Zespół Pradera-Williego - najczęstsza uwarunkowana genetycznie przyczyna otyłości

Zespół Pradera-Williego to zespół wad wrodzonych przebiegający ze znaczną otyłością, jest to również najczęstsza uwarunkowana genetycznie przyczyna otyłości. Nazywany jest chorobą wiecznego głodu, gdyż jego objawem jest niepohamowany apetyt. Jakie inne objawy wywołuje zespół Pradera-Williego, jaka diagnostyka jest podejmowana w przypadku jego podejrzenia i jakie leczenie można zastosować, gdy rozpozna się zespół Pradera-Williego?

Zespół Pradera-Williego - co to jest?

Otyłość to złożona choroba przewlekła, uwarunkowana wieloczynnikowo (genetycznie i środowiskowo). Za skłonność do tycia/rozwoju otyłości (nie otyłość) w 30-40 procentach przypadków odpowiadają czynniki genetyczne (uwarunkowanie wielogenowe), uważa się, że rolę może odgrywać około 400 genów. Jednak, główną przyczyną rozwoju otyłości są różne czynniki środowiskowe, jak np. nieprawidłowy skład diety, ilość i częstość posiłków oraz niedostateczna aktywność fizyczna. Do czynników środowiskowych zaliczymy też choroby przewlekłe, niektóre leki lub unieruchomienie. 

Otyłość może być także jednym z objawów występujących w zespołach genetycznych.

Najczęstszą genetycznie uwarunkowaną przyczyną otyłości jest zespół Pradera-Williego (zespół Pradera-Labharta-Williego, ang. Prader-Willi syndrome, Prader-Labhart-Willi syndrome, PWS), który występuje z częstością 1: 15 000– 30 000 żywych urodzeń.

Nazwa tej choroby pochodzi od nazwisk szwajcarskich lekarzy Andrei Pradera, Alexisa Labharta i Heinricha Williego, którzy opisali ją w 1956 roku na łamach czasopisma „Schweizerische Medizinische Wochenschrift”.

Zespół Pradera-Williego to zespół wad wrodzonych spowodowanych najczęściej przez utratę (delecję) długiego ramienia chromosomu 15q11-q13 pochodzącego od ojca, obejmującą gen SNRPN (około 75 procent przypadków osób z zespołem Pradera- Willego). Natomiast w około 20-25% analiza molekularna wskazuje na matczyną disomię chromosomu 15. W około 1 % przyczyną jest defekt (mikrodelecja) w centrum imprintingu genu.

Zespół Pradera-Williego - objawy

Gama objawów klinicznych zespołu Pradera-Williego jest szeroka i zależy od wieku pacjenta oraz czasu rozpoznania. Objawy wynikają głównie z nieprawidłowej pracy podwzgórza. Zaburzenia podwzgórzowe są przyczyną niedoborów hormonalnych, zaburzeń regulacji głodu i sytości, ośrodka termoregulacji, zwolnienia metabolizmu, zwiększonego ryzyka centralnych zaburzeń oddychania.

W czasie ciąży może dochodzić do łagodnego opóźnienia wzrastania płodu, uwagę zwracają słabe ruchy płodu. Zespół Pradera-Williego w okresie noworodkowym i niemowlęcym można podejrzewać wówczas, gdy dziecko z charakterystycznymi cechami wyglądu twarzy ma wyraźnie obniżone napięcie mięśniowe, cichy płacz, prezentuje trudności z efektywnym ssaniem, słabo przybiera na wadze, zauważa się opóźnienie w zdobywaniu kolejnych „kamieni milowych” rozwoju psycho-ruchowego. Objawem towarzyszącym może być wnętrostwo u chłopców (brak jąder w mosznie).

Po pierwszym roku życia dziecko z zespołem zaczyna przejawiać nadmierny apetyt, w rezultacie czego pojawia się u niego szybko postępujący, znaczny przyrost masy ciała. 

W kolejnych latach życia dziecka, poza otyłością, objawami sugerującymi zespół Pradera-Williego, mogą być niski wzrost, małe dłonie i stopy, utrzymujące się obniżone napięcie mięśniowe będące przyczyną skoliozy, gotyckie podniebienie, często jasna karnacja skóry i włosów, wnętrostwo, opóźnienie lub zatrzymanie postępu dojrzewania płciowego spowodowane niedoborami hormonalnymi. Może pojawić się również przedwcześnie owłosienie pachowe lub łonowe.

Charakterystyczne cechy wyglądu twarzy to małe usta, z wąską górną wagą, skierowane ku dołowi kąciki ust, wąski wymiar dwuczołowy czy szpary powiekowe migdałowatego kształtu. Często obserwuje się u dzieci zwiększoną gęstość śliny, skłonność do próchnicy, przerost migdałków podniebiennych i gardłowego. 

U pacjentów często obecne są opóźnienie rozwoju psychoruchowego lub zaburzenia zachowania, na przykład napady złości, zachowania kompulsywne, upór. Charakterystycznym objawem jest wysoki próg bólu, nawykowe wyskubywanie skóry.

U dzieci, które cierpią na zespół Pradera-Williego i znaczną otyłość, rozwija się cukrzyca typu 2, występują także zaburzenia w gospodarce lipidowej, choroby układu krążenia oraz zaburzenia w funkcjonowaniu układu oddechowego. 

Obserwowane w zespole zaburzenia czynności podwzgórza, otyłość, obniżone napięcie mięśniowe (w tym mięśni oddechowych), przerost migdałków, nieprawidłowości budowy podniebienia mogą stanowić czynniki ryzyka rozwoju bezdechu sennego, czyli krótkich przerw w oddychaniu podczas snu, prowadzących do nadmiernej senności w ciągu dnia. Bezdech, który powoduje zmniejszenie dostarczania tlenu do mózgu, pogłębia problemy rozwojowe dzieci.

Zespół Pradera-Williego - diagnostyka

W diagnostyce klinicznej choroby, jaką jest zespół Pradera-Williego, rozpoznanie pozwala postawić skala punktowa objawów (na podstawie skali wg Holm), składająca się z grupy dużych, małych i dodatkowych kryteriów rozpoznania. 

Każde dziecko, u którego podejrzewa się zespół Pradera-Williego, powinno zostać skierowane do poradni genetycznej, gdzie pacjent i rodzice zostaną objęci kompleksową opieką.  

Badanie genetyczne pozwala wykluczyć lub potwierdzić występowanie delecji długiego ramienia chromosomu 15 pochodzenia ojcowskiego lub disomii matczynej chromosomu 15.

Diagnostyka genetyczna wykonywana jest na podstawie badania próbki krwi obwodowej.

Zespół Pradera-Williego – leczenie

Zespół Pradera-Williego to choroba genetyczna, więc nie można wyeliminować jej przyczyn, a jedynie minimalizować lub opóźniać wystąpienie powikłań. Tego głównie dotyczy leczenie pacjentów. 
Dziecko, u którego rozpoznaje się zespół Pradera-Williego wymaga opieki wielu specjalistów: endokrynologa, dietetyka, rehabilitanta, ortopedy, laryngologa, logopedy, psychologa lub psychiatry.

U osób dotkniętych zespołem nie funkcjonuje prawidłowo podwzgórzowy mechanizm regulacji głodu i sytości. U zdrowej osoby uczucie sytości pojawia się po spożyciu pokarmu, u osób chorych organizm niejako “nie wie”, kiedy ma przestać jeść i ciągle wysyła sygnały, że jest głodny.  Osoba cierpiąca na zespół Pradera-Williego nie potrafi sama nad tym zapanować, nie wystarczy jej też ciągle przypominanie “nie jedz tyle”. Dlatego tak ważne jest stosowanie się do ściśle określonych wytycznych dotyczących odżywiania, a także codzienne podejmowanie aktywności fizycznej.

Niezwykle ważną rolę w przypadku postępowania z dziećmi, u których stwierdzono zespół Pradera-Williego, odgrywają rodzice lub opiekunowie. To na nich spoczywa odpowiedzialność za stworzenie dokładnie określonego planu dnia z wyznaczonymi porami posiłków oraz czasem przeznaczonym na aktywność fizyczną, oraz pilnowanie przestrzegania tego planu.
W utrzymaniu aktywności fizycznej i stałej masy ciała pomocna jest opieka rehabilitacyjna.

Dieta osoby, u której występuje zespół Pradera-Williego musi być dostosowana do wieku i fazy choroby - inna w 1 roku życia, inna w późniejszych latach, przy nadmiernym apetycie. Zaleca się stosowanie diety niskokalorycznej, z niską zawartością tłuszczu i cukru, zawierającej dużo małokalorycznych warzyw.

Pacjenci wymagają opieki lekarza endokrynologa z uwagi na możliwe zaburzenia hormonalne (niedobór hormonu wzrostu, wtórna niedoczynność tarczycy, nadnerczy, opóźnione dojrzewanie płciowe) wynikające z nieprawidłowej pracy podwzgórza i przysadki. Leczenie hormonem wzrostu pacjentów z zespołem Pradera-Williego w ramach programu lekowego NFZ możliwe jest od 7 miesiąca życia. Leczenie kontynuowane jest również u dorosłych pacjentów w wybranych ośrodkach endokrynologicznych.

Terapia ma za zadanie wspomóc rozwój tkanki mięśniowej, kostnej, zapobiec niskiemu wzrostowi, a także przyspieszyć przemianę materii, co pomaga zahamować nadmierny przyrost masy ciała.

Leczenie hormonem wzrostu jest uzupełnieniem rehabilitacji, systematycznej aktywności fizycznej i ścisłego przestrzegania diety, co stanowi podstawę postępowania z osobami z zespołem Pradera-Williego.

Rozpoczęcie jak najwcześniej odpowiedniego postępowania może zapobiec rozwojowi nadmiernej masy ciała w kolejnych latach oraz uniknąć wielu metabolicznych powikłań tej choroby.

Źródła:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31333129/
https://podyplomie.pl/medycyna/35148,przyczyny-otylosci-w-swietle-aktualnych-badan?page=2
http://bc.wydawnictwo-tygiel.pl/public/assets/307/ksi%C4%85%C5%BCka%20abstrakt%C3%B3w%20rzadkie.pdf
http://bc.wydawnictwo-tygiel.pl/public/assets/307/ksi%C4%85%C5%BCka%20abstrakt%C3%B3w%20rzadkie.pdf
http://31.186.81.235:8080/api/files/view/50088.pdf
http://www.endokrynologiapediatryczna.pl/?doi=10.18544/EP-01.11.03.1393
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33670584/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33050529/