Rumień zakaźny u dzieci: przyczyny, objawy i leczenie

Parwowirusy są najmniejszymi szeroko rozpowszechnionymi znanymi na całym świecie wirusami DNA, posiadającymi w swej budowie jednoniciowy kwas nukleinowy. Jednym z nich jest parwowirus B19 rozprzestrzenia się najczęściej drogą kropelkową, ale jego zakażenie możliwe jest także poprzez produkty krwiopochodne oraz wertykalnie od matki do płodu. Do zakażenia parwowirusem może dojść w każdym wieku, niemniej jednak najczęściej atakuje dzieci. Czym jest rumień zakaźny i parwowirus B19, jakie daje objawy u dzieci, jakie są przyczyny zakażenia i dlaczego jest wyjątkowo groźny dla kobiet w ciąży – o tym i wielu innych istotnych kwestiach piszemy w poniższym artykule.

Czym jest rumień zakaźny i parwowirus B19?

Rumień zakaźny to choroba wirusowa o ostrym przebiegu, która najczęściej dotyka dzieci w różnym wieku. Jest chorobą zakaźną. Może wystąpić zarówno w wieku niemowlęcym, jak i u starszych dzieci, ale mogą na niego zachorować również dorośli. Najbardziej niebezpieczny jest on jednak dla kobiet w ciąży. Rumień zakaźny powodowany jest zakażeniem wirusowym, a czynnikiem etiologicznym odpowiedzialnym za jego rozwój jest wirus - parwowirus B19. Po wniknięciu do ludzkiego organizmu wirus ten dostaje się do krwi, a następnie namnaża się w szpiku kostnym, w komórkach prekursorowych dla erytrocytów. Jest tym samym obecny również w wydzielinie z dróg oddechowych. Najwięcej zachorowań na rumień zakaźny stwierdza się w okresie od późnej zimy do wczesnej wiosny. Na kontakt z wirusem jesteśmy najbardziej narażeni w placówkach przedszkolnych, szkolnych oraz ośrodkach opieki medycznej.

Rumień zakaźny u dzieci – objawy

Objawy zakażenia rumieniem zakaźnym zależą od wielu czynników, między innymi od wieku chorego, obciążenia chorobami (np. hematologicznymi), ale jest to także kwestia występowania zaburzeń odporności. Zakażenie parwowirusem B19 najczęściej dotyczy dzieci pomiędzy drugim a dwunastym rokiem życia i przebiega dwufazowo. Po okresie bezobjawowym lub objawów grypopodobnych ze złym samopoczuciem lub podwyższoną temperaturą czy bólami głowy następuje druga faza zakażenia. Objawia się ona zespołem objawów nazywanych rumieniem zakaźnym, inaczej zwanym piątą chorobą. Jak wygląda rumień zakaźny? Na policzkach pojawia się charakterystyczna wysypka, która może tworzyć kształt motyla. Jest ona sinoczerwonej barwy. Reszta twarzy, w tym nos i broda pozostają niezajęte. W kolejnym etapie rumień może atakować ramiona, tułów i kończyny. Wysypka może ustępować i nawracać nawet do 3 tygodni. Standardowo trwa jednak od 7 do 11 dni. Może powodować świąd, który nasila się np. pod wpływem ciepłych kąpieli.
Inną, znacznie rzadszą postacią zakażenia jest zespół rumieniowo-grudkowy dłoni i stóp, nazywany zespołem rękawiczki-skarpetki. Rzadko kiedy u dzieci dochodzi do zapalenia stawów.
Zdarza się, że zakażenie przebiega w sposób zupełnie bezobjawowy.
Często pada pytanie o różnice rumień zakaźny a szkarlatyna, jednak są to dwie różne choroby wieku dziecięcego. Szkarlatyna jest konsekwencją zakażenia paciorkowcem. Szkarlatynę charakterystyczna drobna wysypka jak po ukłuciach szpilek. Występuje ona w dołach pachowych i pachwinowych, po czym zajmuje całe ciało, oprócz okolicy ustno-bródkowej.

Rumień zakaźny – przyczyny zakażenia

Do zakażenia parwowirusem B19 dochodzi przy bliskich kontaktach lub przy styczności z wydzieliną dróg oddechowych zakażonego. Patogen przenosi się więc głównie drogą kropelkową. Znacznie rzadziej do zarażenia dochodzi drogą krwiopochodną, w tym również wertykalną - z zakażonej matki na dziecko podczas ciąży. Medycyna zna przypadki, w których do zakażenia parwowirusem B19 dochodziło na skutek przetaczania preparatów krwiopochodnych lub składników krwi pobranych od osoby zakażonej.
Zakażenia parwowirusem B19 mogą również występować sporadycznie w postaci lokalnych epidemii czy zakażeń szpitalnych.

Jak leczyć rumień zakaźny?

Nie ma leku na parwowirusa B19. Potwierdzeniem rozpoznania zakażenia parwowirusem jest wykazanie obecności przeciwciał IgM i IgG w surowicy krwi. Jeśli chodzi o to jak leczyć rumień zakaźny, to w większości przypadków leczenie ma charakter objawowy, a nie przyczynowy. Oznacza to, że zastosowanie mają głównie farmakologiczne środki przeciwzapalne i przeciwgorączkowe. Łagodzimy więc dolegliwości. W przypadku chorych z niedoborami odporności w razie wskazań medycznych podawane są dożylne immunoglobuliny. W niedokrwistości i przełomie aplastycznym stosuje się przetoczenia preparatów krwiopochodnych i składników krwi.

Rumień zakaźny – zalecenia

Trzeba pamiętać, by pacjent odpoczywał i przyjmował duże ilości płynów. Ważne jest ograniczenie kontaktu ze zdrowymi osobami, ponieważ „parwowiroza” u ludzi jest wysoce zaraźliwa.
Niezbędna jest konsultacja medyczna. Najwłaściwszym kierunkiem, jeśli chodzi o leczenie rumienia zakaźnego u najmłodszych jest pediatra dla dzieci chorych. Wskazaniem do hospitalizacji jest sytuacja, gdy u pacjenta doszło do anemii lub zakażenia płodu.

Rumień zakaźny w ciąży

Zakażenie parwowirusem B19 stanowi największe zagrożenie, jeśli wystąpi u ciężarnych kobiet. Wirus może przechodzić przez łożysko i tym samym dostać się do płodu. Wiadomo, że w momencie, gdy u matki wystąpi w ciąży ostra infekcja rumienia zakaźnego, to 1/3 płodów ulega zakażeniu, z czego najbardziej zagrożone uszkodzeniem są płody pomiędzy 11 a 23 tygodniem ciąży. Jeśli dojdzie do zakażenia w tym okresie istnieje ryzyko wewnątrzmacicznego obumarcia płodu, jego nieimmunologicznego obrzęku, wystąpienia zapalenia mięśnia serca z niewydolnością krążenia lub wrodzonej niedokrwistości.
Jednak trzeba w tym miejscu podkreślić, że nie u wszystkich zakażonych płodów występują objawy zakażenia i większość z nich rozwija się prawidłowo.
Kobieta ciężarna, która miała kontakt z osobą zakażoną powinna mieć oznaczone przeciwciała przeciw parwowirusowi B19. Jeśli będą obecne przeciwciała IgM lub IgM i IgG, konieczna jest stała kontrola ginekologa-położnika. Trzeba także monitorować płód, by wykryć ewentualne cechy zakażenia. Jeśli we krwi nie wykryje się przeciwciał, należy powtórzyć badanie po okresie 2 tygodni.

Jak długo zaraża nosiciel parwowirusa B19?

Okres wylęgania choroby wynosi zazwyczaj od 4 do 14 dni liczonych od momentu zakażenia, czyli dostania się do organizmu aż do wystąpienia pierwszych symptomów. Warto w tym miejscu dodać, że zakażenie parwowirusem B19 daje trwałą odporność i pacjent nie powinien zachorować na niego kolejny raz.

Rumień zakaźny – możliwe powikłania

Jeśli chodzi o możliwe powikłania przy rumieniu zakaźnym, może on wywołać anemię - na skutek zahamowania produkcji czerwonych krwinek lub zapalenie stawów (atakuje kolana, dłonie oraz nadgarstki).
U osób z zaburzeniami odporności zakażenie może przechodzić w formę przewlekłą, dlatego zaleca się stałą kontrolę lekarską.

Źródła:
Engel K., et al., Obrzęk uogólniony płodu w przebiegu zakażenia parwowirusem B19, opis przypadku, [w:] Ginekologia Polska; 2012; s. 141–142;
Kalicki B., et al., Manifestacje skórne wybranych chorób o etiologii wirusowej, [w:] Pediatria i Medycyna Rodzinna; 5 (2); 2009; s. 108;
Marczyńska M., Sawiec P., Choroby wywoływane przez parwowirusa B19, Interna Szczeklika; Wyd. Medycyna Praktyczna; Kraków; 2018;
Markowska A., Połczyńska-Kaniak E., Zakażenie parwowirusem B19 w czasie ciąży; Ginekologia po Dyplomie; 2011; 31–35;
Szumera M., Parwowirus B19 (PB19) – czy zakażenie można wiązać z chorobami zapalnymi tkanki łącznej u dorosłych i dzieci?, 43; 2005; 80-82;
Torok, E, Moran, F. Cooke, Parvovirus B19, Oxford Handbook of Infectious Diseases and Microbiology; Oxford University Press; 2017; s. 390-391.