Niskorosłość u dzieci i dorosłych – przyczyny, leczenie

Niskorosłość lub inaczej niedobór wzrostu często jest powodem drwin i kompleksów wśród rówieśników. Choroba może mieć wiele przyczyn, od genetycznych po środowiskowe. Niskorosłość to określenie wzrostu dziecka poniżej 2 odchyleń standardowych od średniej dla płci i wieku. Niskorosłość z reguły występuje rodzinnie, można ją odziedziczyć po rodzicach i dziadkach. Niedobór wzrostu nie zawsze można wyleczyć, jednak istnieje kilka metod radzenia sobie ze schorzeniem.

Niskorosłość — przyczyny

Niskorosłość, nazywana inaczej niedoborem wzrostu, to określenie wzrostu dziecka poniżej 2 odchyleń standardowych od średniej dla płci i wieku danej populacji. Do monitorowania prawidłowego przyrostu wzrostu i masy ciała wykorzystuje się tzw. siatki centylowe. Siatka centylowa składa się z osi pionowej, określającej wiek, oraz osi poziomej, na której oceniany jest parametr (wzrost, masa ciała i obwód głowy). Za prawidłowe uznaje się położenie wybranego parametru między 3 a 97 centylem. Praktycznie oznacza to, że wzrost poniżej 3 centyla dla danej populacji, płci oraz wieku jest nieprawidłowy. Interpretując pomiary, lekarz powinien uwzględnić wzrost rodziców, ponieważ często niski wzrost jest cechą rodzinną. Warto też pamiętać, że niski wzrost może być podyktowany opóźnionym dojrzewaniem. Dziecko później dojrzewa, ale dłużej rośnie. Podobnie, dzieci urodzone z małą masą ciała często są mniejsze od rówieśników, ale po 2-3 latach życia nadrabiają niedobór wzrostu.

Choroba nie posiada jednej konkretnej przyczyny. Częstym powodem może być konstytucjonalnie opóźniony przebieg wzrostu i dojrzewania (KOWD), niski wzrost rodzinny lub połączenie KOWD i niskiego wzrostu rodzinnego. Wśród patologicznych przyczyn niedoboru wzrostu (niskorosłości) można wymienić następujące czynniki:

• niedobory pokarmowe i przewlekłe niedożywienie (niedobór mikroelementów — cynk, żelazo, przewlekle niedoborowa dieta — dieta niskokaloryczna, niedożywienie białkowe, jadłowstręt psychiczny i inne zaburzenia przyjmowania pokarmu; zaburzenia trawienia i wchłaniania: przewlekłe stany zapalne jelit, choroba trzewna, mukowiscydoza, zespoły złego wchłaniania);
• zaburzenia hormonalne (niedoczynność tarczycy; izolowany niedobór hormonu wzrostu: klasyczny, zaburzenia neurosekrecji GH, nieaktywna cząsteczka hormonu wzrostu; pierwotny niedobór insulinopodobnego czynnika wzrostu; niewrażliwość na hormon wzrostu; wielohormonalna niedoczynność przysadki; hiperkortyzolemia: jatrogenna, choroba i zespół Cushinga; przedwczesne dojrzewanie);
• zespoły genetyczne — aberracji chromosomalnych (m.in.: zespół Turnera, Downa, Pradera-Williego);
• hipotrofia wewnątrzmaciczna (sporadyczna lub z towarzyszącym charakterystycznym fenotypem, m.in.: zespół Silvera-Russela, Seckela (karłowatość ptasiogłowa), Cornelii de Lange, Dubowitza, Blooma, Huthinsona-Gilforda);
• zaburzenia rozwoju układu kostnego, w tym: achondroplazja, hipochondroplazja, chondrodystrofie i inne dysplazje kostne;
• zaburzenia metaboliczne, w tym mukopolisacharydozy i inne choroby spichrzeniowe;
• choroby przewlekłe nerek, wątroby, wrodzone wady serca, przewlekłe choroby płuc, w tym mukowiscydoza, astma, niewyrównana cukrzyca (zespół Mauriaca), przewlekłe zakażenia, w tym HIV, gruźlica oraz inne specyficzne zespoły chorobowe.

Przyczyn niskorosłości niezwiązanej ze stanami chorobowym należą wymienione poniżej czynniki:

• Idiopatyczny niski wzrost (dziecko ma wysokość ciała poniżej -2 SD dla wieku bez wykrytej przyczyny organicznej). Tempo wzrastania i wiek kostny są prawidłowe, ale rzeczywista wysokość ciała znacznie mniejsza niż przewidywany wzrost dziecka (przewidywany na podstawie wzrostu rodziców);
• niskorosłość konstytucjonalna (dla jej zdiagnozowania istotny jest wywiad rodzinny mówiący o opóźnionym dojrzewaniu płciowym u rodziców – co najmniej jedno z nich zaczęło dojrzewać później niż rówieśnicy. Sam proces wzrastania u dzieci z konstytucjonalnym opóźnieniem wzrastania jest dłuższy i przebiega wolniej. Charakterystyczny skok pojawia się w wieku 16-18 lat. Niskorosłość konstytucjonalna oraz niski wzrostu u chłopców często idą w parze i dotyczą tych nastolatków płci męskiej, którzy swój docelowy, adekwatny do potencjału genetycznego wzrost osiągają dopiero około 18. roku życia);
• rodzinnie uwarunkowana niskorosłość (przewidywany wzrost dziecka jest zgodny ze wskaźnikową średnią wysokością ciała rodziców, inaczej niż w przypadku idiopatycznej niskorosłości).

Niskorosłość u dzieci

To, w jakim tempie rośnie dziecko oraz jego prognozowany wzrost zależą od czynników metabolicznych, genetycznych i hormonalnych. Na każdym etapie rozwoju funkcje fizjologiczne mogą zostać zakłócone, a wśród najpopularniejszych przyczyn tych nieprawidłowości są choroby przewlekłe występujące w okresie dziecięcym. Statystycznie w krajach rozwiniętych niskorosłość nie ma bezpośredniego związku z patologiami, ale spowodowane jest uwarunkowaniami genetycznymi. Przyczyny endokrynologiczne, takie jak niedobór hormonu wzrostu, hipochondroplazja oraz achondroplazja stwierdza się stosunkowo rzadko.

Niskorosłość u dorosłych

Niskorosłość u dorosłych najczęściej jest efektem zaburzeń, które pojawiają się w dzieciństwie lub we wczesnym wieku nastoletnim, w trakcie dojrzewania. Wyjątkiem są sytuacje urazowe, np. złamania kręgosłupa czy kończyn, które w rezultacie mogą powodować obniżenie wysokości u osób starszych. Niedobór wzrostu stwierdza się u dzieci urodzonych z hipotrofią wewnątrzmaciczną (zbyt niską w stosunku do wieku ciążowego masą ciała). Z reguły jednak do 4. roku życia dziecko dogania rówieśników, ale w przypadku 15% urodzonych  z hipotrofią wewnątrzmaciczną utrzymuje się niedobór wzrostu, ale grupa ta stanowi około 25-30% niskorosłych dorosłych. Z kolei w przypadku niskorosłości rodzinnej nie jest możliwe wyleczenie.

Niskorosłość — leczenie

Leczenie niskorosłości uzależnione jest od postawienia właściwej diagnozy i wskazania przyczyny. Dziecko z podejrzeniami wystąpienia niedoboru wzrostu musi odbyć wizytę u pediatry. Specjalista bada dziecko, mierzy jego wzrost i masę ciała, przeprowadza pogłębiony wywiad z rodzicami. W przypadku niepokojących objawów lekarz może zlecić wykonanie badań laboratoryjnych, skierować do poradni endokrynologicznej, w której konieczne mogą być badania hormonalne krwi np. badanie hormonu wzrostu. W celu zdiagnozowania niskorosłości stosuje się również badanie rentgenowskie kości w celu określenia dojrzewania kośćca. Niskorosłość u chłopców, ale przede wszystkim u dziewczynek może wymagać oznaczenia kariotypu, aby wykluczyć zespół Turnera. Rezonans magnetyczny okolicy podwzgórzowo-przysadkowej jest natomiast wymagany w diagnostyce chorób przysadki mózgowej wywołujących niedobór hormonu wzrostu i innych hormonów przysadkowych.

Dzieciom z niedoborem hormonu wzrostu podaje się hormon w zastrzykach. Leczenie rekombinowanym hormonem wzrostu w Polsce dedykowane jest dla dzieci z:

• niedoborem hormonu wzrostu (potwierdzona somatotropinowa niedoczynność przysadki);
• przewlekłą niewydolnością nerek;
• zespołem Williego-Pradera;
• zespołem Turnera;
• niskorosłością, urodzonych jako zbyt małe w stosunku do wieku ciążowego (zaburzenia wzrostu u dzieci z upośledzeniem wzrastania wewnątrzmacicznego).

Leczenie hormonem wzrostu kończy się w wieku, w którym dziecko osiąga swój ostateczny wzrost. W procesie leczenia warto pamiętać też o odpowiedniej diecie, w której nie powinno zabraknąć pełnowartościowego białka, tłuszczy, minerałów oraz witamin.

Źródła:

1. Beń-Skowronek I.; Najczęstsze błędy w diagnostyce niskorosłości,  Pediatria Po Dyplomie, 2015(03);
2. Borek E.; Gorsze wzrastanie dziecka - dylematy terapeutyczne, Medical Tribune, 2015(07-08);
3. Barstow C., Rerucha C., Evaluation of short and tall stacture in children. Am. Fam. Physician, 2015, 92, 1:43-50;
4. Oczkowska U.; Definicja i przyczyny niskorosłości oraz kryteria diagnostyczne niedoboru hormonu wzrostu, Endokrynologia Pediatryczna, 2009(9) Suplement 1, 6-11;
5. World Health Organization. Training Course on Child Growth Assessment. Interpreting growth indicators. Geneva, WHO, 2008.