Uchyłek Meckela: najczęstsza wrodzona wada układu pokarmowego

W okresie zarodkowym następuje rozwój kolejnych organów płodu. Nie zawsze proces ten przebiega prawidłowo. Dla przykładu – między drugim a piątym tygodniem życia płodu pęcherzyk żółciowy wraz z przewodem żółtkowo-jelitowym pełni funkcję odżywczą, po tym czasie zanika, a funkcje odżywczą dla zarodka przejmuje łożysko. Jeśli tak się nie stanie, niezaniknięcie przewodu żółtkowo-jelitowego między siódmym a ósmym tygodniem życia płodowego może doprowadzić do powstania różnego rodzaju patologii. Jedną z nich jest uchyłek Meckela będący najczęstszą wadą układu pokarmowego. Czym dokładnie jest uchyłek Meckela, jakie daje objawy, na czym polega diagnostyka i do jakich powikłań może doprowadzić ta nieprawidłowość – o tym w poniższym artykule.

Uchyłek Meckela – co to jest?

Uchyłek Meckela to najczęstsza wrodzona wada przewodu pokarmowego, która występuje wskutek nieprawidłowego zaniku przewodu żółtkowo-jelitowego. Zwykle rozwija się we wczesnym etapie rozwoju płodu, ale można go wykryć dopiero po urodzeniu. Jeśli chodzi o jego wygląd to jest to mały woreczek znajdujący się w ścianie jelita, w pobliżu łączenia się jelita cienkiego z jelitem grubym. Woreczek jest pozostałością tkanki z rozwoju prenatalnego układu pokarmowego, jednocześnie nie składa się z tego rodzaju tkanki, co jelito cienkie, ale z tych znajdujących się w żołądku lub trzustce. Uchyłek Meckela położony jest zazwyczaj na powierzchni przeciwkrezkowej w odległości od 15 do 100 cm od zastawki krętniczo-kątniczej.
Szacuje się, że uchyłek Meckela występuje u około 2% populacji, z czego częstość występowania u mężczyzn jest 3-5 razy większa niż u kobiet, jak również u mężczyzn prawdopodobieństwo powikłań jest dwa do trzech razy większe. Jak dotąd jest to wada wrodzona o niepoznanym pochodzeniu – w tym sensie, że naukowcom nie udało się ustalić które czynniki mają wpływ na zwiększenie ryzyka wystąpienia tej nieprawidłowości. Nieznane są także metody zapobiegania uchyłkowi Meckela.

Uchyłek Meckela – objawy i diagnostyka

Uchyłek Meckela - objawy - jest on bardzo trudną do zdiagnozowania anomalią. Objawy i ich manifestacja kliniczna zależą od budowy uchyłku. Pacjent może nie zdawać sobie sprawy z jego obecności, co więcej – uchyłek Meckela w wielu przypadkach zostaje wykryty przypadkowo podczas gdy wykonywana jest operacja brzuszna z powodu zupełnie innego schorzenia.
Uchyłek Meckela może bowiem pozostawać całkowicie bezobjawowy lub też dawać objawy tożsame z wrzodami dwunastnicy, żołądka, zapaleniem wyrostka robaczkowego czy chorobą Crohna. U nowonarodzonych dzieci może występować natomiast jako wada towarzysząca w z przepukliną przeponową, pępowinową oraz wrodzonym wytrzewieniem.
Objawami towarzyszącymi obecności uchyłka Meckela mogą być:

• krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego;
• silne bóle brzucha;
• zapalenia lub niedrożność.

W przypadku dzieci najczęściej uchyłek Meckela daje objawy w postaci krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego, jeśli jest bardzo silne, ma postać mocnoczerwonej krwi w stolcu, natomiast w przypadku krwawień przewlekłych stolce stają się smoliste. Objawem może być również stolec w kolorze cegieł, konsystencją przypominający galaretkę. U małych dzieci, poniżej 5 roku życia przyczyną krwawień jest owrzodzenie ekotopowej błony śluzowej żołądka w uchyłku Meckela. W celu postawienia prawidłowej diagnozy należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem, którym w tym przypadku będzie gastrolog.
U dorosłych objawem jest zapalenie uchyłka Meckela, jednak zdarza się ono rzadziej niż zapalenie wyrostka robaczkowego, ponieważ posiada szersze połączenie ze światłem jelita, a jednocześnie zawiera mniej tkanki chłonnej. W przypadku zapalenia uchyłka Meckela, objawami będą:

• nudności;
• wymioty;
• wzdęcia;
• tkliwość brzucha;
• podwyższona temperatura;
• przyspieszona akcja serca.

W przypadku gdy uchyłek Meckela spowoduje niedrożność jelit, spowoduje objawy w postaci:

• bardzo silnego ból brzucha;
• nudności i wymiotów;
• wzdęć;
• zatrzymania gazów i stolca;
• tkliwości palpacyjnej;
• obrony mięśniowej w okolicy występowania przeszkody;
• ogólnego osłabienia organizmu.

Jeśli chodzi o diagnostykę w przypadku uchyłku Meckela opiera się ona na pełnym wywiadzie lekarskim oraz badaniu fizykalnym. Niestety badania obrazowe, w tym USG na uchyłek Meckela nie sprawdzą się - mają bowiem niską skuteczność - uchyłek może zostać uznany za prawidłową część jelita. Można zastosować nowoczesne badanie endoskopii kapsułkowej – pacjent połyka niewielką kapsułkę endoskopową (wielkości preparatu witaminowego) - urządzenie wykonuje zdjęcia wnętrza przewodu pokarmowego, a następnie przekazuje obrazy przez zminiaturyzowany, bezprzewodowy nadajnik do odbiornika noszonego w trakcie badania przez pacjenta. U dzieci można taką kapsułkę umieścić podczas snu.
Jednym z badań wykonywanych w celu uwidocznienia ektopicznej śluzówki żołądkowej położonej w obrębie jelit jest także scyntygrafia z użyciem izotopu technetu. Należy ją wykonać w momencie nawracających krwawień z przewodu pokarmowego. Badanie polega na tym, że do organizmu wstrzykiwany jest aadioaktywny technet, który gromadzi się w krwi wynaczynionej do światła przewodu pokarmowego co pozwala zlokalizować miejsce krwawienia.
Można również wykonać badanie krwi pod kątem  anemii lub infekcji. Na obecność krwi w kale sugeruje się badanie próbki kału. Dopiero na podstawie wyników badań specjalista może postawić rozpoznanie. Jeśli dojdzie do zapalenia uchyłka Meckela, diagnoza stawiana jest często podczas zabiegu chirurgicznego.

Uchyłek Meckela – powikłania

Uchyłek Meckela, powikłania: Jeśli chodzi o powikłania w przypadku uchyłka Meckela, może zdarzyć się sytuacja, w której w związku z wytwarzaniem kwasu przez tkankę w uchyłku Meckela powstanie wrzód, który pękając niesie za sobą ryzyko wycieku produktów przemiany materii z jelita do jamy brzusznej, co z kolei może powodować niebezpieczną i poważną infekcję jamy brzusznej zwaną zapaleniem otrzewnej. Jelito może zostać zablokowane przez uchyłek Meckela. Taka sytuacja występuje stosunkowo rzadko, i dotyczy głównie osób starszych, u których wystąpił duży uchyłek o zwężonej podstawie i dużych rozmiarach.
Kiedy w jelicie rozwija się owrzodzenie, może również wystąpić duże krwawienie, które pociąga za sobą anemię (ze względu na małą ilość czerwonych krwinek w krwiobiegu, powodowane nadmiernym, ciągłym i nieleczonym krwawieniem). W przypadku utraty tak dużej ilości krwi sytuacja może stanowić zagrożenie dla życia dziecka.
Nowotwory mogą występować głównie u dorosłych, ale są rzadkim powikłaniem uchyłka Meckela.
Skorygowanie problemu zdrowotnego, jakim są uchyłki Meckela poprzez operację wiąże się zazwyczaj z niskim ryzykiem powikłań. Chirurgiczne usunięcie uchyłka przywraca prawidłową czynność jelit i zatrzymuje utratę krwi. Osoby, które przeszły operację uchyłka Meckela, mogą spodziewać się pełnego wyzdrowienia. Jeśli usuniemy uchyłek Meckela dieta po operacji powinna być lekkostrawna. Powinno się również wyeliminować produkty, które mogą powodować wzdęcia i zaparcia.

Źródła:
Brennan D., What is Meckel’s Diverticulum, WebMed; 06; 2021;
Cullen J., Kelly K., Moir C., et al., Surgical Management of Meckel's diverticulum. An epidemiologic, population based study; Ann. of Surgery; 1994; 10; 564-568;
Gradek J., Michalak J., Powikłania związane z występowaniem uchyłka Meckela jako postaci przetrwałego przewodu żółtkowo-jelitowego, Postępy Nauk Medycznych; Wydawnictwo Borgis; 2010; 8; 659-662;
Stanford Children’s Health, https://www.stanfordchildrens.org/en/topic/default?id=meckels-diverticulum-90-P02010.