Dotychczas na całym świecie stwierdzono ponad 160 milionów przypadków choroby COVID-19, w wyniku której zmarło ponad 3 miliony osób. Większość zakażonych wraca do zdrowia, jednak pewna ich część doświadcza objawów choroby utrzymujących się przez dłuższy czas. Zjawisko to znane jest jako “długi covid” lub “długi ogon COVID-19".
Spis treści:
Podobne zjawisko zaobserwowano w przypadku zakażeń koronawirusem SARS, któy był przyczyną epidemii zespołu ostrej ciężkiej niewydolności oddechowej na przełomie lat 2002–2003, oraz MERS (Bliskowschodniego Zespołu Niewydolności Oddechowej), który w roku 2012 spowodował epidemię infekcji układu oddechowego na Bliskiem Wschodzie, głównie w Arabii Saudyjskiej.
Czym jest tzw. długi ogon COVID-19
U większości osób, które chorują na COVID-19, objawy są łagodne lub umiarkowane. U około 10-15 procent chorych przebieg choroby jest ciężki, a u 5 procent – bardzo ciężki. Średni czas powrotu do zdrowia po COVID-19 wynosi 2-3 tygodnie w zależności od nasilenia objawów.
Natomiast jedna na pięć osób, które przeszły zakażenie, niezależnie od tego, czy objawy choroby były łagodne czy ciężkie, może doświadczać jej skutków przez 5 tygodni lub dłużej, a u jednej osoby na dziesięć może to trwać 12 tygodniu lub dłużej.
Brytyjski National Institute for Health and Care Excellence wyróżnia tzw. długi covid (long covid), który dotyczy objawów utrzymujących się od 4 do 12 tygodni od zakażenia oraz tzw. zespół pocovidowy (postcovid syndrome), który dotyczy objawów trwających dłużej niż 12 tygodni. Potocznie określenie “długi covid” lub "długi ogon COVID-19" odnosi się do utrzymujacych się dłuższy czas po zakażeniu szeregu objawów zaliczanych do obu tych kategorii.
Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych opisuje późne następstwa COVID-19 pod nazwą zespołu pokowidowego (ang. long-COVID, post-acute Covid-19 syndrom, PC19) czyli są to wszystkie nieprawidłowości występujące po upływie 4 tygodni od ujawnienia się COVID-19. Zespół pokowidowy można podzielić na ostry – w okresie 4 do 12 tygodni i przewlekły - powyżej 12 tygodni, licząc od zachorowania na COVID-19.
W jaki sposób się objawia?
Zespól pokowidowy powoduje szereg objawów fizycznych i psychicznych. Najczęstsze z nich to zmęczenie, duszność, bóle mięśni, bóle stawów, ból głowy, kaszel, ból w klatce piersiowej, brak apetytu, utrata smaku i węchu oraz biegunka.
Jednym z objawów "długiego covidu" może być także tzw. mgła mózgowa, czyli zespół objawów neurologicznych, na które składa się dezorientacja, upośledzenie zdolności intelektualnych, problemy z koncentracją i ze snem (zarówno zaburzenia snu jak i nadmierna senność), skupieniem i zapamiętywaniem, trudności z pamięcią, trudności w budowie zdań czy zapominanie nazw przedmiotów, a nawet brak motywacji do działania.
Mniej powszechne objawy to katar, kaszel, chrypka, suchość oczu i ust, ból ucha, wypadanie włosów, utrata słuchu, drżenie, a także objawy psychiczne takie jak myśli samobójcze czy myśli o samookaleczeniu się.
Poza tymi dokuczliwymi objawami u pacjentów doświadczających takiego przebiegu zakażenia COVID-19 mogą się także rozwinąć powikłania kliniczne związane z chorobą.
Do takich powikłań może należeć zapalenie lub uszkodzenie mięśnia sercowego. Artykuł opublikowany w najnowszym "Journal of the Royal Society of Medicine" podaje, że takie powikłania stwierdzono u 12 na 26, czyli u 46% sportowców z jednego z college'ów w okresie od 12 do 53 dni po zakażeniu COVID-19, mimo że żaden z nich nie był hospitalizowany. Mniej niż połowa z nich miała łagodne objawy choroby, a reszta przeszła zakażenie bezobjawowo.
U 78% tych osób zmiany stwierdzono na podstawie obrazowania serca metodą rezonansu magnetycznego 2–3 miesiące po zachorowaniu na COVID-19, a 60% miało objawy zapalenia mięśnia sercowego niezależnie od ciężkości i ogólnego przebiegu choroby.
Inne badania pokazały, że do 40% pacjentów z COVID-19 zgłaszało objawy zapalenia osierdzia lub zapalenie mięśnia sercowego ponad 70 dni po zakażeniu.
Badania innej grupy pacjentów, którzy przebywali w szpitalu z powodu ciężkiego przebiegu COVID-19, wykazały zmiany w płucach wykrywane 30 dni po ich wypisaniu, powodujące zmniejszenie zdolności dyfuzyjnej płuc (u 53%) oraz zmnieszonej siły mięśni oddechowych (u 49%). Stwierdzano u tych pacjentów także zmiany radiologiczne, w tym oznaki zwłóknienia płuc.
Długotrwałe objawy po przechorowaniu COVID-19 mogą dotyczyć także układu nerwowego, mogą to być takie objawy jak zakłócenie mikrostrukturalnej i funkcjonalnej integralności mózgu. Sugeruje to neuroinwazyjne możliwości wirusa SARS-CoV-2 oraz potencjalne długoterminowe konsekwencje infekcji tym wirusem.
W jaki sposób można sobie z nim radzić?
Wirus SARS-CoV-2 oraz wywoływana przez niego choroba COVID-19 są zjawiskiem stosunkowo nowym i dlatego wiedza dotycząca mechanizmów leżących u podstaw zespołu pokowidowego nie jest jeszcze pełna. Cały czas prowadzone są badania na ten temat i wyciągane są wnioski dotyczące zarówno diagnostyki jak i leczenia takich objawów.
Aby zapewnić pomoc pacjentom doświadczającym objawów związnych z "długim covidem", wiele krajów opracowało wytyczne dla lekarzy, dotyczące postępowania w takich przypadkach.
Pacjenci tacy często wymagają wielodyscyplinarnej opieki lekarskiej, obejmującej długoterminowe monitorowanie stanu zdrowia i utrzymujących się objawów, a także rehabilitacji i wsparcia. Osoby, które zostały dotknięte tym problemem, często doświadczają bowiem pogorszenia jakości życia i mogą nawet wymagać pomocy w codziennym funkcjonowaniu.
Aby radzić sobie z długotrwałymi konsekwencjami choroby COVID-19 pacjenci powinni szczególnie dbać o siebie w okresie rekonwalescencji, zwracając uwagę na stosowanie zbilansowanej diety oraz zapewnienie sobie odpowiedniej ilości snu i odpoczynku.
Gdy występują duszności, pomocne może być stosowanie specjalnych technik kontrolowania oddechu, polegających na oddychaniu w sposób spokojny i płynny. Odpowiednie ćwiczenia fizyczne pomagają także złagodzić duszności, poprawić kondycję, wzmocnić mięśnie, poprawić koordynację ruchową. Mogą one pomóc także zredukować stres, który może być związany z długotrwałym występowaniem objawów choroby.
Dobrym treningiem dla mózgu, oprócz ćwiczeń fizycznych, może być także podejmowanie wysiłku umysłowego w postaci rozwiazywania krzyżówek czy grania w gry.
Problemy z głosem, które mogą być skutkiem stosowania podczas choroby wspomaganej wentylacji z użyciem rurki intubacyjnej, można łagodzić poprzez nienadwyrężanie głosu i jego trenowanie przez nucenie. Zalecane jest także picie wody małymi łykami przez cały dzień.
Jeżeli pojawiają się problemy z przełykaniem, zalecane jest jedzenie powoli niewielkich porcji pokarmu oraz spacerowanie przez co najmniej 30 minut po każdym posiłku.
Niektórym pacjentom w powrocie do zdrowia po chorobie COVID-19, szczególnie, gdy pojawiają się objawy "długiego covida", może pomóc specjalna rehabilitacja pocovidowa.
Rehabilitacja taka, finansowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia, może odbywać się w formie stacjonarnej lub ambulatoryjnej, w placówkach medycznych, albo w domu pacjenta. Może trwać od 2 do 6 tygodni, a rozpocząć powinna się jak najwcześniej po zachorowaniu. Zaleca się nawet, aby taka rehabilitacja rozpoczynała się już na oddziale intensywnej terapii, na którym przebywa pacjent chory na COVID-19.
Tak wcześnie rozpoczęta rehabilitacji może poprawić oddychanie, poprawić tolerancję wysiłku oraz wzmocnić siłę mięśni. Może także przyczynić się do skrócenia pobytu w szpitalu.
Zabiegi w ramach rehabilitaci pocovidowej dobierane są indywidualnie, w zależności od stanu zdrowia pacjenta. Zwykle są to zabiegi w zakresie rehabilitacji ogólnoustrojowej oraz pulmonologicznej, która poprawia wydolność sercowo-oddechową. W razie potrzeby pacjent poddawany jest także rehabilitacji kardiologicznej i neurologicznej.
W zakres rehabilitacji może wchodzić kinezyterapia z uwzględnieniem treningu wytrzymałościowego, ćwiczeń oddechowych, ćwiczeń efektywnego kaszlu oraz ćwiczeń ogólnousprawniających, inhalacje, treningi marszowe, balneoterapia, hydroterapia, fizykoterapia oraz treningi relaksacyjne. Elementem rehabilitacji jest także edukacja zdrowotna, w ramach której pacjent otrzymuje wskazówki dotyczące codziennego życia, diety oraz wykonywanych samodzielnie ćwiczeń usprawniających.
Rehabilitacja, oprócz ogólnej poprawy kondycji fizycznej oraz łagodzenia długofalowych skutków choroby, wpływa również na sferę psychiczną. Pomaga walczyć ze zmęczeniem, zaburzeniami emocjonalnymi czy brakiem pewności siebie, zdarzającymi się po przechorowaniu COVID-19.
Pomocą w radzeniu sobie z codziennym funkcjonowaniem może być tzw. rehabilitacja funkcjonalna, czyli rehabilitacja mająca na celu przywrócenie pacjentowi utraconych umiejętności i funkcji.
Jednym z elementów rehabilitacji pocovidowej może być także terapia psychologiczna, pomagająca w radzeniu sobie z zaburzeniami emocjonalnymi. Najczęściej w takich przypadkach stosowana jest terapia poznawczo-behawioralna.
Szeroki zakres potencjalnych objawów i powikłań, których mogą doświadczać pacjenci po przebyciu choroby COVID-19, świadczy o tym, że potrzebne jest opracowanie zintegrowanego modelu opieki dla takich pacjentów. Wymagać to będzie wprowadzenia zmian w systemie ochrony zdrowia, ktore zapewniłyby im niezbędną opiekę i umożliwiły powrót do zdrowia.
Takie zmiany byłyby wskazane także z tego powodu, że WHO ostrzega, iz mogą czekać nas kolejne fale pandemii COVID-19, związane z nowymi mutacjami wirusa. Wyzwaniem będzie więc nie tylko leczenie pacjentów przechodzących zakażenie, ale także pomoc tym, którzy będą doświadczać długotrwałych skutków choroby. Takich osób może być coraz więcej.
Pozostaje więc po raz kolejny podkreślić, iż najważniejsza jest profilaktyka - to jedyny aktualnie dostępny sposób zabezpieczenia przed zachorowaniem, a co za tym idzie - przed ryzykiem wystąpienia zespołu pokowidowego - a więc #SZCZEPMY SIE!!
Źródła:
Aiyegbusi O., Hughes S., Turner G. at al. Symptoms, complications and management of long COVID: a review, Journal of the Royal Society of Medicine, 15.07.2021
Wsparcie w samodzielnej rehabilitacji po przebyciu choroby związanej z COVID-19, poradnik World Health Organization, Regional Office for Europe, 2020
Zarządzenie Prezesa NFZ nr 63/2021/DSOZ
Zarządzenie Prezesa NFZ Nr 78/2021/DSOZ
Zarządzenie Prezesa NFZ nr 87/2021/DSOZ
Zarządzenie Prezesa NFZ nr 98/2021/DSOZ
Zalecenia postępowania w zakażeniach SARS-CoV-2 Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych z dnia 26.04.2021
Data dodania:
Artykuły powiązane
Deksametazon w terapii koronawirusa. Czy jest skuteczny?
Walka z pandemią wirusa SARS-COV-2 jest prowadzona na różne sposoby – z jednej strony szczepimy się kolejnymi dawkami, z drugiej naukowcy wciąż szukają skutecznych leków mogących pomóc w walce z COVID-19. Rozwiązań poszukują także wśród znanych, sprawdzonych leków.
Koronawirus a udar - dlaczego zagrożenie wzrasta?
Udar mózgu należy w Europie do najczęstszych przyczyn zgonów i trwałej niepełnosprawności u osób po 40. roku życia. Dowiedz się, dlaczego w przebiegu COVID-19 może dojść do udaru mózgu, a także jak go rozpoznać i co zrobić w przypadku podejrzenia udaru.
Koronawirus a płuca - jak choroba wpływa na ten organ?
Jak koronawirus wpływa na komórki nabłonka płuc? Czy zmiany powstałe w przebiegu COVID-19 są odwracalne? Dlaczego stosowanie się do zaleceń może uratować życie? Dowiedz się jakie jest jedno z najpoważniejszych powikłań przebycia zakażenia wirusem SARS-CoV-2 i czy można mu zapobiec.
Czy noszenie maski może chronić przed zakażeniem koronawirusem?
Rozprzestrzeniająca się epidemia koronawirusa SARS-CoV-2, która rozpoczęła się w chińskim mieście Wuhan i dotarła do Europy, spowodowała wzrost sprzedaży masek, które w opinii wielu nabywców mają ochronić ich przed chorobą. Czy to prawda? Czy noszenie maski może rzeczywiście uchronić przed zakażeniem koronawirusem?
Koronawirus (SARS-CoV-2)
Na najważniejsze pytania o koronawirus SARS-CoV-2 odpowiada specjalista chorób zakażnych dr n. med. Wojciech Basiak. Jak można się zarazić i jak zminimalizować ryzyko zarażenia? Czy produkty zamawiane z Chin przez internet mogą być niebezpieczne? Dlaczego przed podróżą warto zaszczepić się przeciwko grypie?