Powikłania COVID-19 u seniorów. Na co najczęściej skarżą się starsi ozdrowieńcy?

COVID-19 to choroba groźna nie tylko w fazie ostrego przebiegu. Wiadomo, że może dawać powikłania i odległe w czasie skutki zdrowotne – nawet u osób, które przeszły ją stosunkowo łagodnie. Na jakie objawy tzw. long COVID-19 są szczególnie narażone starsze osoby?

Jakie są najczęstsze powikłania COVID-19?

Wiemy coraz więcej nie tylko o samej chorobie wywoływanej koronawirusem, ale też o tym, jakie skutki może ona mieć dla zdrowia w odległym czasie. Dlatego tak ważna jest regularna kontrola stanu zdrowia ozdrowieńców, aby poprzez wdrożenie odpowiedniego leczenia bądź profilaktyki zminimalizować ryzyko poważnych powikłań i pomóc im w pełnym powrocie do dobrej kondycji. W grupie podwyższonego ryzyka zarówno zakażenia koronawirusem, jak i wystąpienia ciężkich powikłań, są seniorzy i osoby starsze – ze względu na osłabienie układu immunologicznego (związane z jego starzeniem, tzw. immunosenescencją) oraz częstsze niż w młodej populacji współwystępowanie chorób przewlekłych, takich jak choroby serca, płuc, cukrzycy czy otyłości.

COVID-19 jest chorobą o bardzo zróżnicowanym przebiegu: bezobjawowym (u ok. 20% osób), łagodnym (w większości przypadków) bądź ostrym, który może prowadzić do trwałego uszkodzenia wielu narządów lub zgonu (śmiertelność wynosi ok. 2%). Na ciężki przebieg choroby narażone są głównie osoby starsze. Typowe objawy COVID-19, takie jak gorączka (u seniorów obserwowana rzadziej niż u osób młodszych), kaszel, silne osłabienie, trudności w oddychaniu, bóle głowy, dreszcze, bóle mięśniowe itp. wskazują, że zakażenie koronawirusem dotyka w zasadzie wszystkich układów narządów, w tym przede wszystkim układu oddechowego, sercowo-naczyniowego oraz nerwowego – podobnie jak powikłania.

U ok. 10% osób jeszcze przez 1-3 miesiące od wyzdrowienia obserwowane są takie objawy, jak: uporczywy kaszel, zmęczenie, przewlekła duszność, tachykardia, utrata pamięci, niezdolność do koncentracji, bezsenność, ból głowy i ból stawów. Długofalowe następstwa, utrzymujące się powyżej 4 tygodni po ostrej fazie zakażenia, nazywane są long COVID-19 (długi COVID-19), natomiast jeśli objawy nie ustępują po upływie 12 tygodni i nie ma dla nich innego wytłumaczenie niż infekcja SARS-CoV-2, określamy je zespołem post-COVID-19. 

Jakie mogą być powikłania pocovidowe?

• Ze strony układu oddechowego: kaszel i duszność. U niektórych osób może dojść do włóknienia płuc (blizn na płucach) powodującego postępującą niewydolność oddechową. 
• Ze strony układu sercowo-naczyniowego to przede wszystkim groźne dla życia powikłania zakrzepowo-zatorowe, a także ostra niewydolność serca, zapalenie mięśnia sercowego, zaostrzenie arytmii, utrzymująca się tachykardia, ostry zespół wieńcowy, nadciśnienie płucne czy pogorszenie innych schorzeń kardiologicznych, na które często cierpią osoby starsze. 
• Powikłania nefrologiczne związane z uszkodzeniem nerek w postaci przewlekłej niewydolności nerek, wymagającej dializoterapii. 
• Powikłania neurologiczne – to przede wszystkim tzw. mgła mózgowa, na którą składają się takie objawy, jak zaburzenia koncentracji, zaburzenia pamięci krótkotrwałej i dezorientacja. Jest ona charakterystyczna dla osób starszych. 
• Powikłania skórne, takie jak pokrzywka, wysypka, rumień, osutka plamisto-grudkowa, siny kolor skóry, a także tzw. pseudoodmroziny (na opuszkach palców) oraz nadmierne wypadanie włosów.

Zachorowanie na COVID-19 skutkuje też większym ryzykiem wystąpienia zaburzeń psychicznych – przede wszystkim zaburzeń lękowych, bezsenności i otępienia. U niektórych pacjentów może też pojawiać się tzw. zmętnienie świadomości, co może prowadzić do obniżenia nastroju i stanów depresyjnych. U osób leczonych na oddziale intensywnej terapii obserwuje się też objawy zespołu stresu pourazowego. 

Jakie powikłania najczęściej dotyczą seniorów?

• Istotnym problemem w przypadku osób starszych, które przeszły COVID-19, są utrzymujące się zaburzenia krzepnięcia (związane z podwyższonym stężeniem substancji odpowiedzialnych za krzepnięcie krwi) oraz związane z tym ryzyko wystąpienia incydentu zakrzepowo-zatorowego, w tym najczęstszej zakrzepicy i zatorowości płucnej.  
• U seniorów częstym powikłaniem COVID-19 jest tzw. splątanie, a więc zaburzenia orientacji, czemu towarzyszyć może majaczenie czy brak koordynacji i upadki. 
• Typowe dla powikłań pocovidowych u osób starszych są też problemy układu trawiennego, takie jak bóle brzucha i biegunki – związane z wpływem infekcji na mikrobiom jelitowy. 
• U 20% seniorów utrzymują się też problemy dermatologiczne, takie jak rumień, pokrzywka czy zmiany skórne na stopach przypominające odmrożenia.  

Czy można jakoś zapobiec powikłaniom?

Coraz częściej mówi się o bezwzględnej konieczności monitorowania zdrowia osób, które przeszły COVID-19, co pozwoli zminimalizować ryzyko wystąpienia groźnych powikłań po chorobie lub im zapobiegnie. Szczególnie ważna jest profilaktyka przeciwzakrzepowa (stosowanie leków przeciwkrzepliwych zgodnie z zaleceniami lekarza), a także dalsza diagnostyka pneumologiczna i kardiologiczna. Pierwsze badanie kontrolne powinno być wykonanie miesiąc po wyzdrowieniu lub wypisaniu ze szpitala i obejmować przede wszystkim:

• morfologię,
• markery zapalne, 
• parametry układu krzepnięcia, 
• enzymy wątrobowe, 
• glikemię na czczo, 
• TSH, 
• mocznik i kreatyninę,
• D-dimery,
• witaminę D,
• LDH.

Wyniki tych badań wstępnie pozwalają ocenić, w jakim stanie znajdują się różne narządy pacjenta. Co więcej, w zależności od potrzeb, lekarz może zalecić badanie spirometryczne, EKG, echo serca, RTG klatki piersiowej. Pacjentom z problemami oddechowymi zaleca się też wykonywanie pomiarów saturacji w domu (za pomocą pulsoksymetru) – dzięki temu seniorzy czują się też spokojniejsi o swoje zdrowie. W przypadku osób starszych, zwłaszcza mieszkających samotnie, istotna jest również opieka psychologa bądź neurologa, a także fizjoterapia mająca na celu poprawę wydolności wysiłkowej i krążeniowej oraz sprawności oddechowej pod opieką fizjoterapeuty. Dużą rolę odgrywa też dieta i zdrowy styl życia, co pomaga w powrocie do zdrowia i dobrego samopoczucia. Umiarkowany ruch fizyczny ma też działanie antydepresyjne i relaksujące, pozytywnie wpływa na budowanie odporności. Nie ma natomiast wiarygodnych badań, które potwierdzałyby, że zażywanie suplementów czy witaminy D może mieć wpływ na wzmocnienie odporności po chorobie. Na pewno najważniejsza jest stała kontrola zdrowia i kontakt z lekarzem, gdy tylko pacjent zauważy u siebie jakieś niepokojące lub nietypowe objawy. 

Źródła:
Filipiak Krzysztof J., Powikłania COVID-19 – nowe jednostki kardiologiczne w 2021 roku? Kilka uwag na temat COVID-19, zespołów post-COVID i zespołu LONG COVID; FESC; Via Medica; 2021, tom 16 (1): 74-76
Duszyński J., Afelt A., Ochab-Marcinek A. et al., Zrozumieć COVID-19, Opracowanie zespołu ds. COVID-19 przy Prezesie Polskiej Akademii Nauk; PAN; 2020
Borkowski L., Fal Andrzej M., Flipiak K. J. et al., Charakterystyka choroby COVID-19, objawy oraz skutki zdrowotne. Rekomendacje i doświadczenia
polskich klinicystów, Nauka przeciw pandemii, Polskie Towarzystwo Zdrowia Publicznego; 2021