i jak należy leczyć tę łagodną, choć dokuczliwą zmianę – o tym w poniższym artykule.

Skrzydlik oka – co to?

Skrzydlik to dość powszechna choroba powierzchni oka. Jest to niewielka, rozrostowa zmiana spojówki gałkowej, polegająca na wrastaniu tkanki włóknisto-naczyniowej w rogówkę. Skrzydlik - z łaciny ‘pterygium’ - oznacza skrzydło, a nazwa tej zmiany pochodzi od podobieństwa narośli do trójkątnego skrzydła owada. Jego podstawa znajduje się na twardówce, a wierzchołek na rogówce oka. Zmiana umiejscowiona jest w obrębie szpary powiekowej, zwykle od strony nosa. Może dotyczyć jednego lub obu oczu.
Wyróżnia się kilka rodzajów skrzydlika:

• pierwotny - kiedy zmiana występuje po raz pierwszy;
• nawrotowy – jak sama nazwa wskazuje – kiedy zmiana nawraca;
• stacjonarny – nie powiększający się wraz z upływem czasu;
• progresywny – powiększający się i narastający coraz dalej na rogówkę;
• prawdziwy – łączący się z rogówką na całej swojej powierzchni;
• rzekomy - przytwierdzony do rogówki wyłącznie za pomocą wierzchołka zmiany.

Chociaż skrzydlik jest dość częstą i dobrze znaną od wielu lat chorobą, to nadal, mimo przeprowadzenia licznych badań na temat patofizjologii i leczenia skrzydlika nie jesteśmy w stanie wprost wskazać przyczyn jego powstawania. Przyjmuje się, że do rozwoju zmiany może dochodzić na skutek przebywania w suchych, gorących miejscach, zapylonych pomieszczeniach, w efekcie podrażnień powstających na powierzchni oka, bądź z powodu nadmiernej ekspozycji oka na promienie ultrafioletowe. Źródłem tej hipotezy może być fakt, iż występuje ona częściej u ludzi żyjących w ciepłym klimacie, w słonecznych warunkach, często przebywających na świeżym powietrzu. Za biologiczny czynnik rozwoju tej zmiany uznaje się także miejscową niewydolność rąbkowych komórek macierzystych rogówki. Wśród innych czynników wymienia się również:

• narażenie na dym tytoniowy;
• podrażnienia spowodowane piaskiem;
• długotrwałe narażenie oczu na działanie wiatru, w tym np. praca na świeżym powietrzu;
• czynniki wirusowe i immunologiczne;
• czynniki genetyczne;
• wiek – ryzyko powstawania skrzydlika wzrasta wraz z wiekiem.

Skrzydlik oka – objawy

Mówiąc o objawach skrzydlika, warto podkreślić, że choroba dotyczy jedynie powierzchni oka i nie penetruje do jego wnętrza. Zmiana nie rozprzestrzenia się na żadną inną część twarzy lub ciała. Zwykle skrzydlik nie daje objawów, chyba że zaczyna agresywnie wrastać w rogówkę, powodując dyskomfort. Ten rozrost może skutkować zaczerwienieniem oka (mogą być widoczne drobne naczynia krwionośne zmiany), jego łzawieniem, któremu towarzyszyć może uczucie pieczenia lub swędzenia. Innym objawem może być światłowstręt lub uczucie ciała obcego w worku spojówkowym. Zdarza się, że mogą pojawić się problemy z jakością widzenia (mniej wyraźne lub podwójne widzenie), szczególnie w przypadku, kiedy zmiana wywołuje astygmatyzm u dorosłych lub zasłoni częściowo źrenicę. Warto w tym miejscu wspomnieć również o dyskomforcie psychicznym, towarzyszącym występowaniu skrzydlika, u którego podstaw leżą względy estetyczne dla chorego. U osób noszących soczewki kontaktowe skrzydlik oka wyklucza ich używanie z uwagi na trudności w ich dopasowaniu i stabilizacji na powierzchni oka.
Co bardzo istotne, należy zaznaczyć, że niebezpiecznym objawem towarzyszącym tej zmianie jest bliznowacenie rogówki, do którego dochodzi w sytuacji, kiedy leczenie nie jest podjęte w odpowiednim momencie. Skutkiem tego zjawiska, w skrajnych przypadkach, może być  znaczne i trwałe pogorszenie widzenia.

Skrzydlik oka – leczenie

Skrzydlik jest możliwy do rozpoznania od razu w momencie zgłoszenia się do specjalisty. Optometrysta lub okulista może potwierdzić diagnozę przy pomocy specjalnego aparatu służącego do oglądania struktur oka w powiększeniu.                 
Niewielki stacjonarny skrzydlik oka w większości przypadków nie wymaga interwencji i nie powoduje groźnych powikłań. Jednak pacjenci z taką zmianą powinni podlegać ścisłej kontroli okulistycznej. Czasem bowiem zmiana powoduje opisany wcześniej dyskomfort, zaczerwienienie lub podrażnienie oka. W takiej sytuacji lekarz może przepisać odpowiednie krople lub maści do oczu skutecznie zmniejszające stan zapalny.
Jeśli jednak skrzydlik powoduje astygmatyzm rogówkowy lub wykazuje progresywny rozrost w kierunku centrum rogówki zagrażający widzeniu, stanowi to wskazanie do leczenia operacyjnego. Ważne jest, by w takich sytuacjach wdrożyć je odpowiednio wcześnie, zanim jeszcze skrzydlik obejmie oś optyczną oka, co może skutkować trwałym pogorszeniem widzenia, nawet mimo wykonania zabiegu operacyjnego. Niektórzy pacjenci decydują się na usunięcie skrzydlika również ze względu na walory estetyczne.  
Ze względu na spore ryzyko nawrotu skrzydlika przy jego prostym, zwykłym wycięciu, które w takich przypadkach sięga nawet 80%, wskazane jest stosowanie nowoczesnych metod operacyjnych obejmujących wykonanie przeszczepów spojówki bądź fragmentów rąbka rogówki. Niestety nawracający skrzydlik ma zwykle agresywniejszy przebieg niż zmiana pierwotna, dlatego skuteczność pierwszej interwencji chirurgicznej jest tak istotna.
Po operacji skrzydlika pacjent powinien być pod kontrolą okulisty przez pierwszy rok po jej wykonaniu, większość nawrotów następuje bowiem właśnie w tym okresie. Po tym czasie kontrole okulistyczne mogą odbywać się rzadziej. Jeśli jednak usunięta zmiana zaczyna rozwijać się ponownie, powinniśmy niezwłocznie udać się do okulisty.
Podsumowując, warto wspomnieć, że niezmiernie ważna w odniesieniu do skrzydlika jest również odpowiednia profilaktyka – ochrona oczu przed promieniowaniem ultrafioletowym poprzez noszenie okularów przeciwsłonecznych z odpowiednimi filtrami czy też nakryć głowy osłaniających twarz przed słońcem. Ważna jest również ochrona oczu w warunkach intensywnego zapylenia czy silnego wiatru – wszystko to może okazać się korzystne w zapobieganiu powstawania skrzydlików i ich progresji.

Źródła:
Di Girolamo C., Wakefield D, et al., The pathogenesis of pterygium: current concepts and their therapeutic implications, The Ocular Surface; 2008; 6; 24–42;
Niżankowska M., Okulistyka, Podstawy kliniczne; Wydawnictwo Lekarskie PZWL; Warszawa; 2007; 165;
Shahraki T., Arabi A., Feizi S., Pterygium: an update on pathophysiology, clinical features, and management, Therapeutic Advances in Ophthalmology; 05; 2021.