Choroby nerek - jakie badania wykonać, aby je wykryć?

Nerki są kluczowym narządem dla utrzymania równowagi organizmu. Oprócz przemiany i wydalania produktów aminokwasów, uczestniczą w wielu innych procesach jak: utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej, odpowiednich poziomów jonów we krwi, produkcji hormonów, a także utrzymanie prawidłowego ciśnienia krwi. Są ważnym narządem uczestniczącym w powstawaniu erytrocytów tzw. czerwonych ciałek krwi. Bez nerek nie można żyć, ludzie w ciągu lat nauczyli się zastępować ich funkcje dializami hemodializami i dializami otrzewnowymi. U części chorych na cierpiących z powodu ciężkiej choroby nerek dokonuje się transplantacji narządu co umożliwia na usuniecie większości objawów schyłkowej niewydolności nerek. Choroby tego narządu stanowią dużą grupę, a ich diagnostyka i leczenie stanowi wyzwanie.

Spis treści:

Choroby nerek – objawy
Jakie badania na nerki?
Jak zapobiegać chorobom nerek?

Choroby nerek – objawy

Objawy chorób nerek są różnorodne i mogą naprowadzić lekarzy na prawidłową identyfikację problemu. Niestety choroby nerek najczęściej wywołują objawy dopiero w okresie ostatnich stadiów zaawansowania choroby. Bardzo często w początkowej swojej fazie są bezobjawowe. Najczęstszym problemem, z którym pacjenci zgłaszają się do lekarza, jest ból. W przypadku chorób nerek ból może znajdować się w okolicy lędźwiowej (np. odmiedniczkowe zapalenie nerek, kamica nerkowa), może promieniować do pachwiny, wargi sromowej lub jądra (ból kolkowy mogący świadczyć o kamicy nerkowej). Ważnymi objawami są w oddawaniu moczu - na przykład dysuria (bolesne oddawanie moczu), uczucie palenia w cewce moczowej lub ciągłe parcie na mocz (świadczące o zakażeniu układu moczowego). Zaburzenia w oddawaniu moczu mogą też dotyczyć jego ilości – skąpomocz (niewielka ilość oddawanego moczu poniżej 400ml u pacjentów odwodnionych, ale także w ostrej i przewlekłej niewydolność nerek), bezmocz (zupełny brak moczu lub oddawanie moczu w ilości nieprzekraczającej 100 ml w przewlekłej i ostrej niewydolności nerek, ale także w przypadku pełnego zamknięcia dróg moczowych), wielomocz (zwiększona ilość oddawanego moczu powyżej 2500ml). Innymi objawami mogą być: częstomocz (oddawanie moczu ponad 8 razy dziennie), nietrzymanie moczu, nyktruia (czyli oddawanie moczu w nocy towarzyszące chorobom układu krążenia, przerostowi gruczołu krokowego u mężczyzn czy przewlekłej niewydolności nerek). Do innych objawów mogą należeć obrzęki (spowodowane przewodnieniem, nadmierną utratą albumin przez uszkodzone kłębuszki czy współistniejącą niewydolnością krążenia). Ważnymi objawami chorób układu moczowego są krwiomocz — czerwone zabarwienie moczu związane z dużą ilością czerwonych krwinek w moczu i białkomocz powodujący pienienie się moczu podczas mikcji (oddawania moczu). Nieocenianym objawem chorób nerek jest nadciśnienie tętnicze, które może być równie przyczyną chorób nerek- tak zwana nefropatia nadciśnieniowa, czyli uszkodzenie nerek przez trwające wiele lat nadciśnienie tętnicze. Jednocześnie choroba nerek może objawiać się wystąpieniem trudnego do leczenia nadciśnienia tętniczego. Dodatkowo nieleczone nadciśnienie tętnicze bardzo mocno negatywnie wpływa na uszkodzone nerki, powodując przyspieszony postęp przewlekłej choroby nerek.

W przypadku wystąpienia ciężkiego uszkodzenia nerek oprócz wspomnianych objawów pojawić się mogą objawy ogólnoustrojowe:

ze strony centralnego układu nerwowego; osłabienie, apatia, zaburzenia snu, drgawki a w skrajnych przypadkach śpiączka
zaburzenia widzenia
ze strony obwodowego układu nerwowego: parestezje zespół niespokojnych nóg, krucze mięśniowe
ze strony przewodu pokarmowego; zaburzenia łaknienie i jadłowstręt, wymioty, uporczywa czkawka, nieprzyjemny zapach z ust
ze strony skóry; suchość skóry, świąd i związane z nim zadrapania, wybroczyny
ze strony układu krwiotwórczego; niedokrwistość i zmniejszona ilość płytek krwi

Jakie badania na nerki?

Podstawowymi badaniami pozwalającymi;na potwierdzenie lub wykluczenie choroby nerek są proste badania laboratoryjne takie jak badanie ogólne moczu wraz z osadem, poziom kreatyniny we krwi wraz z wyliczanym współczynnikiem filtracji nerkowej — GFR. W badaniu ogólnym moczu oceniane są: ciężar właściwy, jego odczyn tzw. pH. Ocenia się zawartość białka moczu (obecność białka w moczu jest objawem niepokojącym i świadczy o zakażeniu układu moczowego, o uszkodzeniu nerek lub ciężkich chorobach ogólnoustrojowych). Kolejnym ważnym badaniem jest stwierdzenie obecności glukozy w moczu. W prawidłowej próbce moczu nie stwierdza się glukozy, która w moczu pojawia się w przypadku cukrzycy, w przypadku stosowania niektórych leków oraz w przypadku rzadkich chorób wrodzonych. Określa się ilość leukocytów i erytrocytów, w prawidłowym moczu stwierdza się do 5 erytrocytów i 1-2 leukocytów. Zwiększona ilość krwinek czerwonych i białych w moczu może być związana z zakażeniem układu moczowego i nerek, chorobami dotyczącymi kłębuszków nerkowych, kamica nerkową, a także np. może wystąpić w zaburzeniach krzepnięcia. Podczas badania osadu moczu ponadto określa się obecność wałeczków moczowych lub kryształów, te drugie są istotne w przypadku objawów kamicy nerkowej.

Badanie poziomu kreatyniny pozwala na określenie wskaźnika filtracji nerkowej GFR, który mówi o stopniu zaawansowania choroby nerek. Przyjmuje się ze wskaźnik powyżej 60ml/min/1,73m2 świadczy o prawidłowej funkcji nerek, GFR poniżej 30ml/min/1,73m2 świadczy o ciężkiej niewydolności nerek a wskaźnik poniżej 10ml/min/1,73m2 o konieczności rozpoczęcia leczenia nerkozastępczego dializami. W przypadku precyzyjnej diagnostyki chorób nerek wykonuje się szeroki panel badań morfologicznych, biochemicznych, immunologicznych i bakteriologicznych, które pozwalają na precyzyjne postawienie rozpoznania. W uzupełnieniu do badań laboratoryjnych wykonuje się badania obrazowe, wśród których najważniejsze jest badanie ultrasonograficzne. Pozwala ono na zobrazowanie wielkości i morfologii nerek, uwidocznienie zmian w nerkach takich jak guzy torbiele wady rozwojowe oraz obecność złogów (kamieni nerkowych). Wreszcie pozwala na ujawnienie zaburzeń związanych z nieprawidłowym odpływem moczu- poszerzenie miedniczek nerkowych czy też moczowodów. Jest to badanie dostępne, bezpieczne i praktycznie nieposiadające przeciwskazań. W zależności od potrzeb może być uzupełnione przez badanie przepływów w naczyniach nerkowych. Jest ono nieodzowne podczas wykonywania niektórych procedur zabiegowych (biopsje, zakładanie przetoki moczowej. Pozostałe badania obrazowe taki jak tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, badania czynnościowe układu moczowego mają swoje zastosowanie w przypadku dokładnej diagnostyki chorób nerek i układu moczowego.

Jak zapobiegać chorobom nerek?

Aby zapobiegać chorobom nerek, należy po prostu o nerki dbać. Szeroko pojęta profilaktyka chorób nerek i układu moczowego jest związana ze zdrowym stylem życia i odżywiania się. Należy stosować dietę zgodną z opublikowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) piramidą zdrowego żywienia i stylu życia. Dbać o odpowiednią ilość snu i aktywności fizycznej. Należy spożywać odpowiednie ilości płynów, oddawać regularnie mocz (wstrzymywanie moczu sprzyja rozwijaniu się drobnoustrojów i wstępowania zakażenia przez moczowody do nerek), leczyć zakażenia układu moczowego niższych pięter. Pacjenci powinni dobrze kontrolować swoje choroby podstawowe — nadciśnienie tętnicze czy cukrzycę oraz zaprzestać palenia papierosów czy nadmiernego spożywaniu alkoholu. Powinno się ograniczać używanie leków przeciwbólowych (szczególnie niesteroidowych leków przeciwzapalnych), gdyż mogą one prowadzić do śródmiąższowego zapalenia nerek. Powinno się dążyć do utrzymania prawidłowej masy ciała i stosowania różnorodnej diety bogatej w świeże warzywa i owoce (nieobfitującej w białka czy sól). Należy unikać cukrów prostych, żywności słodzonej syropem glukozowo-fruktozowym, wysoko przetworzonej żywności, posiłków typu fast food. Wskazane jest ograniczenie ilości spożywanej soli do około 5g/d, czyli płaskiej łyżeczki na dobę. Zalecana jest też regularna aktywność fizyczna, co najmniej 180 minut w tygodniu.